«Balamen baladay, danamen danaday bolyp sóilesetin ministr sýtten aq, sudan taza boluy kerek shyghar?»

«Men qauip qylghan song aitamyn» degen eken, bayaghyda bir dana qariya. Amal joq qolgha qalam aldyryp otyrghan – songhy uaqyttaghy BAQ-ta búrynghy ministr B.Júmaghúlov pen rektor Gh.Mutanovtyng ghylymy enbekterindegi tabylghan plagiat mәselesi. Osy maqalanyng leytmotiyvi retinde Ontýstik Qazaqstandyq jazushy Ádihәm Shilterhanovtyng aforizmge ainalghan birneshe oilaryn aldym. Solardyng kómegimen búl problemagha terenirek ýnilip kóreyik. Sonymen, 

«Kýrmek kóbeyse, kýrishting sory;

Dýrmek kóbeyse, júmystyng sory».

Shyntuaytyna kelsek ministr de, rektor da, qúdaygha shýkir, elde bar ghylym doktorlarynyng qataryndaghy adamdar. Biraq, myna әngimeden keyin olar «kýrish» emes, «kýrmekke» úqsap túr. Sóitip basqa «kýrishterdin» - shyn ghalymdardyng bedeline, abyroyyna ýlken núqsan keltirip otyr. Al bilim men ghylymdaghy ýlken, әri biyik mansaptaryn eskersek, býkil qazaqtyng ghylymyna kýmәn tudyryp, ynghaysyz jaghday tuyndap otyrghanday. 

Qolynda biyligi men mýmkinshiligi bar shyn ghalymdardyng óz mektebi bolsa kerek-ti. Qalay audaryp qarasang da, akademik B.Júmaghúlovtyng nemese professor Gh.Mutanovtyng «ghylymy mektebi» bar degendi estimeppin. Bәlkim, estigen-kórgender bar shyghar. Al endi «kýrmek» qansha myqty bolsa da, «kýrishtey» bola almaydy. Sondyqtan shyn júmystyng ornyn dýrmek almastyruy zandy nәrse.  Jalpy «kýrmek» pen «dýrmek» egiz siyaqty, bir býtinning eki jaghy ma, qalay? Ministr bolyp taghayyndalghan son, onyng ornyna rektor keldi. Ekeui de reforma degen syltaumen ýlken dýrmekti dýrildetti. Shyn ghalymdardyng qarsylyghyna da ekeui birdey ilindi dese bolady. 

«Osy reformalaryng ýshin rahmet, talay dýniyemizdi jóndep aldyq» - degen adam kórmedik. Sonda búl reformalar kim ýshin? Búl súraqqa basyn auyrtqan rektordy da, ministrdi de taghy kóre almadyq. Odan beter órshelene týspese, eshkimdi tyndamady... 

Dýrmekpen atqarylyp jatqan reformalarynan shalalyqtyng súlbasy kórinip túrdy. Myna BAQ-ta jariyalanghan mәlimetterden keyin, osy shalalyqtyng alghysharty men týbi kóringendey. 

«Shala bilim shatastyrar» - deydi Ádihәm Shilterhanov aghamyz. Endi búghan birdeneni qosyp-alu qiynnyng qiyny. Kez-kelgen tirlikting shalalyghynyng eng basty kórinisi – onyng týsiniksizdigi, nәtiyjesizdigi, tayazdyghy. Ministr de, rektor da auqymdy ister atqaratyn mansap iyeleri. Olardyng atqarghan, atqarugha tiyis isterining nәtiyjeleri bizding elimizdegi adamy kapitaldy (chelovecheskiy kapital) úlghaytugha, damytugha tikeley әser etetini dәleldeudi qajet etpeytin aksioma.

Pafospen aitsaq, býgingi Últtyq uniyversiytetting rektory men ministrding qolynda Eldin, Últtyng erteni men bolashaghynyng tizgini túr. Al olar shalalyqqa, tayazdyqqa boy aldyryp otyrghanday. 

«Oyy sayaz adamnyng isi auqymsyz» - deydi Ádihәm aghamyz. Ghylymy dissertasiyalary men monografiyalary shala, týbi shiyki-shataq osynday mansap iyelerining elimizde auqymdy ghylymy reforma jasay alatynyna, qoldaghy bardy úqsata alatynyna senim joq. Internettegi, BAQ-taghy jariyalanymdar men aitylghan myndaghan pikirler osyghan menzeydi. 

Eng ókinishtisi jәne soraqysy – keshe ghana mansabyna say «dualy sóz» aityp jýrgen ministrding de, rektordyng da osy jariyalanymdardan keyin «auzynyng duasy» ketip qalghandyghy. Al «auzynyng duasy» joq basshynyng keypi әri ayanyshty, әri kýlkili emes pe? Olardyng endigi jerde paryqty ister atqara almasy anyq. Qalay bolghanda da, jariyalanghan aqparattargha qaraghanda, B.Júmaghúlovtyng da, G.Mutanovtyng da plagiattary naqty dәleldenip túrghanday. Yaghni, búl eki azamat qoghamnan da, halyqtan da shyndyqty jasyryp kelgen. Úyat boldy, halyqtyng jigeri qúm bolyp, senim azaydy. 

«Aldaghannan aldanghan tәuir – Aryng kirlenbeydi» - deydi Ádihәm Shilterhanov aghamyz. Búl rette aldanghan halyq bolyp túr ghoy, yaghny halyqtyng ary taza, kirlenbegen. Al bizding Konstitusiyamyz boyynsha Halyq – biylikting qaynar kózi; memlekettik biylikting birden-bir qaynar kózi bolyp tabylady. Sol halyqtyng ishinde bala da, dana da bar. Osy ghana kónilge ýmit úyalatyp, bolashaqqa ýmitpen qaraugha jeteleydi. Qúdaygha shýkir, ýmit bar...

Sol Ádihәm aghamyz aitady: 

«Myqty jerindi jaqynyng paydalanady, Osal jerindi dúshpanyng paydalanady» - dep. 

Men qauip qylghan song aitamyn da...

Núghman Aralbay

Abai.kz