Últ qúndylyqtaryn óltirgisi keletin­der­ding bәri «killer».
Ol – tasada túrghan әidik aitaqshynyng bó­rik astynda ósirgen bóltirigi, qolgha ús­taytyn quyrshaghy ghana. Búryn da solay bol­ghan, qazirgi tónkerisshil iydeyalardyng bә­ri әlgilerding әleumettik tapsyrysymen ja­salyp keledi. 
Olarda últ degen úghym joq, onday úly se­zim bolyp kórmegendikten basqa bireuding kó­segesin kógertedi deu qiyn. Barlyq әre­ketteri belgili bir deldaldardyng arnayy tapsyrysymen. Býginimen ghana ómir sýredi, keleshek ýshin bas qatyru mindetine kirip kór­gen emes. Aramyzgha barynsha sinip ketken, solardyn-aq joly bolghysh. Jaldamaly killer – kisi qanyn tókkeni ýshin aqy al­sa, búlar ýshin jeke mýddeleri iske asyp, qa­ra basynyng qamy kýittelse jetip jatyr. Ese­sine, tamaghy toq, kóilegi kók, uayym joq. Qiyanattaryna qatysty arnayy zang joq demeseniz, ekeuining Qúday aldyndaghy jauapkershiligin birdey.
Kazir ruhaniyattyng qay salasynda da osyn­day jaldamalylar kóbeyip ketken. Qa­yda barsang da ózeurep sóilep aghynan aq­tarylyp túrghansityn «beybitshilik an­saghan aqkepterler». Bylayghy júrttan aiyrym belgisi shamaly. Jyltyndap kóp kóri­netin jerleri men túraqty mekenderi aqparat qúraldary, kógildir ekrandardyng beti. Áyteuir shyndyq aitqansyp «shyryldaydy», jyrtysynmen bólisip jýrgendey, últ namysyn qorghap túrghanday әserde qal­dyrghysy keledi, shetinen әsire janashyl. Amerika men kәri europanyng qansyghyna tamsanyp otyryp menzeytinderi ýlken sayasat astauy. Myna qoghamda jýrip jatqan «gýj-gýjder» solardyng jasap otyrghan jy­mysqy әreketteri ekenin qazir Siz de jaqsy bilip otyrsyz. Bәrimiz de týsinemiz, biraq bo­saghadaghy baytóbet siyaqtymyz – aita almaymyz!
Sóz kóp, әreket az. Qay nәrseni de qaty­ryp tastaytynday bolyp kiriskenmen isining arty siyrqúiymshaqtau. Sonau 90 jyl­dardyng bel ortasy esterinizde me? Álgiler sol kezde boy kórsete bastaghan. Sóitip talay marghasqanyng tyrnaqtap jighan abyroyyn tegenemen tógu ýshin aramter bolyp, itarshylyqqa bardy. Aqyrynda qazaqta arandamaghan adam, bylyqqa belshesinen batpaghan túlgha qalyp jaryghan joq. Shynyn­da dәl solay bolmasa da, bolghanday etip kórsetuge tyrysyp baqty. 
Bir ghana mysal aitayyn. Kól-kósir bilim men shet-shegi joq qazaqy zerdening iyesi, «Bal búlaghy esilip aqqan, Arghymaghy kósilip shapqan Saryarqa» dep qazaghyn meyilinshe bar meyirimen balasha sýigen – Ahana, keshegi Aqseleu Seydimbekke ne istep, ne kórsetpedik? Marqúmnyng sondaghy bar aiyby: qazaqtyng erotikalyq folikloryn jinap, jýielep, sony zertteu ýshin ghylymy ne­gizin salyp bergeni eken. Ómirinde tәn lәz­zaty men tósek qyzyghyna toyatta­ma­ghan­day, boghauyz óleng estip kórmegendey óre týregelip, órshelene tómpeshtedik kep. So­nyng bәrin qoldan úiymdastyryp, әdeyi ja­sattyq. Osyndayda Abay әuliyening sózi es­ke týsedi: «Qazaqtyng ólgenining jamany joq, Tirisining jamandyqtan amany joq!». Soghan qaraghanda tiride jamanatty bolyp jýru bizding mandayymyzgha jazylghan! Qazir de solay. Keshegi er halyqtyng býgingi úrpaghy ara­synan «Osy qalay?» dep últ sózin sóile­t­erge pende tabylmay kele jatyr. Kóbisining jaghasyna kir júghyp qalghan! 
Zaratushtra degen payghambar ótken. Sol jaryqtyq: «Áueli dúrys oi, sosyn týzik sóz, qorytyndysy izgi әreket» depti. Býginde tú­tastay qoghamdyq oy búzylghan. Sizding de әreketiniz búzylghanyn sezseniz sebebin qúrghaq sózden emes, oidan izdeniz! Oiynyz­dyng búzyqtyghy mindetti týrde әreketinizge әser etedi. Sóz degen әlgi ekeuin baylanyst­yryp túrghan kópir ghana. Ókinishtisi, qazaq­tyng barlyq qúndylyghynyng kindigi baylanghan sol «altyn kópirdi» zamannyng lay suy shayyp ketip túr ghoy. 
Mening bir biletinim, úrtynda túrghan sózding syrtqa shyghyp ketkeninshe jan balasyna zalaly joq. Auyzdan shyghyp auagha jayyldy eken, qúbylyp basqa týrge enip materiyagha, jan kirip belgili bir qúralgha ai­nalady, sol arqyly qúdiretti kýshke úla­sady. Aqyrynda sóz «tas jarady, tas jar­ma­sa bas jarady». Mine, bizding qazaqtyng sózdi kie tútuynyng bir sebebi. Biraq qazir sol qazaqtyng sózinde qadir-qasiyet qalyp jarydy ma ózi? Qay jerde bolsyn, qalay bolsa solay sóiley beretindigimizdi men sodan kóremin. 
Ras, býginde kóp adam әldekimge, әrqa­lay sebeptermen jaqpay qalyp, dýmine qonyrau baylap aludan zәre-qúty qalmay, tek qana eki eli auzyn baghyp, ainalasyn qym­tap sóileudi әdetke ainaldyrghan. Key­bireuler әldekimnen óshin alyp, mindetti týr­de bir múqatyp qalmayynsha sóilemeydi. Aqyr ayaghy kimning shygharmasy synalsa da jeke basyn qorlap, әlgini shashynan sýirep kórge tyqqansha tynshymaytyndardy qaytersiz. Synasyn ghoy, biraq ony kópting kó­zinshe nege qorlaydy? Osynyng bәri kons­titusiyalyq qúqyghymyzdy bilmeytindigimiz­den, bilsek te soghan salghyrt qaraytyn qa­zaqy qylyghymyzdan-au deymin. Áytpese damyghan memleketterde bireuge retsiz kýie jaghyp sýikengen kisi kópke deyin ýiin taba almay qalushy edi ghoy. Bizde bәri kerisinshe, qoldan kelgenshe qonyshynan basyp sybap ke­le jatyrmyz. Ásirese, keyingi kezde ósh­pendimiz. Bireuding qyr izinen qalmau degen­ning ózi sanasy saudyng isi emes, әriyne. Ony ók­shelep, óshigip kele jatqan qyzylkózding sez­beui bek mýmkin. Ýlken kemshilikting biri – osy. 
Al «júldyz» auruyna shaldyghyp jýrgen key­bireulerding bylshylyn sózge sanaudyng ózi artyq. Qay kanaldy qosyp qalsang da bir-birine sheke tamyr soghyp, kerildesip, it yr­qyl, kýnde tyrqyl bolyp jatatyn tek ózimiz. Esesine, ótkenin bayyptap, tarihyn ta­razylap, dәstýrin baghamdap, tәrbiyesin jýielep, últ bolashaghy boldyryp qalmau ýshin qam jasap jýrgen qazaqty kóp kóre ber­meysin. Sodan son: qor bolghan efiyr, ga­­zet, keteui ketken sóz, ony tyndap, oqyp otyrghan milliondardyng esil uaqyty demes­ke amalyng joq. Soghan qaraghanda keyde jastardiki de jón be dep qalamyn, birynghay internet «auylyna» kóship alghan. Ondy-soldy sapyrylyp jatqan әlgi bere­ke­siz sóz­den, bir-birin kýstanalaghan oryn­dy-oryn­syz synnan, sóleketi basym pikir­ler­den sayasatta, qoghamda, ghylymda, әde­biyet pen ónerde eng bolmasa birdene óz­gerse eken-au. Joq, ózgergen eshtene de bayqal­maydy. Bayaghy jartas – bir jartas. Baytó­bet ýrgen, kerueni kóshken, arnasymen su aq­qan, týbinde tas qalghan...
Qazaqqa sýirendegen tilden payda bol­sa búlay bolmas edi-au...

"Qazaq әdebiyeti" gazeti