Býgingi tanda Qazaqstandaghy etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim modeli býkil әlemdegi týrli konfessiyalar arasyndaghy qarym-qatynastyng ýlgisine ainalyp otyr. Qazaqstan Ýkimeti konfessiyaaralyq kelisim modelin kemeldendire týsu baghytynda bayypty qadamdar jasap keledi. Olardyng biri retinde 2016 jyldyng 13 qyrkýieginde Qazaqstan Respublikasy Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligining qúryluyn atap kórsetuge bolady. Atalmysh ministrlikting bastamasymen elde konfessiyaaralyq kelisimdi damytu, azamattyq qoghamdy órkendetu men jastar sayasatyn kemeldendiru maqsatynda keshendi júmystar jýrgizile bastady. Olardyng bastysy – Qazaqstan Respublikasynyng din salasyndaghy 2017-2020 jyldargha arnalghan memlekettik sayasatynyng tújyrymdamasynyng jobasy bolyp tabylady. Aldaghy uaqytta atalmysh joba Qazaqstan azamattarynyng nazaryna úsynylmaq.

Qazaqstan Respublikasynyng din salasyndaghy memlekettik sayasatynyng negizgi maqsaty konfessiyaaralyq kelisimdi saqtap damytu bolyp tabylatyndyghy belgili. Búl taqyryptyng últtyq mýddelerding qataryna kiretindigin eskerer bolsaq, atalmysh tújyrymdamanyng jobasy diny jәne qoghamdyq birlestikter, kәsipodaq jәne jastar úiymdary siyaqty barlyq azamattyq qogham instituttarynyng talqylauynan ótip, olardyng qoldauyn tabady degen ýmittemiz. Tújyrymdama birauyzdan qabyldanghan jaghdayda 2020 jylgha deyingi uaqyt aralyghy Qazaqstandaghy tek din salasynyng ghana emes, jalpy azamattyq qoghamnyng damu tarihyndaghy eleuli dәuirding basy әri damu dengeyining kórsetkishi bolary anyq.

Zamanauy halyqaralyq qatynastardaghy polyarizasiya, kelispeushilik pen bólinushilik adamzatqa әli kýnge deyin ýlken qaterin tóndirip otyr. Ártýrlilikke qúrmet tanytu qajettiligin qanaghattandyru maqsatyndaghy býgingi qadamdardyng sany men sapasy aldymyzdaghy birneshe onjyldyq ishinde halyqaralyq qatynastargha baghyt-baghdar beretindey yqpalgha ie bolatyndyghy dausyz. HH ghasyrdyng qarym-qatynas modeliderining jaramsyz kýy keshuining saldarynan әlem býgingi jana zamanda birqatar ózgeshe qaterlerding beleng aluymen betpe-bet kelip otyr.

Terrorizm, jappay qyryp-joy qarularynyng taraluy, kontrabanda jәne úiymdasqan qylmys ayasy jahandyq sipatqa ie bolyp, ony jer jýzine taratudy kózdep otyrghandar bar. Jahandanu ýderisining nәtiyjesinde últtardyng óndirisi men әl-auqat dengeyi jaqsara týsti. Degenmen, últ baylyghy әdiletti týrde bólingen jәne әlem qauipsizdigi qamtamasyz etilgen dep aitu óte qiyn. Barshanyng qauipsizdigi qamtamasyz etilmese, búl – «eshkimning qauipsizdigi qamtamasyz etilmegen» degen sóz.

Maqsaty ne bolsa o bolsyn, terrorizm adamzatqa qarsy baghyttalghan qylmys. Terroristting jaqsysy-jamany bolmaydy. Adamnyng bәri jaqsy, amaly ghana jaman boluy mýmkin. «Masa shaghyp mazandy alsa, masany óltirme, batpaqty qúrghat» demekshi, terroristerge qoldau tanytatyn demeushilerding jolyn kesuding tәsilderin kemeldendiru býgingi qúzyrly organdardyng basty mindetterining biri bolyp otyr. Búl tóngen qaterdi jenu ýshin Qazaqstan azamattary halyqaralyq yntymaqtastyqtyng búrynghysynan da kýsheye týsuine, órkeniyetterding odaqtasu ýderisining óz jalghasyn tabuyna jan-jaqty qoldau bildirui abzal.

Órkeniyetter odaghynyng ayasynda bas qosqan memleketter men halyqaralyq úiymdar býgingi tanda demokratiya, adam qúqyqtary men zannyng ýstemdigi siyaqty adamzatty tatu birlikke bastaytyn negizgi qúndylyqtardy mәdeny әrtýrliligimizden joghary qoyyp otyr. Sondyqtan kez kelgen azamattyq qogham institutynyng atalmysh baghyttaghy bastamalary qoldau men demeu tauyp otyruy últtyq mýddege tónetin qaterlerding aldyn alu isine kómekteseri shýbә tudyrmaydy.

Sóz bostandyghy men diny senimge qúrmet tanytu qaghidattaryn bir-birimen astastyra otyryp damytu býgingi tannyng eng manyzdy mәselelerining biri. Sóz bostandyghy órkeniyetimizding qúramdas bir bóligi boluymen qatar basqa da erkindikterimizding negizi. Alayda, biz sóz bostandyghy men júrtshylyqtan bólinushilik, tipti zorlyq-zombylyq qoldanugha shaqyratyn arandatushy ústanymdar arasyndaghy shekaranyng joyyla jazdaghanynyng kuәsi bolyp otyrmyz.

Nәsildik, tildik jәne diny erekshelikterimizge qaramastan әlemdik qúndylyqtargha negizdelgen ortaq órkeniyetti baylanystarymyzdy saqtap qalu býkiladamzattyq mәsele. Onyng sheshim joly – adamdardyng birge beybit ómir sýruining mýmkin ekendigin, әrtýrlilikting adamzat baylyghy ekendigin, qaqtyghysudyng onay, kelisimge keluding qiyn bolatyndyghyn aishyqtap kórsetetin tújyrymdamalardyng qolgha alynuy qajet.

Qazaqstan Respublikasy Preziydenti N.Á.Nazarbaev: «Jaratushy – jalghyz, dýnie – ortaq, aspan asty – ken, endeshe, biz bir atanyng balasy, bir ananyng perzenti retinde bir-birimizben bereke-birlik pen yntymaqta ómir sýruimiz kerek», – dep aitqan bolatyn. Eger Elbasynyng atalmysh oilary is jýzinde jalghasyn tabar bolsa, Qazaqstandaghy konfessiyaaralyq kelisimning «Mәngilik El» iydeyasynyng myzghymas tiregine ainalary sózsiz.

Qoghamdyq mәni bar qanday da bir iydeyany qabyldau qashanda súhbatty qajet etedi. Eshkim basqagha óz týsinigin moyyndatudy, eshkim basqany dәlme-dәl qaytalaudy kózdemeydi. IYdeya qogham damuynyng talaptaryna sәikes kelse ghana ortaq maqsat týrinde qabyldanady. Sonday iydeyalardyng qatarynda azamattyq qogham iydeyasy bar.

Azamattyq qogham adam men ýkimettik emes úiymdardyng damuyna qolayly jaghday jasaytyn әleumettik tәrtipting bir týri bolyp tabylady. Adam ýkimettik emes úiymdardyng qyzmeti arqyly qogham damuyna óz ýlesin tiygizu mýmkindigine iye. Azamattyq qogham memleket pen azamat arasyndaghy súhbattyng jýzege asuyn qamtamasyz etedi. Memleketsiz azamattyq qoghamnyng ómir sýrui mýmkin emes. Memleket bolmasa retsizdik, tórtipsizdik, haos, úiymdaspaghandyq, ydyraushylyq jaylaydy. Damyghan azamattyq qoghamsyz demokratiyalyq, qúqyqtyq memleketting qalyptasuy mýmkin emes. Demokratiyalyq, qúqyqtyq memleketsiz zorlyq-zombylyq pen basybaylylyqtyng ýstemdigi ornaydy. Azamattyq qogham damyghan jaghdayda jeke túlghanyng negizgi qúqyqtary men erkindikteri zang jýzinde qamtamasyz etilip, sayasy jaghynan qorghalyp, ýilesimdi damu boy kórsetedi. El damyghan demokratiyalyq memleketke ainalyp, azamattar órkendegen azamattyq qoghamdy qúraydy.

Azamattyq qoghamnyng qalyptasuy men qarqyndy damu prosesi óz maqsat-mýddelerin jýzege asyru maqsatynda klubtarda, kәsiby odaqtarda, әleumettik qozghalystarda epikti týrde bas qosatyn azamattardyng (ýshinshi sektordyn) is-әreketterine tikeley baylanysty. Ýshinshi sektor eldegi qoghamdyq-sayasy ýderisterding ary qaray demokratiyalanuyna ong yqpalyn tiygizetin kýsh. Qazaqstandaghy konfessiyaaralyq kelisimning janghyruyna ýlesin qosyp kele jatqan diny birlestikterdi de osy ýshinshi sektorgha jatatyn azamattyq qogham instituttary retinde qarastyratyn uaqyt kelgen siyaqty.

Qazaqstan Respublikasy diny berlestikter qyzmetining qorghaluyn qamtamasyz etip keledi. Qazirgi uaqytta damyghan azamattyq qogham qúru iydeyasy Qazaqstannyng memlekettik sayasatynyng basym baghyttarynyng biri bolyp tabylady. Ýkimet azamattardyng zandy mýddelerining qúqyqtyq jaghynan qorghaluyn kýsheytip, qoghamdyq-sayasy belsendiligin jan-jaqty damytudy kózdep keledi. Diny birlestik qyzmetining de azamattyq qogham qúru iydeyasy ayasynda júmyldyryluy el damuyna serpin bereri anyq. Degenmen, diny birlestikterding azamattyq qogham instituttarynan bólektetilip qarastyryluy barshagha mәlim. Azamattyq qoghamnyng damu ýderisine kedergi jasaytyn faktorlardyng oryn almauy ýshin Qazaqstan Respublikasynyng «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» Zanyna atalmysh mәselelerding sheshim joldaryn qamtamasyz etetin baptardy engizu jaqyn uaqytta zaman talabyna ainaluy mýmkin.

Qazaqstanda azamattyq qoghamynyng damuyn, demokratiyalyq jәne qúqyqtyq memleketting nyghangyn qamtamasyz ete alatyn basty mamandyq iyesi – ol qúqyqtanushy. Býgingi qúqyqtanushylardyng basym kópshiligining basty kemshiligi din salasyn mengermegendiginde jatyr. «Dintanu» pәnining joghary oqu oryndarynda elektivti, tandamaly pәn retinde bekitilui osynyng bir sebebi ghana boluy mýmkin. Qúqyqtanushy mamandardy dinnen, azamattyq qogham ýderisterining zandylyqtarynan jәne jastar men jasóspirimderding psihologiyasynan habardar kәsip iyesi retinde qalyptastyra alghan jaghdayda ghana etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimning saqtalyp, kemeldene týsuine jan-jaqty mýmkindikter jasaugha bolady. Bilmestikting saldarynan din salasynda qylmys jasaghan adamdy dinnen habary joq adamnyng qúryqtauy, sottauy, jazalauy bilmestikten tuyndaghan qylmystan da beter qylmys bolyp tabylatyndyghyn úmytpaghanymyz jón. Sol sebepten qúqyqtanushylarymyzdyng din mәselelerin mengerui uaqyt kýttirmeytin mәselelerding biri.

Qúqyqtanushylarymyzdyng óz salasyndaghy joghary biliktiligi azamattyq qogham instituttarynyng qarqyndy damuynyn, al azamattyq qogham instituttarynyng damyghandyghy óz kezeginde konfessiyaaralyq kelisimning saqtaluynyng kepili bolyp tabylmaq.

B.Baymahanov, Qazaqstan Respublikasy Diny isteri jәne azamattyq qogham ministrligi Din isteri komiyteti Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghy diyrektorynyng ghylymy is jónindegi orynbasary, t.gh.k.

Abai.kz