كۇرمەك كوبەيسە كۇرىشتىڭ سورى
«بالامەن بالاداي، دانامەن داناداي بولىپ سويلەسەتىن مينيستر سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولۋى كەرەك شىعار؟»
«مەن قاۋىپ قىلعان سوڭ ايتامىن» دەگەن ەكەن، باياعىدا ءبىر دانا قاريا. امال جوق قولعا قالام الدىرىپ وتىرعان – سوڭعى ۋاقىتتاعى باق-تا بۇرىنعى مينيستر ب.جۇماعۇلوۆ پەن رەكتور ع.مۋتانوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىندەگى تابىلعان پلاگيات ماسەلەسى. وسى ماقالانىڭ لەيتموتيۆى رەتىندە وڭتۇستىك قازاقستاندىق جازۋشى ءادىھام شىلتەرحانوۆتىڭ افوريزمگە اينالعان بىرنەشە ويلارىن الدىم. سولاردىڭ كومەگىمەن بۇل پروبلەماعا تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ كورەيىك. سونىمەن،
«كۇرمەك كوبەيسە، كۇرىشتىڭ سورى;
دۇرمەك كوبەيسە، جۇمىستىڭ سورى».
شىنتۋايتىنا كەلسەك مينيستر دە، رەكتور دا، قۇدايعا شۇكىر، ەلدە بار عىلىم دوكتورلارىنىڭ قاتارىنداعى ادامدار. بىراق، مىنا اڭگىمەدەن كەيىن ولار «كۇرىش» ەمەس، «كۇرمەككە» ۇقساپ تۇر. ءسويتىپ باسقا «كۇرىشتەردىڭ» - شىن عالىمداردىڭ بەدەلىنە، ابىرويىنا ۇلكەن نۇقسان كەلتىرىپ وتىر. ال ءبىلىم مەن عىلىمداعى ۇلكەن، ءارى بيىك مانساپتارىن ەسكەرسەك، بۇكىل قازاقتىڭ عىلىمىنا كۇمان تۋدىرىپ، ىڭعايسىز جاعداي تۋىنداپ وتىرعانداي.
قولىندا بيلىگى مەن مۇمكىنشىلىگى بار شىن عالىمداردىڭ ءوز مەكتەبى بولسا كەرەك-ءتى. قالاي اۋدارىپ قاراساڭ دا، اكادەميك ب.جۇماعۇلوۆتىڭ نەمەسە پروفەسسور ع.مۋتانوۆتىڭ «عىلىمي مەكتەبى» بار دەگەندى ەستىمەپپىن. بالكىم، ەستىگەن-كورگەندەر بار شىعار. ال ەندى «كۇرمەك» قانشا مىقتى بولسا دا، «كۇرىشتەي» بولا المايدى. سوندىقتان شىن جۇمىستىڭ ورنىن دۇرمەك الماستىرۋى زاڭدى نارسە. جالپى «كۇرمەك» پەن «دۇرمەك» ەگىز سياقتى، ءبىر ءبۇتىننىڭ ەكى جاعى ما، قالاي؟ مينيستر بولىپ تاعايىندالعان سوڭ، ونىڭ ورنىنا رەكتور كەلدى. ەكەۋى دە رەفورما دەگەن سىلتاۋمەن ۇلكەن دۇرمەكتى دۇرىلدەتتى. شىن عالىمداردىڭ قارسىلىعىنا دا ەكەۋى بىردەي ءىلىندى دەسە بولادى.
«وسى رەفورمالارىڭ ءۇشىن راحمەت، تالاي دۇنيەمىزدى جوندەپ الدىق» - دەگەن ادام كورمەدىك. سوندا بۇل رەفورمالار كىم ءۇشىن؟ بۇل سۇراققا باسىن اۋىرتقان رەكتوردى دا، ءمينيستردى دە تاعى كورە المادىق. ودان بەتەر ورشەلەنە تۇسپەسە، ەشكىمدى تىڭدامادى...
دۇرمەكپەن اتقارىلىپ جاتقان رەفورمالارىنان شالالىقتىڭ سۇلباسى كورىنىپ تۇردى. مىنا باق-تا جاريالانعان مالىمەتتەردەن كەيىن، وسى شالالىقتىڭ العىشارتى مەن ءتۇبى كورىنگەندەي.
«شالا ءبىلىم شاتاستىرار» - دەيدى ءادىھام شىلتەرحانوۆ اعامىز. ەندى بۇعان بىردەڭەنى قوسىپ-الۋ قيىننىڭ قيىنى. كەز-كەلگەن تىرلىكتىڭ شالالىعىنىڭ ەڭ باستى كورىنىسى – ونىڭ تۇسىنىكسىزدىگى، ناتيجەسىزدىگى، تايازدىعى. مينيستر دە، رەكتور دا اۋقىمدى ىستەر اتقاراتىن مانساپ يەلەرى. ولاردىڭ اتقارعان، اتقارۋعا ءتيىس ىستەرىنىڭ ناتيجەلەرى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ادامي كاپيتالدى (چەلوۆەچەسكي كاپيتال) ۇلعايتۋعا، دامىتۋعا تىكەلەي اسەر ەتەتىنى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما.
پافوسپەن ايتساق، بۇگىنگى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورى مەن ءمينيستردىڭ قولىندا ەلدىڭ، ۇلتتىڭ ەرتەڭى مەن بولاشاعىنىڭ تىزگىنى تۇر. ال ولار شالالىققا، تايازدىققا بوي الدىرىپ وتىرعانداي.
«ويى ساياز ادامنىڭ ءىسى اۋقىمسىز» - دەيدى ءادىھام اعامىز. عىلىمي ديسسەرتاتسيالارى مەن مونوگرافيالارى شالا، ءتۇبى شيكى-شاتاق وسىنداي مانساپ يەلەرىنىڭ ەلىمىزدە اۋقىمدى عىلىمي رەفورما جاساي الاتىنىنا، قولداعى باردى ۇقساتا الاتىنىنا سەنىم جوق. ينتەرنەتتەگى، باق-تاعى جاريالانىمدار مەن ايتىلعان مىڭداعان پىكىرلەر وسىعان مەڭزەيدى.
ەڭ وكىنىشتىسى جانە سوراقىسى – كەشە عانا مانسابىنا ساي «دۋالى ءسوز» ايتىپ جۇرگەن ءمينيستردىڭ دە، رەكتوردىڭ دا وسى جاريالانىمداردان كەيىن «اۋزىنىڭ دۋاسى» كەتىپ قالعاندىعى. ال «اۋزىنىڭ دۋاسى» جوق باسشىنىڭ كەيپى ءارى ايانىشتى، ءارى كۇلكىلى ەمەس پە؟ ولاردىڭ ەندىگى جەردە پارىقتى ىستەر اتقارا الماسى انىق. قالاي بولعاندا دا، جاريالانعان اقپاراتتارعا قاراعاندا، ب.جۇماعۇلوۆتىڭ دا، گ.مۋتانوۆتىڭ دا پلاگياتتارى ناقتى دالەلدەنىپ تۇرعانداي. ياعني، بۇل ەكى ازامات قوعامنان دا، حالىقتان دا شىندىقتى جاسىرىپ كەلگەن. ۇيات بولدى، حالىقتىڭ جىگەرى قۇم بولىپ، سەنىم ازايدى.
«الداعاننان الدانعان ءتاۋىر – ارىڭ كىرلەنبەيدى» - دەيدى ءادىھام شىلتەرحانوۆ اعامىز. بۇل رەتتە الدانعان حالىق بولىپ تۇر عوي، ياعني حالىقتىڭ ارى تازا، كىرلەنبەگەن. ال ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيامىز بويىنشا حالىق – بيلىكتىڭ قاينار كوزى; مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر قاينار كوزى بولىپ تابىلادى. سول حالىقتىڭ ىشىندە بالا دا، دانا دا بار. وسى عانا كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتىپ، بولاشاققا ۇمىتپەن قاراۋعا جەتەلەيدى. قۇدايعا شۇكىر، ءۇمىت بار...
سول ءادىھام اعامىز ايتادى:
«مىقتى جەرىڭدى جاقىنىڭ پايدالانادى، وسال جەرىڭدى دۇشپانىڭ پايدالانادى» - دەپ.
مەن قاۋىپ قىلعان سوڭ ايتامىن دا...
نۇعمان ارالباي
Abai.kz
