Biz auylda kolhoz, sovhozdy kórip óstik. Atyng óshkir kenestik jýie kezinde auyl qaynaghan tirshilikting kózi bolatyn. Eresekterding júmystan qoly bosamay, әueli balalardyng ózi jappay nauqandyq júmystargha jegiletin. Qoy úryqtandyru, tóldetu (saqman), qoy qyrqym, pishen (shóp shabu), astyq jinau (qyrman), jaylaugha mal aidau jәne t.b. Osy júmystar jyl on eki ay ainalyp kelip túratyn. Eki jýzdey otbasy túratyn bizding Qopa auylynda 60 000 qoy, 3 000 jylqy, 1 500 bas siyr bar edi. Búl әlgi 200 ýiding jeke menshik malyn qospaghanda, tek sovhozdyng ghana mal sany edi. Ýkimetke tabighy taza et, sýt, teri, jýn ónimderin tonnalap ótkizetin edik.

Toqsanynshy jyldary sovhozdar men kolhozdar tarap, mal men tehnika kenshar mýshelerine «pay» retinde taratylyp berildi de, bir qoydyng qúny tórt jarty araq boldy... Auyl qúldyrady, jappay qalagha kóshu bastaldy...

Jerding astyn ýngy bermey, qayta ornyna kelip otyratyn auyl sharuashylyq ónimderimen ózimizdi ghana emes, ainalamyzdy da qamtamasyz ete alsaq keremet bolar edi,  biraq auyl ensesin tiktey almay túr.

Býgingi kýni ýkimet agrosektorgha qatty kónil bólip otyr. Qazir olar auyl sharuashylyq ónimderin óndirushilerdi qarjylandyrudyng tyng mehanizmderin izdestirude. Auyl sharuashylyghy ministrligi, onyng ishindegi birneshe komiytetter, oghan qarasty «QazAgro» últtyq holding, «QazAgroinnovasiyalyq» aksionerlik qoghamy men veterinariyagha qatysty birneshe respublikalyq memlekettik kәsiporyndardyng auyldy kóterudegi oilasyp tapqan birden bir joly – sharua qojalyqtaryn kooperativterge biriktiru bolyp otyr. Biyl pәlenbay kooperativ payda bolyp, is irilenip, sharua ilgeriley bastady – dep esepter berip te tastady.

Erterekte «Auyl jylyn» jariyalaghanbyz. Sodan keyin 2004-2010 jyldargha auyldyq jerlerdi damytudyng memlekettik baghdarlamasy, Ýkimet bekitken «Agrobiznes 2020» baghdarlamasy, «Auyl sharuashylyghyn damytudyng keshendi baghdarlamasy» degen siyaqty damugha núsqa bolar qújattar qabyldandy. Átten, búlardyng eshqaysysy da auyldy algha sýirer emes. Jaqynda ótken ýkimetting keneytilgen otyrysynda Elbasy: «Agrobiznes 2020» memlekettik baghdarlamasyn qoldaugha budjetten 640 mlrd. tenge júmsalghanyn, biraq et óndiru 2016 jylgha josparlanghanday 60 myng tonna emes, 17 myng tonna ghana bolghanyn aitty.

1973 jyl. Jaz aiy boluy kerek. Atam: «Túr, ógizsheni aidaugha kómektes», – dep erte oyatyp aldy. Ógizsheni óriske jibermey, baylap alyp qalypty. Maghan «su әkel» – dedi. Bir shelek su әkeldim. Ógizshe jartysyn ghana ishti. Atam týgel ishpegenine qatty renjidi. Sosyn ol jetektep, men artynan aidap, auyldyng shetindegi júrt «zagotskot» dep ataytyn jerge keldik. Ógizsheni tarazygha tartyp, shygharghan tiri salmaghyna eseptep qolma-qol aqshamyzdy alyp, bas jibimizdi ústap keyin qayttyq. Meni oyatqannan bastap, qolma-qol aqshany sanap alyp qaytqangha deyingi ketken uaqyt bir saghat. Yaghni, qoldaghy maldyng qolma-qol aqshagha ainaluyna bir-aq saghat uaqyt ketti.

Al býgin Almatydan 500 shaqyrym jerde túratyn bizding auyldaghy qarapayym sharua aldyndaghy malyn qolma-qol aqshagha ainaldyrugha qansha uaqyt ketiredi eken, kóreyik. Eng aldymen, soyyp aparghan jón be, әlde tiriley aparu kerek pe? Soghan bas qatyrady. Kólik izdeydi, kóligi bolsa, benzin izdeydi. Maly úrlanbaghan degen anyqtama alady milisiyadan. Maly auru emes degen anyqtama alady mal dәrigerinen. Búl qyzmetter aqyly. Resmy bolmasa, beyresmy alynady. Jol boyy búryn Aqsu men Almatynyng arasynda 9 post bar edi. Bәrine «otmetka» beretinsin. Qazir Qapshaghaydyng kópiri ghana qaldy, olar jaqsylap qaraydy. Qújatynnan bir ilik tabylsa, ol jerge de birdene beruing kerek. Bazargha әkelesin. Satyp alushygha ózi baqqanday etting keremettigin aityp jylpyldap, kelisin pәlenbaygha ótkizetin satushy әkelgen malyndy ainalyp kóredi. «Aryqtau eken deydi, búnday etti alushy az deydi, dúrys soymapsyng deydi. Jaraydy, alystan kelipsin, mynanshadan alamyn», – dep mindetsiydi de, tarazygha salyp 15-20 kelisin kem sanap qolyna aqshandy beredi. Riza bolmasang da, etten qútylghanyna ýh  deysin. Terisi men basyn ol almaydy. Ony ýige tastap ketseng joldaghy tekserushiler esindi shygharady. Sondyqtan terini tiyngha basqa bir jerge ótkizip, basty qaytadan auylgha alyp qaytasyn. Áyeling pysyq bolsa, ýiitip «holodes» jasap beredi. Osy әurene eki sótke uaqytyng ketedi. Shyqqan shyghyndaryng men qolyna tiygen mardymsyz aqshany kórip, malshynyng kórgen kýni qúrysyn deysin.

Auylda uaqyt óte bayau ótedi. Qaladaghyday sýrgin joq. Samarqaulyq pen marghaulyq auyldyng tabighatyna singen. Auyl saudasy kýnde qyzyp jatqan bazar emes, baghasy saghat sayyn ósip, sәt sayyn ózgerip otyratyn birja emes. Olardy erkindikke jiberilgen kók qaghazdyng baghamy da qyzyqtyrmaydy. Auylgha qajetti basty qúndylyq – túraqtylyq. Búl ­– ózi óndiretin ónimderge degen bagha túraqtylyghy jәne oghan memleketting beretin kepildigi. Memleket, eng qúrmasa, bir jylgha auyl sharuashylyq ónimderin sharualardan satyp aluda bekitilgen baghany saqtaugha kepildik berui kerek. Auyl qashan damidy, sharua qashan ónim bere bastaydy? Bayaghy mening atam siyaqty kóp uaqyt joghaltpay, baqqan malyn, ósirgen ónimin bekitilgen túraqty baghamen kez kelgen uaqytta jaqyn jerdegi Ýkimet úiymdastyrghan nýktege ótkize alatyn bolsa ghana. Ýkimet óndirudi sharuagha qaldyryp, «sbytty» óz qolyna alghan jaghdayda. Jogharyda atalghan qaptaghan baghdarlamalar men ony oryndau ýshin qúrylghan dókey mekemelerge budjetten júmsalghan qarjyny osyghan búrghanda.

P.S. Auyl sharuashylyghy ónimderin óndirushilerdi jenildikpen qarjylandyruda «Egisti tamshylatyp sugharghandargha jәne asyl túqymdy mal bordaqylau keshenin qúrghandargha basymdyq beriledi» degen kókten alynghan talaptar bar. Auyldy damytugha búl da túsau bolyp otyr...

Bijomart Qapalbek

Abai.kz