1. Konstitusiyanyng 1-babynyng 2-tarmaghyndaghy «...memleket ómirining asa manyzdy mәselelerin demokratiyalyq әdistermen, onyng ishinde respublikalyq referendumda nemese Parlamentte dauys beru arqyly sheshu» degen mәtinnen «nemese Parlamentte» degen sóz alynyp tastalsyn. Sebebi, jer, til, din, bilim siyaqty memlekettin, últtyng taghdyryn sheshetin mәselelerdi Parlamentte, әsirese, býkil halyq tikeley jәne jabyq týrde dauys beru arqyly  saylamaytyn Parlamentte sheshuge bolmaytynyn kózimiz songhy 15 jylda әbden jetti ghoy dep oilaymyn.

2.1. Konstitusiyanyng 6-babynyng 1-tarmaghyndaghy (Jer kodeksining 20-babynyng 1-tarmaghyndaghy) «Qazaqstan Respublikasynda jerge memlekettik menshik pen jeke menshik tanylady» degen sózderden keyingi «jәne birdey qorghalady» degen sózderdi alyp tastau kerek.

2.2. Jer turaly Kodeks qazaq jeri eshkimge, onyng ishinde Qazaqstan Respublikasynyng azamattaryna da,  esh uaqytta satylmaytyn, tek uaqytsha tegin paydalanugha beriletin bolyp, al, sheteldikter men olar qúrghan zandy túlghalargha, sonday-aq sheteldik qatysushylary bar otandyq zandy túlghalargha jalgha da berilmeytin bolyp qayta qaraluy, jәne onda QR әr azamatyna jalgha beriletin jerding eng az jәne eng kóp kólemi naqty belgilenui ýshin Konstitusiyanyng 6-babynyng 3-tarmaghy 1993-jylghy Konstitusiyanyng eki abzastan túratyn 46-babymen auystyrylsyn.

Konstitusiyanyng osy auystyrylghan 6-babynyng 3-tarmaghynyng 3-abzasy etip «Jerdi tirshilik maqsatyna jәne azamattyq ainalymgha qosu ýshin jer uchaskeleri zattyq qúqyq týrindegi jekemenshikte bolady» degen sóilemdi qosu qajet. Kodeksting 28-babynda da «Jer paydalanu qúqyghy zattyq qúqyq bolyp tabylady» dep jazuly túr. 

Búl ózgerister ne ýshin kerek? Songhy jyldardaghy TMD aumaghynda oryn alghan sayasy oqighalar qazaqtay eng beyqam elding ózin de eriksiz esin jiyp, etegin jabugha mәjbýrleydi. Alla-Taghala da «saqtansang ghana saqtaymyn!» degen. Kýnderding kýninde separatister tarapynan bólek el bop bólinuge (keshegi Singapur, býgingi Ukrainadaghy DNR, LNR tәrizdi) nemese ózge el qúramyna enuge úmtylys tuuy mýmkin. «Tumaydy!» dep eshkim kepildik bere almaydy. Áne, sol kezde «tirshilik ýshin berilgen zattyq qúqyq» talaby Konstitusiyanyng 2-babynyng 2-tarmaghyndaghy «memleket aumaghynyng tútastyghyn qamtityn» talabynan  tómen ekendigin aityp tosqauyl qoigha bolady. 

3. Konstitusiyanyng 7-babynyng 2-tarmaghy, yaghny «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady» degen sózder tolyghymen alynyp tastalsyn. Búl tarmaq túrghan kezde qazaq tili eshuaqytta shyn mәninde, is jýzinde memlekettik til bola almaydy. Jasyrynbaq oinaghandy, ózimizdi ózimiz aldaghandy qoyatyn kez jetti.

4. Kóp talqygha týsken "әrkimge" qatysty babty ózgertuding qajeti joq. 

5. Konstitusiyanyng 32-baby 1993-jylghy Konstitusiyanyng 15-babymen, yaghniy,  «Respublika azamattarynyng beybit jinalystar, mitingiler, sheruler, piyketter men demonstrasiyalar bostandyghyna kepildik beriledi» degen mәtinmen auystyrylsyn.

Ómirzaq Aqjigit

Abai.kz