Býgin - Qazaqstanda túryp ómir sýrip jatqan diaspora ókilderining qazaq halqyna alghys aitu kýni. Búl - Elbasynyng ózi bekitken kýn.

Sonymen býgin - Stalindik deportasiyagha  úshyrap, alaghay da búlaghay kezende Qazaqstangha erikterinen tys qonys audarylghan kóp últtyng kenpeyil qazaq halqyna alghys aitatyn kýni. Biz Qazaqstan Halqy Assambleyasy tóraghasynyng orynbasary Eraly Toghjanov myrazany osy rette sózge tartyp әngimege shaqyrdyq.

-Eraly myrza, býgin -  Qazaqstanda túryp ómir sýrip jatqan diaspora ókilderining qazaq halqyna alghys aitu kýni. Siz halyqtar assambleyasynyng basshylyghyna jýrsiz...

- Men tóragha emespin (kýldi), Qazaqstan halqy Assambleyasy Hatshylyghynyng mengerushisimin. Biz jyl sayyn 1000-nan asa is-shara ótkizemiz. Osy sharalardyng barlyghynyng maqsaty bireu. Ol – Qazaqstan halqynyng birligin nasihattau, elimizdi meken etip otyrghan diaspora ókilderining arasyndaghy tatulyqty saqtau. Áriyne, jýz otyztan astam diaspora ókilderi sonau qiyn-qystau kezende qol úshyn sozyp, jarty nanyn bólip jegen qazaq halqyna alghys aituy kerek. Jәne aityp ta jýr. Mysaly, jogharyda aitqan mynnan astam is-sharanyng әrqaysysynda derlik alghys aitylady. Keshegi kesapaty kóp bolghan kesir qoghamnyng tiri kuәgerleri, kónekóz qariyalar jastarmen kezdesip, ash jalanash júrtty ajaldyng auzynan aman alyp qalghan qazaq últyna alghystaryn aityp jatady.

- Býgin - Assambleyanyng da tughan kýni. 1 nauryz...

-Ras aitasyz, býgin - Qazaqstan halqy Assambleyasynyng tughan kýni. Assambleyanyng úsynys jasauymen Elbasynyng ózi bekitip bergen 1 nauryz - alghys aitu kýni. Biz jana ghana osy qos merekege arnalghan jiynnan shyqtyq. Búl Qazaqstanda túratyn barlyq diaspora ókilderining qazaq halqyna degen yqylasy. Búl kýndi qazaq eline, jerine degen ystyq yqylasy dep týsineyik.

-Alghys aitu degen nege tek birinshi nauryzben shektelip qalady? Assambleyada jalpy qansha úiym bar? Solardyng óz ishterinde osy әngime qanshalyqty jii kóterilip jýr?

-Men "Alghys aitu nege tek birinshi nauryzben shektelip qalady?" degen súraqpen  kelispeymin. Tek birinshi nauryzben shektelmeydi ol. Osydan birneshe jyl búryn ózge últ ókilderi qazaq halqyna yqylasy retinde Almaty oblysyndaghy Ýshtóbede eskertkish ornatty. Múnday eskertkishter Ontýstik Qazaqstan oblysy, Jambyl oblystarynda da qoyyldy. Kerek deseniz, ol qazaq halqynyn, týrki júrtynyng ghúrpynda bar. Ózge últtar 1 nauryz mereke bolmastan búryn da alghys aitatyn. Qazirgi tanda elimizde, Assambleya qúramynda  1000-gha juyq etno-mәdeny birlestikter júmys jasap jatyr.

- Eraly myrza, alghys aitu degendi әrkim әr týrli týsinedi. «Qazaqstan halqynyng bir-birlerine alghys aituy» dep jýrgender de kóp. Anyghynda búl ózge últtardyng qazaq halqyna alghys aitatyn kýni emes pe?..

-Dúrys aitasyz. Búl - Qazaqstanda túratyn barlyq diasporalardyng jer iyesi qazaq halqyna alghys aitatyn kýni. Tek búl emes, bizding shekara shetinde jýrgen qanshama qandastarymyz bar. 5 miliongha juyq qazaq shette jýr . Býgingi kýn – qazaqtardyng sol shettegi qazaqtargha jaghday jasap, óz azamatymen teng kórip otyrghan memleketting halqyna da alghys aitatyn kýni. Sondyqtan, býgingi kýnning tarihy da, ruhany da manyzy airyqsha dep týsinemiz.

-Uaqyt bólip, súhbat bergeninizge raqmet. Isterinizge sәttilik. Mereke qútty bolsyn!

-Sizderge de ýlken raqmet. «Abai.kz» újymy, júmystarynyzgha tabys tileymin. Qazaqstan halqynyng birligi, tatulyghy jolynda birge bolayyq.

 Súhbattasqan Núrgeldi Ábdighaniyúly

Resmy derek boyynsha, elimizde 100-den asa últtyng ókilderi (disaporalar) túryp jatyr. Tómende 2009 jyly jýrgizilgen jalpyúlttyq halyq sanaghynyng deregi boyynsha Qazaqstanda resmy týrde tirkelgen etnostardyng sandyq kórsetkishin berip otyrmyz:

1. Qazaqtar - 9 540 806
2. Orystar - 3 869 661
3. Ózbekter - 463 381
4. Ukrayyndar - 422 680
5. Úighyrlar - 241 946
6. Tatarlar - 226 803
7. Nemister  - 220 975
8. Kәrister - 103 931
9. Ázirbayjandar - 93 972
10. Belorustar -  87 090
11. Týrikter - 89 083
12. Dúngandar - 49 605
13. Polyaktar - 39 869
14. Kýrdter - 39 660
15. Sheshender-  36 555
16. Tәjikter - 34 296
17. Qyrghyzdar - 20 931
18. Bashqúrttar - 20 323
19. Ingushter - 17 849
20. Moldavandar  - 17 380
21. Armyandar - 15 127
22. Grekter  - 11 310
23. Mordvalar - 10 864
24. Chuvashtar - 9139
25. Udmurttar-  7540
26. Bolgarlar - 6222
27. Litvandar - 6183
28. Gruzinder - 5774
29. Qaraqalpaqtar - 5593
30. Mariylar - 5584
31. Syghandar - 5207
32. Lezginder - 4643
33. Evreyler - 4068
34. Qytaylar - 3961
35. Parsylar - 3517
36. Týrkimender - 2129
37. Balqarlar - 2107
38. Ýndistan jәne Pәkistan halyqtary - 1930
39. Osetinder -  1871
40. Latyshtar -  1421
41. Avarlar - 1417
42. Estondar-  1375
43. Qarashaylar - 1364
44. Qyrym tatarlary - 1044
45. Arabtar - 953
46. Darghyndar - 944
47. Aughandyqtar-  821
48. Komiy-permyaktar - 761
49. Chehtar - 754
50. Mongholdar - 752
51. Qalmaqtar - 738
52. Qúmyqtar -  734
53. Tvalar - 635
54. Gagauzdar- 620
55. Adygaylar - 604
56. Rumyndar - 597
57. Laktar 574
58. Buryattar - 537
59. Aghylshyndar - 515
60. Vengrlar - 485
61. Altaylyqtar - 476
62. Finnder -  454
63. Noghaylar - 438
64. Amerikandyqtar - 436
65. Sahalar(yakutter) -  415
66. Italiyandyqtar - 404
67. Chuvandar - 388
68. Karelder - 365
69. Hakastar - 362
70. Tabasarandar - 345
71. Udinder - 342
72. Asiraildikter - 338
73. Komiyler - 288
74. Abhazdar - 214
75. Shorlar - 210
76. Cherkester - 176
77. Nenester - 176
78. Abazinder - 149
79. Aguldar - 137
80. Kabardinder - 98
81. Halha-mongholdar - 96
82. Kubalyqtar - 95
83. Rutulder - 93
84. Dolgandar - 83
85. Koryaktar - 76
86. Vetnamdyqtar - 67
87. Tatar - 66
88. Horvattar - 63
89. Serbter - 61
90. Avstriyalyqtar - 60
91. Slovaktar - 58
92. Ispandar - 57
93. Albandyqtar - 55
94. Fransuzdar - 51
95. Evraziyalyq evreyler - 50
96. Udegeyler - 49
97. Japondar - 46
98. Gollandyqtar  - 45
99. Vepster - 43
100. Evankiler - 38
101. Beludjiyler - 37
102. Gruzindikter - 35
103. Evender - 34
104. Taulyq evreyler - 33
105. Hantylar - 31
106. Qyrymshaqtar  - 31
107. Tofalar - 30
108. Qarayymdar - 29
109. Mansylar - 24

110. Sehurlar  - 23
111. Chukchalar -  22
112. Nanaylyqtar - 22
113. Ijorlar - 17
114. Aleutter - 14
115. Nivhiyler - 10
116. IYtelmender - 10
117. Enester - 9
118. Ketter - 9
119. Yukagiyler - 8
120. Orogtar  - 8
121. Dattyqtar - 7
122. Selkuptar - 4
123. Ulichter - 4
124. Nagidalyqtar - 4
125. Saamdar - 3
126. Ýlittar - 2
127. Naganasandar - 2
128. Eskimostar - 2
129. Basqalary  -1357
Barlyghy: 15 776 492

http://abai.kz/post/view?id=472 

Abai.kz aqparattyq portalynyng múraghatynan