حالىقارالىق ەنتسيكلوپەديالاردا ءبىزدىڭ باس قالامىز «ازياداعى ەڭ تەرىسكەيدەگى استانا» دەپ بەكەر اتالماسا كەرەك. وسى اپتا باسىندا ەلوردا قالىڭ قاردىڭ استىندا قالدى. ءتىپتى وسىنىڭ سالدارىنان باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن كەشەگى ۇكىمەت وتىرىسى دا ۋاقىتىنان كەش باستالدى. وعان مينيسترلەردىڭ كەشىگىپ كەلۋىنە قالا كوشەلەرىندە تۋىنداعان الاپات كەپتەلىستەر سەبەپ بولىپتى، - دەپ جازدى "ايقىن" گازەتىنىڭ ءتىلشىسى.  

مينيسترلەر كابينەتىنىڭ جيىنىن اش­قان ۇكىمەت باسشىسىنا ەلوردا اكىمىنە قايى­رى­لىپ، ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارۋعا تۋرا كەل­دى: «جۇمىسىمىزدى باستاماس بۇرىن، اسەت ورەن­تايۇلىنا ءبىر سۇراعىمىز بار: بۇگىن جۇرت­تىڭ ءبارى تۇنىمەن جاۋعان قارعا بايلا­نىس­تى جۇمىسقا كەشىگىپ كەلۋدە. ءبىزدىڭ دە وتى­رىسىمىز كەشىگىپ وتۋدە. قالا قوزعالىسى ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالدى. ءداپ ءبىر قىسقا ەشبىر دايىندىق بولماعانداي. جاعداي نە بولىپ جاتىر؟»

قالاباسى ءا.يسەكەشەۆ دايىندىق بول­عا­نىن العا تارتتى. «الايدا اۋا رايى كۇرت وز­گەر­دى. تۇنگى ەكىدەن باستاپ، كوشەلەردەگى قار­دى جيناۋدامىز. جالپى، قازىر جولدار تا­زا. دەگەنمەن قاردىڭ كوپ جاۋعانىنا باي­لا­نىستى ۇلكەن كەپتەلىستەر تۋىندادى. مە­نىڭ­شە، جاقىن ارادا ءبارى رەتتەلەدى». اكىمنىڭ اي­تۋىنشا، قولدا بار تەحنيكا ءتۇن ىشىندە تە­گىس دالاعا شىعارىلعان، ورتالىق كوشە­لەر­دە­گى قاردى جيعان. راس، ورتالىقتان ءسال الىس­تا، ءتىپتى اۋىر جۇك كولىكتەرىنىڭ وزدەرى ومبى قار­عا باتىپ قالعان كورىنىسىنە كۋا بولدىق. 

پرەمەر-مينيستر مۇنداي كەلەڭسىزدىكتىڭ ەندى قايتالانباسىنان ءۇمىت ءبىلدىرىپ، قا­لاباسىنا قىستان ابىرويمەن شىعۋدى تىلەدى: «اسەت ورەنتايۇلى، بۇل ءسىزدىڭ قالا اكىمى رەتىندەگى العاشقى قىسىڭىز، العاشقى سىنا­عىڭىز. وسى جاعدايدى ابىرويمەن وتكەرۋىڭىز­گە تىلەكتەسپىز» دەپ نىقتاعان ب.ساعىنتاەۆ وعان استانا جولدارىنداعى قاردى كۇرەۋگە قا­تىستى جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاۋدى تاپ­سىردى.
راسىندا، بۇل كۇنى ەلوردادا كوپتەگەن قو­عام­دىق كولىكتەردىڭ سىنىپ قالۋى كەسىرىنەن، اۆتوبۋستار اۋزى-مۇرنىنان شىعا تولدى. ءبىز اڭگىمەگە تارتقان ادامدار سونىڭ كەسىرىنەن تاڭعى 8-دەن بەرى ءبىر باعىتتاعى ەكى-ءۇش اۆتو­بۋستىڭ سىرتتان جولاۋشىلار قابىلداي ال­ماي وتكەنىن ايتتى. ءتىپتى ءتول «تەمىر تۇل­پار­لارى» بار قالالىقتاردىڭ كوبى جۇمىسقا كە­شىكتى. جول قوزعالىسى ەڭ تومەنگى مەجە­لەر­گە دەيىن باياۋلادى. ارينە، بۇل جاعدايدا ەڭ­بەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋ قيىن. استانا ءىىد دەرەگىنشە، الدىڭعى تاۋلىك ىشىندە 100-دەن استام، ال كەشەگى تاڭدا 26 جول اپاتى ورىن العان. ءبىر جاقسىسى، قۇربان بول­عاندار جوق كورىنەدى. 

اكىمدىكتىڭ مالىمەتىنشە، كوممۋنالدىق قىز­مەتتەر كۇشەيتىلگەن جۇمىس تارتىبىنە كو­شىرىلدى. سەبەبى، 12 قاراشادان باستاپ، سوڭعى ءۇش تاۋلىك ىشىندە استانادا 31 سانتيمەتردەن ارتىق قار ءتۇسىپتى. سينوپتيكتەردىڭ ايتۋىن­شا، قاراشا ءۇشىن قالىپتى كورسەتكىش استا­نادا 28 سانتيمەتر كورىنەدى. قاردى جيناپ، قا­لا سىرتىنا شىعارۋعا 369 ماشينا جۇمىل­دىرىلعان. اسەت يسەكەشەۆ ەلوردالىق كوم­مۋنالدىق قىزمەتتەر ارى قاراي دا كۇ­شەي­تىلگەن رەجيمدە جۇمىس جاسايتىنىن حا­­­بار­لادى. قالا اكىمى ءوز ورىنباسارلارىمەن، تاڭنان كەشكە دەيىن قالا كوشەلەرىن ارالاپ، قار كۇرەۋ جۇمىستارىن باقىلاۋدا ۇستاۋعا ۋادە ەتتى. 

ارينە، مەملەكەت ماڭىز بەرىپ وتىرعان اس­تاناداعى ءىرى جاھاندىق شارا – ەكسپو كور­مەسىنىڭ قىستا وتپەيتىنى ءبىراز جەڭىلدىك بول­سا كەرەك. 

ال الماتى قالاسىن وسى قىستا الەمدىك دەڭ­گەيدەگى سىناق كۇتىپ تۇر. ۇكىمەت وتىرى­سىندا بايانداما جاساعان الماتى اكىمى باۋىر­جان بايبەك الاتاۋ بوكتەرىندەگى اسەم قا­لا­دا الەم تاريحىنداعى ەڭ ءىرى ۋنيۆەرسيادا وتكەلى تۇرعانىن جاريالادى.  

– ۋنيۆەرسيادا – 2017 قىسقى ويىن­دارى­نىڭ باستالۋىنا 76 كۇن قالدى، – دەدى 
ب.بايبەك. – ول كەلەسى جىلدىڭ 29 قاڭتارى مەن 8 اق­پانى ارالىعىندا سپورتتىڭ 12 ءتۇرى بويىنشا 8 نىساندا وتەدى. بارلىعى جوسپار بويىنشا جۇرۋدە: ءۇش جاڭا نىسان قولدانىسقا بەرىلىپ قانا قويماي، جۇمىس جاساۋعا كىرىستى. بۇلار – «الماتى ارەنا»، «حالىق ارەنا»، ات­لەتيكالىق اۋىل. قولدانىستاعى التى وبەكتىنى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى اياقتالىپ قالدى. قاتىسۋشى ەلدەر سانى بويىنشا بۇل ۋنيۆەرسيادا تاريحتاعى ەڭ ءىرىسى بولادى دەپ كۇتىلۋدە. وتكەن اپتادا يران كومانداسى قوسىمشا تىركەلدى. ناتيجەسىندە، قاتىسۋشى مەملەكەتتەر سانى 57-گە جەتتى. 

اكىمنىڭ مالىمەتىنشە، بۇعان دەيىنگى ۋني­ۆەرسيادالاردا قاتىسۋشىلار سانى بويىنشا جا­سالعان رەكورد – 52 ەل بولعان. ءدال وسى كور­سەتكىش 2011 جىلى تۇركيا ۇيىمداستىرعان ۋنيۆەرسيادادا تىركەلىپتى. الماتى بولسا، ونى دا باسىپ وزىپ، جاڭا الەمدىك رەكورد ور­ناتپاق! ب.بايبەك سپورتشى ستۋدەنتتەردەن قۇرال­عان ۇلتتىق قۇرامالارىن جولدايتىن ەلدە­ر­دىڭ اقىرعى سانى جاڭا جىلدا، 2017 جىل­عى 1 قاڭتاردا انىقتالاتىنىن مالىم­دەدى.  

ول ۆيزا ماسەلەسى جالپى العاندا، شەشىل­گەنىن ايتتى: «57 ەلدىڭ 45-ءىنىڭ ازاماتتارى قازاقستانعا ۆيزاسىز كىرە الادى. ءتورت ەل ۆيزانى ەلشىلىكتەردە، تاعى 7 ەل – قازاق­ستان­نىڭ اۋەجايلارىندا الا الادى». 

باۋىرجان قىدىرعاليۇلى قاۋىپسىزدىك ما­سەلەلەرىنە ايرىقشا ءمان بەرىلەتىنىن قا­داپ ايتتى. 

– ۋنيۆەرسيادا قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇش قۇرىلىمدارىنىڭ 6,5 مىڭنان استام قىزمەتكەرىن تارتۋ جوسپارلانۋدا، – دەدى ول. – سونداي-اق جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسە­بىنەن جارىلعىش زاتتاردى انىقتايتىن، قول­عا الىپ جۇرۋگە ارنالعان 15 دەتەكتور سا­تىپ الىنادى. قاتىسۋشىلار مەن كورەر­مەندەردى تەكسەرىپ، قاراۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ ەكى ءموبيلدى ينس­پەكتسيالىق-تەكسەرۋ كەشەنى جانە مەترونىڭ توعىز رەنتگەن-تەلەۆيزيالىق قوندىرعىسى پايدالانىلادى. بۇل 3,5 ميلليارد تەڭگەنى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. اۋەجايدا ور­ناتۋ ءۇشىن ءۇش «تەپلوۆيزورلار» الۋ، №4 جانە №7 قالالىق اۋرۋحانالار اۋماعىندا ەكى تىكۇ­شاق الاڭىن سالۋ ماسەلەلەرى شەشىمىن تاپتى. جاڭا 40 رەانيموبيل جۇمىس جاساۋدا.

ءوز كەزەگىندە مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇxامەديۇلى بۇل الەمدىك دوداعا قازاقستان ءوزىنىڭ نەگىزگى قۇراماسىن جولدايتىنىن حابارلادى. ويتكەنى تورتكۇل دۇنيەدەگى ەڭ ءىرى سپورت الاماندارىندا ەل نامىسىن نەگىزىنەن، جاستار قورعاپ ءجۇر جانە ولار – ءارتۇرلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى. مينيسترلىك ەلىمىزدىڭ ستۋدەنتتىك سپورت فەدەراتسياسىمەن بىرگە، «ۋنيۆەرسيادا – 2017»-گە قاتىسۋعا ۇمىتكەرلەر ءتىزىمىن جاساعان ەكەن.

– قازىر 227 مىقتى سپورتشى دايىندالىپ جاتىر، ولاردىڭ 121-ءى – جىگىتتەر جانە 106-سى – قىزدار. ولارمەن 66 بەكىتىلگەن مامان جۇمىس جاساۋدا، اراسىندا جاتتىقتىرۋشىلار، دارىگەرلەر، ۇگۋشىلەر جانە باسقالارى بار. وتاندىق سپورتشىلار 7 سپورت تۇرىنەن باق سىناپ كورمەك. ولاردىڭ اراسىندا جەڭىس تۇعىرىنا شىعۋدان، جۇلدە يەلەنۋدەن ءۇمىتتى، سايىپقىران سپورت­شىلارىمىز بار، – دەدى ا.مۇحامەديۇلى.

اتاپ ايتقاندا، ۋنيۆەرسيادا كەزىندە قازاقستاندىقتار مانەرلەپ سىرعاناۋدان دەنيس تەننىڭ، فريستايلدان يۋليا گالىشەۆانىڭ، پاۆەل كولماكوۆتىڭ، جانبوتا الدابەرگەنوۆانىڭ، كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتىنان رومان كرەچتىڭ، ستانيسلاۆ پالكيننىڭ، شورت-ترەكتەن ايدار بەكجانوۆتىڭ، ابزال اجىعاليەۆتىڭ، نۇربەرگەن جۇماعازيەۆ پەن دەنيس نيكيشانىڭ ونەرىن تاماشالاي الادى. جالپى العاندا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلىندا قازاق ەلى 12 رەت ۋنيۆەرسياداعا قاتىسىپ، 44 مەدالدى قانجىعالاپ قايتىپتى. ولاردىڭ 18-ءى – التىن، 13-ءى – كۇمىس جانە 13-ءى – قولا. 

بۇل تاقىرىپ بويىنشا تالقىلاۋلاردى قورىتقان ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆ وسىناۋ جاھاندىق جاستار سايىسى جوعارى ۇيىمداستىرۋشىلىق دەڭگەيدە ءوتۋى كەرەكتىگىن، سەبەبى مۇنداي جارىستار سپورتسۇيەر قاۋىمدى كوپتەپ تارتاتىنىن قاپەرگە سالدى. ۇكىمەت جەتەكشىسى الماتى اكىمدىگىنە، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە ۋنيۆەرسيادانىڭ بارلىق ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭدەرى بويىنشا جانە ەلىمىزدىڭ قۇراما كومانداسىن دايىنداۋ بويىنشا لايىقتى جۇمىس جۇرگىزۋدى جۇكتەدى. سونىمەن بىرگە ول وبلىستار، استانا جانە الماتى اكىمدەرىنە «دۇنيەجۇزىلىك ۋنيۆەرسيادا الاۋى ەستافەتاسىنىڭ» وڭىرلىك كەزەڭدەرىن وتكىزۋدى ايرىقشا باقىلاۋعا الۋدى تاپ­سىردى.

ۇكىمەت وتىرىسىندا قاۋزالعان تاعى ءبىر ماڭىزدى تاقىرىپ ينۆەستيتسيا تارتۋ جايى بولدى. ەلگە سىرتتان بيزنەس قارجىسى قۇيىلماسا، ول مەملەكەت وس­پەيدى، ەكو­نوميكاسى ىلگەرى باسپايدى. ال العا قاراي جاساعان ادىمدارى بارعان سايىن الىپتانا تۇسكەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى جىل سايىن ينۆەستيتسيا كولەمىنىڭ دە ەسەلەپ ارتۋىن قاجەت ەتەدى. ءتىپتى وسى ماقساتتا ەلباسى جارلىعىمەن رەسپۋبليكادا جەكە مينيسترلىك قۇرىل­عانى ءمالىم. 

بىراق الەمدە داعدارىس ۇزاعان سايىن ينۆەستورلار ء«ۇشىنشى الەم» ەلدەرىنەن كەتىپ، قارجىلارىن دامىعان ەلدەرگە سالۋدا. سوندىقتان ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى جەڭىس قاسىمبەكتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان دامىعان ەلدەر مۇشە «ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ» ينۆەستيتسيالار جونىندەگى كوميتەتىنە مۇشە بولۋعا ۇمتىلۋدا. بيىل ەىدۇ قازاقستاندى ءوزىنىڭ وسى كوميتەتىنە قاتىسۋشىسى رەتىندە شاقىرۋعا ۇسىنۋ تۋرالى شەشىم قابىل­داپتى. «بۇل قازاقستانعا دەگەن زور سەنىمنىڭ بەلگىسى جانە قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالى حالىقارالىق ستاندارتتارعا، ىسكەرلىك ورتانىڭ جوعارعى دەڭگەيىنە، باسەكەلەستىك پەن ينۆەس­تورلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ سالالارىنا سايكەستىگىنىڭ كورسەتكىشى» دەدى مينيستر. 

جەڭىس ماحمۇدۇلى ۇكىمەت مۇشەلەرىنە قازاقستانداعى ينۆەستيتسيالىق احۋالدى ودان ءارى جاقسارتۋ جوسپارلارى تۋرالى باياندادى.

– ەىدۇ-داعى پوزيتسياسىن ورنىقتىرۋ ءۇشىن قازاقستان ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جەتىلدىرۋ بويىنشا جوسپاردى ىسكە اسىرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرادى. بۇل جۇمىستىڭ ماڭىزدى باعىتتارى ينۆەستورلار ءۇشىن كوشى-قون جانە ۆيزا ماسەلەسىن جەڭىلدەتۋ، سالىقتىق جانە كەدەندىك باسقارۋدى جەتىلدىرۋ، سونىمەن قاتار ينۆەستورلاردى تارتۋدىڭ جۇيەلى قۇرالدارىن جاقسارتۋ بولىپ تابىلادى، – دەدى ول. 
ءمينيستردىڭ اقپارىنشا، بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار اعىمى بىردەن 25,8%-عا ارتىپ، 9,3 ملرد دوللاردى قۇراعان. ينۆەستيتسيالاردىڭ 60%-عا جۋىعى – تاۋ-كەن ونەركاسىبى، مۇناي جانە گەولوگيالىق بارلاۋعا، 15%-ى – وڭدەۋ سالاسىنا، 9%-ى – ساۋداعا جانە 5%-ى قۇرىلىسقا تيەسىلى.

Doing Business جاھاندىق رەيتينگىندە رەسپۋبليكامىز بيىل 41-ورىننان 35-ورىنعا كوتەرىلدى. 
وسى ورايدا ءسوز العان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆ قاپتاعان ۇكىمەتارالىق كوميسسيالار مەن ىسكەرلىك كەڭەستەردىڭ جۇمىس تيىمدىلىگىنە كۇمان كەلتىردى: «بىزدە 115 ۇكىمەتارالىق كوميسسيا مەن 24 ىسكەرلىك كەڭەس بار. بارلىعى دا جۇمىس جاساپ جاتىر. الايدا، وكىنىشكە قاراي، جۇمىستارى «كەزدەسۋدەن كەزدەسۋگە دەيىن» عانا جۇرگىزىلەدى» دەگەن سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆوسىنىڭ باسشىسى بۇل ماسەلە بويىنشا ۇكىمەت باسشىسىنا حات جازعاندارىنان قۇلاعدار ەتتى. ول بويىنشا پرەمەر ارنايى تاپسىرما بەرىپتى. ءسىم ۇكىمەتارالىق كوميسسيالار جۇمىسىن باعالاۋ كريتەريلەرى بويىنشا ۇسىنىستار دا ەنگىزگەن.

ب.ساعىنتاەۆ بۇل سىندى قۇپتادى. سونىمەن قاتار ۇكىمەتارالىق كوميس­سيالاردىڭ قازاقستاندىق باس­شىلارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋ مىندەتىن قويدى. 

ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆ ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ينۆەستيتسيالار تارتۋ ماسەلەسىن ايرىقشا باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرعانىنا نازار اۋدارتا كەلە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى باعىتتاعى تاپسىرمالارىن ساپالى ورىنداۋ قاجەتتىگىن قاداپ ايتتى. ول ينۆەستيتسيا تارتۋداعى تۇيىتكىلدى ماسەلەلەردىڭ ناقتى شەشىمدەرىن قابىلداۋ كەرەكتىگىن نۇسقادى. ايتپەسە، ولار شەشىمىن تاپپاسا، ۇكىمەت ۇگىتكە ەرىپ كەلگەن ينۆەستورلاردىڭ وزىنەن ايىرىلىپ قالادى.

– ەلباسىنىڭ شەتەلدىك ساپارلارى بارىسىندا بيزنەس-فورۋمدار وتەدى، كوپتەگەن كەلىسىمدەر مەن مەموراندۋمدارعا قول قويامىز. ولار كەيىن قاعاز جۇزىندە قالىپ قويماي، اياعىنا دەيىن جەتكىزىلۋى قاجەت. سوندىقتان بۇل جۇمىستارعا قوس مينيسترلىك – ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى تاراپىنان باقىلاۋ جۇرگىزىلگەنى ءجون! – دەگەن ب.ساعىنتاەۆ جىل سوڭىنا دەيىن بۇل جۇمىستاردىڭ قورىتىندىسى قارالاتىنىن ءبىلدىردى. ياعني، جەكە جيىن وتكىزىلىپ، بيزنەس-فورۋمدار بارىسىندا راسىمدەلەتىن كەلىسىمدەردىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەندىگى، قايتارىمى سارالانباق. 
ۇلت كوشباسشىسىنىڭ تاياۋداعى كورەيا مەن جاپونياعا ساپارى بارىسىندا سول ەلدەردىڭ ءىرى بيزنەسى تاراپىنان قازاقستانعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بايقالعان، «تەمىردى قىزعان كەزدە سوق» دەگەندەي، مۇنى دا ەلىمىز ءوز ورايىنا پايدالانىپ قالۋى كەرەك. سول سەبەپتى ۇكىمەت بۇل باعىتتاعى جۇمىستى جەتىلدىرۋگە، جانداندىرۋعا بەلسەنە كىرىستى.

ەلدوس سەنباي 

Abai.kz