Halyqaralyq ensiklopediyalarda bizding bas qalamyz «Aziyadaghy eng teriskeydegi astana» dep beker atalmasa kerek. Osy apta basynda elorda qalyng qardyng astynda qaldy. Tipti osynyng saldarynan Baqytjan Saghyntaevtyng tóraghalyghymen ótken keshegi Ýkimet otyrysy da uaqytynan kesh bastaldy. Oghan ministrlerding keshigip keluine qala kóshelerinde tuyndaghan alapat keptelister sebep bolypty, - dep jazdy "Ayqyn" gazetining tilshisi.  

Ministrler kabiynetining jiynyn ash­qan Ýkimet basshysyna elorda әkimine qayy­ry­lyp, mәselening bayybyna barugha tura kel­di: «Júmysymyzdy bastamas búryn, Áset Óren­tayúlyna bir súraghymyz bar: býgin júrt­tyng bәri týnimen jaughan qargha bayla­nys­ty júmysqa keshigip kelude. Bizding de oty­rysymyz keshigip ótude. Qala qozghalysy bir ornynda túryp qaldy. Dәp bir qysqa eshbir dayyndyq bolmaghanday. Jaghday ne bolyp jatyr?»

Qalabasy Á.IYsekeshev dayyndyq bol­gha­nyn algha tartty. «Alayda aua rayy kýrt óz­ger­di. Týngi ekiden bastap, kóshelerdegi qar­dy jinaudamyz. Jalpy, qazir joldar ta­za. Degenmen qardyng kóp jaughanyna bay­la­nysty ýlken keptelister tuyndady. Me­nin­she, jaqyn arada bәri retteledi». Ákimning ai­tuynsha, qolda bar tehnika týn ishinde te­gis dalagha shygharylghan, ortalyq kóshe­ler­de­gi qardy jighan. Ras, ortalyqtan sәl alys­ta, tipti auyr jýk kólikterining ózderi omby qar­gha batyp qalghan kórinisine kuә boldyq. 

Premier-ministr múnday kelensizdikting endi qaytalanbasynan ýmit bildirip, qa­labasyna qystan abyroymen shyghudy tiledi: «Áset Órentayúly, búl sizding qala әkimi retindegi alghashqy qysynyz, alghashqy syna­ghynyz. Osy jaghdaydy abyroymen ótkeruiniz­ge tilektespiz» dep nyqtaghan B.Saghyntaev oghan Astana joldaryndaghy qardy kýreuge qa­tysty jaghdaydy baqylauda ústaudy tap­syrdy.
Rasynda, búl kýni elordada kóptegen qo­gham­dyq kólikterding synyp qaluy kesirinen, avtobustar auzy-múrnynan shygha toldy. Biz әngimege tartqan adamdar sonyng kesirinen tanghy 8-den beri bir baghyttaghy eki-ýsh avto­bustyng syrttan jolaushylar qabylday al­may ótkenin aitty. Tipti tól «temir túl­par­lary» bar qalalyqtardyng kóbi júmysqa ke­shikti. Jol qozghalysy eng tómengi meje­ler­ge deyin bayaulady. Áriyne, búl jaghdayda en­bek ónimdiligin arttyru turaly sóz qozghau qiyn. Astana IID dereginshe, aldynghy tәulik ishinde 100-den astam, al keshegi tanda 26 jol apaty oryn alghan. Bir jaqsysy, qúrban bol­ghandar joq kórinedi. 

Ákimdikting mәlimetinshe, kommunaldyq qyz­metter kýsheytilgen júmys tәrtibine kó­shirildi. Sebebi, 12 qarashadan bastap, songhy ýsh tәulik ishinde Astanada 31 santiymetrden artyq qar týsipti. Sinoptikterding aituyn­sha, qarasha ýshin qalypty kórsetkish Asta­nada 28 santiymetr kórinedi. Qardy jinap, qa­la syrtyna shygharugha 369 mashina júmyl­dyrylghan. Áset IYsekeshev elordalyq kom­munaldyq qyzmetter ary qaray da ký­shey­tilgen rejimde júmys jasaytynyn ha­­­bar­lady. Qala әkimi óz orynbasarlarymen, tannan keshke deyin qala kóshelerin aralap, qar kýreu júmystaryn baqylauda ústaugha uәde etti. 

Áriyne, memleket manyz berip otyrghan As­tanadaghy iri jahandyq shara – EKSPO kór­mesining qysta ótpeytini biraz jenildik bol­sa kerek. 

Al Almaty qalasyn osy qysta әlemdik den­geydegi synaq kýtip túr. Ýkimet otyry­synda bayandama jasaghan Almaty әkimi Bauyr­jan Baybek Alatau bókterindegi әsem qa­la­da әlem tarihyndaghy eng iri Uniyversiada ótkeli túrghanyn jariyalady.  

– Uniyversiada – 2017 qysqy oiyn­dary­nyng bastaluyna 76 kýn qaldy, – dedi 
B.Baybek. – Ol kelesi jyldyng 29 qantary men 8 aq­pany aralyghynda sporttyng 12 týri boyynsha 8 nysanda ótedi. Barlyghy jospar boyynsha jýrude: ýsh jana nysan qoldanysqa berilip qana qoymay, júmys jasaugha kiristi. Búlar – «Almaty arena», «Halyq arena», At­letikalyq auyl. Qoldanystaghy alty obektini janghyrtu júmystary ayaqtalyp qaldy. Qatysushy elder sany boyynsha búl Uniyversiada tarihtaghy eng irisi bolady dep kýtilude. Ótken aptada Iran komandasy qosymsha tirkeldi. Nәtiyjesinde, qatysushy memleketter sany 57-ge jetti. 

Ákimning mәlimetinshe, búghan deyingi Uniy­versiadalarda qatysushylar sany boyynsha ja­salghan rekord – 52 el bolghan. Dәl osy kór­setkish 2011 jyly Týrkiya úiymdastyrghan Uniyversiadada tirkelipti. Almaty bolsa, ony da basyp ozyp, jana әlemdik rekord or­natpaq! B.Baybek sportshy studentterden qúral­ghan últtyq qúramalaryn joldaytyn elde­r­ding aqyrghy sany Jana jylda, 2017 jyl­ghy 1 qantarda anyqtalatynyn mәlim­dedi.  

Ol viza mәselesi jalpy alghanda, sheshil­genin aitty: «57 elding 45-ining azamattary Qazaqstangha vizasyz kire alady. Tórt el vizany elshilikterde, taghy 7 el – Qazaq­stan­nyng әuejaylarynda ala alady». 

Bauyrjan Qydyrghaliyúly qauipsizdik mә­selelerine airyqsha mәn beriletinin qa­dap aitty. 

– Uniyversiada qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin kýsh qúrylymdarynyng 6,5 mynnan astam qyzmetkerin tartu josparlanuda, – dedi ol. – Sonday-aq jergilikti budjet ese­binen jarylghysh zattardy anyqtaytyn, qol­gha alyp jýruge arnalghan 15 detektor sa­typ alynady. Qatysushylar men kórer­menderdi tekserip, qarau ýshin Memlekettik kirister komiytetining eki mobilidi ins­peksiyalyq-tekseru kesheni jәne metronyng toghyz rentgen-televiziyalyq qondyrghysy paydalanylady. Búl 3,5 milliard tengeni ýnemdeuge mýmkindik beredi. Áuejayda or­natu ýshin ýsh «teplovizorlar» alu, №4 jәne №7 qalalyq auruhanalar aumaghynda eki tikú­shaq alanyn salu mәseleleri sheshimin tapty. Jana 40 reanimobili júmys jasauda.

Óz kezeginde Mәdeniyet jәne sport ministri Arystanbek Múxamediyúly búl әlemdik dodagha Qazaqstan ózining negizgi qúramasyn joldaytynyn habarlady. Óitkeni tórtkýl dýniyedegi eng iri sport alamandarynda el namysyn negizinen, jastar qorghap jýr jәne olar – әrtýrli joghary oqu oryndarynyng studentteri. Ministrlik elimizding Studenttik sport federasiyasymen birge, «Uniyversiada – 2017»-ge qatysugha ýmitkerler tizimin jasaghan eken.

– Qazir 227 myqty sportshy dayyndalyp jatyr, olardyng 121-i – jigitter jәne 106-sy – qyzdar. Olarmen 66 bekitilgen maman júmys jasauda, arasynda jattyqtyrushylar, dәrigerler, ýgushiler jәne basqalary bar. Otandyq sportshylar 7 sport týrinen baq synap kórmek. Olardyng arasynda jenis túghyryna shyghudan, jýlde iyelenuden ýmitti, sayypqyran sport­shylarymyz bar, – dedi A.Múhamediyúly.

Atap aitqanda, Uniyversiada kezinde qazaqstandyqtar mәnerlep syrghanaudan Denis Tennin, fristayldan Yuliya Galyshevanyn, Pavel Kolmakovtyn, Janbota Aldabergenovanyn, konikiymen jýgiru sportynan Roman Krechtin, Stanislav Palkinnin, short-trekten Aydar Bekjanovtyn, Abzal Ájighaliyevtin, Núrbergen Júmaghaziyev pen Denis Nikishanyng ónerin tamashalay alady. Jalpy alghanda, Tәuelsizdikting 25 jylynda qazaq eli 12 ret Uniyversiadagha qatysyp, 44 medalidi qanjyghalap qaytypty. Olardyng 18-i – altyn, 13-i – kýmis jәne 13-i – qola. 

Búl taqyryp boyynsha talqylaulardy qorytqan Ýkimet basshysy Baqytjan Saghyntaev osynau jahandyq jastar sayysy joghary úiymdastyrushylyq dengeyde ótui kerektigin, sebebi múnday jarystar sportsýier qauymdy kóptep tartatynyn qaperge saldy. Ýkimet jetekshisi Almaty әkimdigine, Mәdeniyet jәne sport ministrligine Uniyversiadanyng barlyq úiymdastyrushylyq kezenderi boyynsha jәne elimizding qúrama komandasyn dayyndau boyynsha layyqty júmys jýrgizudi jýktedi. Sonymen birge ol oblystar, Astana jәne Almaty әkimderine «Dýniyejýzilik Uniyversiada Alauy estafetasynyn» ónirlik kezenderin ótkizudi airyqsha baqylaugha aludy tap­syrdy.

Ýkimet otyrysynda qauzalghan taghy bir manyzdy taqyryp investisiya tartu jayy boldy. Elge syrttan biznes qarjysy qúiylmasa, ol memleket ós­peydi, eko­nomikasy ilgeri baspaydy. Al algha qaray jasaghan adymdary barghan sayyn alyptana týsken Qazaqstannyng ekonomikasy jyl sayyn investisiya kólemining de eselep artuyn qajet etedi. Tipti osy maqsatta Elbasy Jarlyghymen respublikada jeke ministrlik qúryl­ghany mәlim. 

Biraq әlemde daghdarys úzaghan sayyn investorlar «ýshinshi әlem» elderinen ketip, qarjylaryn damyghan elderge saluda. Sondyqtan Investisiyalar jәne damu ministri Jenis Qasymbekting aituynsha, Qazaqstan damyghan elder mýshe «Ekonomikalyq yntymaqtastyq jәne damu úiymynyn» Investisiyalar jónindegi komiytetine mýshe bolugha úmtyluda. Biyl EYDÚ Qazaqstandy ózining osy komiytetine qatysushysy retinde shaqyrugha úsynu turaly sheshim qabyl­dapty. «Búl Qazaqstangha degen zor senimning belgisi jәne Qazaqstannyng investisiyalyq ahualy halyqaralyq standarttargha, iskerlik ortanyng jogharghy dengeyine, bәsekelestik pen inves­torlardyng qúqyghyn qorghau salalaryna sәikestigining kórsetkishi» dedi ministr. 

Jenis Mahmúdúly Ýkimet mýshelerine Qazaqstandaghy investisiyalyq ahualdy odan әri jaqsartu josparlary turaly bayandady.

– EYDÚ-daghy pozisiyasyn ornyqtyru ýshin Qazaqstan investisiyalyq ahualdy jetildiru boyynsha jospardy iske asyru júmystaryn jalghastyrady. Búl júmystyng manyzdy baghyttary investorlar ýshin kóshi-qon jәne viza mәselesin jenildetu, salyqtyq jәne kedendik basqarudy jetildiru, sonymen qatar investorlardy tartudyng jýieli qúraldaryn jaqsartu bolyp tabylady, – dedi ol. 
Ministrding aqparynsha, biylghy jyldyng birinshi jartyjyldyghynda tikeley sheteldik investisiyalar aghymy birden 25,8%-gha artyp, 9,3 mlrd dollardy qúraghan. Investisiyalardyng 60%-gha juyghy – tau-ken ónerkәsibi, múnay jәne geologiyalyq barlaugha, 15%-y – óndeu salasyna, 9%-y – saudagha jәne 5%-y qúrylysqa tiyesili.

Doing Business jahandyq reytinginde respublikamyz biyl 41-orynnan 35-oryngha kóterildi. 
Osy orayda sóz alghan Syrtqy ister ministri Erlan Ydyrysov qaptaghan ýkimetaralyq komissiyalar men iskerlik kenesterding júmys tiyimdiligine kýmәn keltirdi: «Bizde 115 ýkimetaralyq komissiya men 24 iskerlik kenes bar. Barlyghy da júmys jasap jatyr. Alayda, ókinishke qaray, júmystary «kezdesuden kezdesuge deyin» ghana jýrgiziledi» degen syrtqy sayasat vedomstvosynyng basshysy búl mәsele boyynsha Ýkimet basshysyna hat jazghandarynan qúlaghdar etti. Ol boyynsha Premier arnayy tapsyrma beripti. SIM ýkimetaralyq komissiyalar júmysyn baghalau kriyteriyleri boyynsha úsynystar da engizgen.

B.Saghyntaev búl syndy qúptady. Sonymen qatar ýkimetaralyq komiys­siyalardyng qazaqstandyq bas­shylarynyng jauapkershiligin kóteru mindetin qoydy. 

Ýkimet basshysy Baqytjan Saghyntaev el Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng investisiyalar tartu mәselesin airyqsha baqylauda ústap otyrghanyna nazar audarta kele, Memleket basshysynyng osy baghyttaghy tapsyrmalaryn sapaly oryndau qajettigin qadap aitty. Ol investisiya tartudaghy týiitkildi mәselelerding naqty sheshimderin qabyldau kerektigin núsqady. Áytpese, olar sheshimin tappasa, Ýkimet ýgitke erip kelgen investorlardyng ózinen aiyrylyp qalady.

– Elbasynyng sheteldik saparlary barysynda biznes-forumdar ótedi, kóptegen kelisimder men memorandumdargha qol qoyamyz. Olar keyin qaghaz jýzinde qalyp qoymay, ayaghyna deyin jetkizilui qajet. Sondyqtan búl júmystargha qos ministrlik – Investisiyalar jәne damu men Syrtqy ister ministrlikteri tarapynan baqylau jýrgizilgeni jón! – degen B.Saghyntaev jyl sonyna deyin búl júmystardyng qorytyndysy qaralatynyn bildirdi. Yaghni, jeke jiyn ótkizilip, biznes-forumdar barysynda rәsimdeletin kelisimderding qanshalyqty tiyimdi ekendigi, qaytarymy saralanbaq. 
Últ kóshbasshysynyng tayaudaghy Koreya men Japoniyagha sapary barysynda sol elderding iri biznesi tarapynan Qazaqstangha ýlken qyzyghushylyq bayqalghan, «temirdi qyzghan kezde soq» degendey, múny da elimiz óz orayyna paydalanyp qaluy kerek. Sol sebepti Ýkimet búl baghyttaghy júmysty jetildiruge, jandandyrugha belsene kiristi.

Eldos SENBAY 

Abai.kz