1. كونستيتۋتسيانىڭ 1-بابىنىڭ 2-تارماعىنداعى «...مەملەكەت ءومىرىنىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىن دەموكراتيالىق ادىستەرمەن، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا نەمەسە پارلامەنتتە داۋىس بەرۋ ارقىلى شەشۋ» دەگەن ماتىننەن «نەمەسە پارلامەنتتە» دەگەن ءسوز الىنىپ تاستالسىن. سەبەبى، جەر، ءتىل، ءدىن، ءبىلىم سياقتى مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ تاعدىرىن شەشەتىن ماسەلەلەردى پارلامەنتتە، اسىرەسە، بۇكىل حالىق تىكەلەي جانە جابىق تۇردە داۋىس بەرۋ ارقىلى  سايلامايتىن پارلامەنتتە شەشۋگە بولمايتىنىن كوزىمىز سوڭعى 15 جىلدا ابدەن جەتتى عوي دەپ ويلايمىن.

2.1. كونستيتۋتسيانىڭ 6-بابىنىڭ 1-تارماعىنداعى (جەر كودەكسىنىڭ 20-بابىنىڭ 1-تارماعىنداعى) «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جەرگە مەملەكەتتىك مەنشىك پەن جەكە مەنشىك تانىلادى» دەگەن سوزدەردەن كەيىنگى «جانە بىردەي قورعالادى» دەگەن سوزدەردى الىپ تاستاۋ كەرەك.

2.2. جەر تۋرالى كودەكس قازاق جەرى ەشكىمگە، ونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنا دا،  ەش ۋاقىتتا ساتىلمايتىن، تەك ۋاقىتشا تەگىن پايدالانۋعا بەرىلەتىن بولىپ، ال، شەتەلدىكتەر مەن ولار قۇرعان زاڭدى تۇلعالارعا، سونداي-اق شەتەلدىك قاتىسۋشىلارى بار وتاندىق زاڭدى تۇلعالارعا جالعا دا بەرىلمەيتىن بولىپ قايتا قارالۋى، جانە وندا قر ءار ازاماتىنا جالعا بەرىلەتىن جەردىڭ ەڭ از جانە ەڭ كوپ كولەمى ناقتى بەلگىلەنۋى ءۇشىن كونستيتۋتسيانىڭ 6-بابىنىڭ 3-تارماعى 1993-جىلعى كونستيتۋتسيانىڭ ەكى ابزاتستان تۇراتىن 46-بابىمەن اۋىستىرىلسىن.

كونستيتۋتسيانىڭ وسى اۋىستىرىلعان 6-بابىنىڭ 3-تارماعىنىڭ 3-ابزاتسى ەتىپ «جەردى تىرشىلىك ماقساتىنا جانە ازاماتتىق اينالىمعا قوسۋ ءۇشىن جەر ۋچاسكەلەرى زاتتىق قۇقىق تۇرىندەگى جەكەمەنشىكتە بولادى» دەگەن سويلەمدى قوسۋ قاجەت. كودەكستىڭ 28-بابىندا دا «جەر پايدالانۋ قۇقىعى زاتتىق قۇقىق بولىپ تابىلادى» دەپ جازۋلى تۇر. 

بۇل وزگەرىستەر نە ءۇشىن كەرەك؟ سوڭعى جىلدارداعى تمد اۋماعىندا ورىن العان ساياسي وقيعالار قازاقتاي ەڭ بەيقام ەلدىڭ ءوزىن دە ەرىكسىز ەسىن جيىپ، ەتەگىن جابۋعا ماجبۇرلەيدى. اللا-تاعالا دا «ساقتانساڭ عانا ساقتايمىن!» دەگەن. كۇندەردىڭ كۇنىندە سەپاراتيستەر تاراپىنان بولەك ەل بوپ بولىنۋگە (كەشەگى سينگاپۋر، بۇگىنگى ۋكرايناداعى دنر، لنر ءتارىزدى) نەمەسە وزگە ەل قۇرامىنا ەنۋگە ۇمتىلىس تۋى مۇمكىن. «تۋمايدى!» دەپ ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. انە، سول كەزدە «تىرشىلىك ءۇشىن بەرىلگەن زاتتىق قۇقىق» تالابى كونستيتۋتسيانىڭ 2-بابىنىڭ 2-تارماعىنداعى «مەملەكەت اۋماعىنىڭ تۇتاستىعىن قامتيتىن» تالابىنان  تومەن ەكەندىگىن ايتىپ توسقاۋىل قويۋعا بولادى. 

3. كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنىڭ 2-تارماعى، ياعني «مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەن سوزدەر تولىعىمەن الىنىپ تاستالسىن. بۇل تارماق تۇرعان كەزدە قازاق ءتىلى ەشۋاقىتتا شىن مانىندە، ءىس جۇزىندە مەملەكەتتىك ءتىل بولا المايدى. جاسىرىنباق ويناعاندى، ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداعاندى قوياتىن كەز جەتتى.

4. كوپ تالقىعا تۇسكەن "اركىمگە" قاتىستى بابتى وزگەرتۋدىڭ قاجەتى جوق. 

5. كونستيتۋتسيانىڭ 32-بابى 1993-جىلعى كونستيتۋتسيانىڭ 15-بابىمەن، ياعني،  «رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ بەيبىت جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر مەن دەمونستراتسيالار بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرىلەدى» دەگەن ماتىنمەن اۋىستىرىلسىن.

ومىرزاق اقجىگىت

Abai.kz