24-mamyr kýni Almatydaghy Respublika sarayynda aqyn, kompozitor Bekjan Áshirbaydyng әn-jyr keshi ótedi. Bekjannyng «Kórshining qyzy» dep atalatyn әn-jyr keshining qarsanynda az-kem súhbat qúrghandy jón kórdik.

-  Bekjan myrza, 24-mamyr kýni Almatydaghy Respublika sarayynda әn-jyr keshiniz ótkeli jatyr. Dayyndyq qalay? Qobaljyp, alandap jýrgen joqsyz ba? Búl – biluimizshe,  ýlken sahnadaghy birinshi konsertiniz ghoy. Solay emes pe?

-         IYә, aldaghy jeksenbide men alghash ret ýlken sahnada kesh ótkizbekpin. Sondyqtan bolar, qobaljyp jýrgenim de ras. Desek te, 2013 jyldyng 1 jeltoqsanynda Studentter sarayynda jeke shygharmashylyq keshimdi ótkizdim, 2014 jyly Jazushylar odaghynda «Jetpis tórtting jeti aqyny» atty jyr keshining bir keyipkeri retinde el aldyna shyqtym. Yaghni, mening aldaghy kýnderi ótetin «Kórshining qyzy» atty shygharmashylyq keshime dayyndyq búdan erterek bastaldy. Qyryqtyng belesine shyghyp, әdebi, ruhani, shygharmalyq ortada jýrgenen keyin belgili bir jasqa tolyp, belgili bir belesti baghyndarghan son, el aldyna bir esep bersem degen oy da kókeyimde kópten jýr edi. Alghashqy әnim «Kórshining qyzy» 1999 jyly shyqty. Sodan beri mine, 16 jyl ótipti. Osy uaqyt aralyghynda әni de, sózi de ózimdiki degen qyryqtan astam әn jazyppyn. Olardyng basym kópshiligin býgingi qazaq estradasyndaghy «men!» degen júldyzdarynyng repertuaryna enip ýlgerdi. Jalpy dayyndyq qyzu jýrip jatyr. Aldynghy keshten alghan tәjirbie bar, sondyqtan konsert oidaghyday ótedi degen ýmitim zor. Sahnanyng bezendirilui, oryndalatyn әnderding retti, baghdarlamasy barlyghy jan-jaqty pysyqtaluda. Keshti qúrdasym әri zamandasym Janatbek Baytekov jýrgizedi.

-         Sizdi jalpy júrt 1990 jyldardyng ayaghynda aitys aqyny retinde tanydy. Bir aitysynyzda: «Kommunister ornyna korrupister keldi ghoy, pionerler ornyna ziyan erler keldi ghoy» degeniniz este.  Sonda: «Aqyn osylay aituy kerek», - dep aiyzymyz qanghan. Óitkeni, bәrimiz kommunister men pionerlerdi jappay jamandap, jau kórip jatqanda siz qoghamnyng derti men últtyng soryna ainalghan jana bir dýregey toptyng bas kótergenin bildirgen ediniz. Sodan keyin siz turaly Jýrsin Erman: «Bekjan Áshirbay aitysqa intellektualdyq dengey alyp keldi», - dedi. Ókinishke qaray, sol kezdegi dýbirli toppen bir kórindiniz de júrt nazarynan tysqary qala berdiniz. Nege? Oiymsha, alaman aitysta sózden útylmaghan Bekjan óz boyyndaghy talghampazdyqtyn, intellektualdyq mýmkindikting shou-aytystargha jýrmeytindigin týsinip toqtaghan siyaqty. Óziniz ne deysiz?

-         Búl aityp otyrghandarynyz 1998 jyly mening Múhametjan Tazabekovpen aitysymdaghy jyr joldary. Sol uaqytta «Super doda» degen atpen qazaq aitysynyng kóshin bastap túrghan bir top azamattardyng basyn qosatyn Jýrsin Ermannyng erekshe bir jobasy bar edi. Osy doda mening aitystan óz ýlesimdi aluyma, yaghni, aitysker retinde halyqqa  tanyluyma óz septigin tiygizdi. Al, aitys aqyny retinde alghash el aldyna shyghuym 1989 jyldan bastalady. Ontýstik Qazaqstan oblysy, Ordabasy audanynda Narmahan Begaliyevting úiymdastyrumen ótken halyqaralyq aitysta alghash túsauym kesildi. Eng birinshi aitystaghy júbym Bekarys Shoybekov boldy. Ol kezde ekeumiz de mektep oqushysy edik. Keyinen audandyq, oblystyq, respublikalyq aitystarda jiyi-jii halyq aldyna shyghyp jýrdim. Negizi aitys estradalyq janr, qúlaqqa júmys isteydi. Múndayghy aitylghan oidy sol sәtinde týsinesin. Sosyn, aitystyng negizgi auditoriyasy orta buyn ókilderi men odan ýlkender. Sondyqtan, barynsha әdebiyetke, foliklorgha jaqyn, sol mezette halyq týsine qoyatyn, elding sanasynda tez jattalyp qalatynday, jana ghana óziniz eske týsirgen jyr joldary siyaqty útymdy oilardy dóp basyp aitu kerek boldy. Áriyne, shou sipattynda ótken osy aitysta aitqan sózderimdi elding әli kýnge deyin úmytpaghany meni quantady. Sonday-aq, aitys sahnasynan ketkenime birtalay jyldar ótse de, kóptegen әriptesterim jәne әdebiyetting ainalasynda jýrgen birqatar azamattardyng da auzynan «Beke, aitysqa qashan oralasyz?» nemese «aytys sahnasynan nege kettiniz?» degen mazmúndaghy súraqtardy estip, tipti, talay aityskerdi baptaghan aghalarymyzdyng keyde maghan «aytysqa shyqsang qaytedi?» dep qolqalap jatatyny da bar. Shyny kerek, qazirding ózinde aitys kórsem, bәige kórgen túlparday tyqyrshyp, aitysqa qoyyp ketkim kelip túrady. 

2006-2007 jyldary orda búzar otyzgha jeter jetpes shaghymda qazaqtyng mandayaldy klassik aqyny Úlyqbek Esdәuletov aghamyz meni «Qazaq әdebiyeti» gazetining bas redaktorynyng birinshi orynbasary qyzmetine shaqyrdy. Múny maghan jýktelgen ýlken senim, abyroy dep baghladym. Osylaysha, men ýlken әdeby ortagha tap bolyp, poeziya әlemine keninen qúlash jayyp, ómirding jana bir belesine qadam basqanday boladym. Ádebiyetting kil maytalmandary men qaymaqtarynyng qalamynan shyqqan kórkem dýniyelerdi basatyn búl gazete redaktorlyq qyzmet atqaru eng aldymen óz-ózimdi shyndaugha kómektesti. Maghan jazba poeziyagha oiyssam degen oy da osy kezde keldi. Onyng ýstine Jýkenning «Bekjannyng dýisenbi kýni aitqannyn, seysenbi kýni týsinemiz» nemese, «Bekjan aitys ónerine jana lep әkeldi» degen siyaqty aitqan pikirlerining barlyghyn ishtey qorytyp, taza poeziyagha bet búrghanym jón dep sheshtim. Nәtiyjesinde 2008 jyly Jazushy baspasynan memlekettik tapsyryspen mening «Qonyr әuen» atty alghashqy jyr jinaghym, keyin t.b kitaptarym jaryq kórdi.  2010 jyly maghan poeziya nominasiyasy boyynsha «Daryn» memlekettik jastar syilyghynyng laureaty ataghy berildi. Osylaysha keyde,  poeziya әleminen de óz ornymdy taptym-au dep oilap qoyamyn.  

Biraq, keybireuler meni aitys sahnasynan teperish kórip, eriksiz ketti dep pikir aityp jýr. Jalpy aitystyng tabighaty oppozisiyagha jaqyn. Aytys aqyndary aitaryn túspaldamay, ótkir jetkizuimen erekshelenedi. Qansha degenmen bizde sóz bostandyghy bar. Shynymdy aitayyn, eshkim meni anau aitysta artyq aityp qoydyng dep qudalaghan da, shettetken de emes.

-         Al, endi әnge keleyik. Óleng sózi men әnin óziniz jazghan, alghash Toqtar Serikov oryndaghan «Kórshining qyzy» emes pe sizdi jana qyrynyzdan tanytqan?.. Osy «Kórshining qyzyndaghy» lirikalyq keyipkerding әibat, taza kónilinen shyqqan oy men súraqty keybireuler qyljaq dep týsinip jýr. Tipti, «osynday da әn bola ma, әnge osyndayda sóz jazyla ma?» dep tanauraytyndar bar. Olargha ne deysiz? Jalpy, tyng teneu, tosyn oigha qarsy aitylyp jatatyn orasholaq pikirlerge ne deysiz? Talgham nege tómendep barady?

-     1993 jyly, mening student shaghymda, Jazushylar odaghynda, úmytpasam Meyirhan Aqdәulet aghalarymyzdyng úiymdastyruymen jas aqyndardyng arasynda jyr mýshayrasy boldy. Ekinshi, ýshinshi kursta oqyp jýrgen kezim. Jyr sayysyna qatysqan 200-ge juyq jas aqynnyng arasynda men de bar edim. Osy dodada qazylar alqasy mening «Kórshining qyzy» atty ólenimdi ekinshi oryngha layyq dep tapty. Múny eske týsirip otyrghan sebebim, keybireuler әli kýnge deyin dúrys týsine almay jýrgen búl óleng aldymen elge belgili myqty aqyndardyn, synshylardyng sýzgisinen sýrinbey ótip, keyin halyqqa әn bolyp tarady. Mysaly, «Kórshining qyzy» alghash Toqtar Serikovting oryndauynda Qazaq radiosynan berile bastaghan uaqytta osy әn tyndarmandardyng súrauymen bir kýnde 15-20 mәrte qoyyldy. Sonda radionyng kórkemdik kenesine basshylyq nege qayta-qayta «Kórshining qyzyn» qoya beresinder dep ishki qyzghanyshtaryn bildirgen eken. Qadyr Myzaliyev aghamyzdyn: - «Ánning eng ýlken nasihatshysy, әnning ózi» degen sózi bar. Sondyqtan men búl әnge osynday bagha bergen bolar edim. Án ózin aqtady, halyqtyng jadynda qaldy. Búghan eshkimning talasy joq shyghar.

Al, talgham mәselesine kelsek, mening ómirden týigenim, ózin taza shygharmashylyqqa nemese ónerge arnaghan adam, eng birinshi til men oidyng shenberinde mol qor jinauy kerek. Bizding aldynghy buyn aqyn-jazushylardyng qataryndaghy ózimiz kózin kórgen aghalarymyzdyng biri –Qanybek Sarybaev. Ol kisi ýnemi «bal arasy bir kilo bal jinauy ýshin bir kýnde seksen myng gýlge qonuy kerek. Shygharmashylyq jolyndaghy adamdar da osynday boluy tiyis» dep eskertip otyratyn. Yaghni, adam qansha jerden talantty bolsa da, qashanda tynymsyz enbek pen izdenisting jóni bólek. Adamnyng talghamyn joghary etetin de eng әueli osy qasiyetter. Jalpy, «talghamda talas joq» dep jatady. Deytúrghanmen, kez-kelgen adamnyng talghamy onyng intellektualdyq shama sharqyna da baylanysty siyaqty. Mysaly qazir halyqqa ózindi tanytudyng joldary da, mýmkindikteri de kóp. Óleng jazatyn bolsa, ony әleumettik jelilerding kómegimen-aq jalpaq júrtqa jariya ete alady. Jaqynda bireu óz ólenin osynday jelilerding birine jariya etipti. Álgi ólenning avtorynyng atyna aitylghan pikirlerdi oqyp otyryp, bireuding «múnday ólendi búryn-sondy eshkim jazbaghan» dep jer kókke sighyzbay maqtaghanyn, ony kópshilikting jappay qoldaghanyn kórip, tang qaldym. Búl bir jaghynan sol adamdardyng talghamynyng qanshalyqty tómen ekenin bildirse, ekinshi jaghynan olardyng shyn mәninde poeziya әlemine ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyn adamdar ekenin angharu qiyn emes. Aqyndarymyzdy ómirinde óleng jazyp kórmegen adamdar synauy qanshalyqty әdil? Mine, osynday kelensizdikter keninen etek alyp, talgham joghalyp barady.   

-         Talgham degennen shyghady. Býgingi shou-bizneste jýrgendermen aralasasyz ba? Olardyng әn men әn tekstin tandap, talghamaytyn, әiteuir tanylsam boldy deytin talaptaryna qalay qaraysyz?

-         Men mynaday oigha kelip jýrmin. Bizge jalpy ruhany súryptau, ónerdi kezdeysoq adamdardan tazartu kerek. Mәselen, naryqta azyq-týlik ónimderi bolsyn, kiyim-keshek t.b tauarlardyng sapasyna qanday bir talap qoyylady. Tauar tútynushysyna jetkenshe qanshama sýzgiden ótedi. Osy siyaqty, ónerge de osynday talap qoy kerek. Nege deseniz, kóptegen memleketter muzykany elding iydeyalogiyalyq qúraly retinde paydalanyp, asa mәn beredi. Al, bizde óziniz aitqanday atym shyqsa boldy dep, әnning mazmúnyna, tiline mәn bermeytinder kóp. Mysaly, bizding «H-Faktor», «Super-star» sekildi jobalar qay elding әnin nasihattap jatqanyn týsinbeysin. Áyteuir, bizding әnder emes. Osynyng saldarynan últtyng boyauy qanyq, qazaqtyng qonyr ýndi әnderi әldeqashan «modadan» qalghanday kórinedi. Sondyqtan, ónerge degen talaptardy kýsheytip, tipti, múny zanmen retteytindey jaghdaygha jetkizsek, «talghamsyz» degen jaman atqa qalmas edik. Jalpy, óz mәdeniyetimiz, әdebiyetimiz, ónerimiz zanmen qorghaluy tiyis. Kórkemdik kenes te kerek-aq. Mysaly, Ózbekstanda әnshilerge memleket arnayy liysenziya beredi. Osy liysenziyany alu ýshin olar zanda kórsetilgen talaptargha say bolulary krek. Zandy búzsa, liysenziyalarynan aiyrylady. Al, bizde bәri basqasha. Aqshang bolsa boldy, erten-aq júldyz atanyp, әning hitke ainaluy ghajap emes. Múnyng barlyghy talghamgha qatysty mәseleler.

-         Konsertimizge oralayyq.  Biyletter qalay satylyp jatyr?  Kórermen qauymdy selt etkizer tosyn syilar da bolyp qalatyn shyghar?

- Búl jolghy konserttimde qazaq estradasyndaghy mandayaldy, moyyndalghan, ózindik auditoriyasy bar, әnshilerding basym bóligi mening avtorlyq әnderimdi onyndaydy. «Núr-Múqasan» dueti bastaghan, Júbanysh Jeksenúly, Maqsat Bazarbaev, Sayat Medeuov, Janbolat pen Jazira, Ádil Slamhan, Roza Álqoja, Syrym Isabaev syndy halyqqa tanymal әnshiler men keyingi kezderi әnderi hiytqa ainalyp, el bile bastaghan әnshiler Abay Begey, Aqylbek Jemeney, Ibragim Eskendir, Ashat Targhyn t.b azamattardyng oryndauyndaghy әnderim keshting kórkin qyzdyrady dep kýtilude. Al, biyletterding satyluy jaman emes. Sheti kórinip qaldy dese de bolady. Ózderinizge belgili búghan deyingi mening alghashqy shygharmashylyq keshim 2013 jyly Studentter sarayynda ótken bolatyn. Ony bastan ayaq Habar agenttigi týsirip, qazir telearnalarda kórsetilip jýr. Endi, aldaghy kýnderi Respublika sarayynda ótkeli jatqan konsertimde halyqty qanday janalyqtar men tosyn syilar tosyp túr degenge kelsem, birinshiden, keshte shyrqalatyn әnderding seksen payyzy jana әnder jәne jana oryndaushylar. Taghy bir tyng janalyghymyz halyqqa jaqsy tanys «Kórshining qyzy» әnin búl joly Toqtar Serikov emes, Syrym Isabaevting oryndauynda tyndaytyn bolasyzdar. Mening әnderimning basym bóligin óndep, oghan últtyq boyau bergen Quanysh, Oraz degen aranjirovshik jigitterding de oryndaluynda әnderim shyrqalady. Jalpy, búl konsert jana baghdarlamamen halyqqa jol tartqaly otyr. Al, keshting televiziyalyq núsqasyn Qazaqstan telearnasynan kóre alasyzdar. Maghan aqparattyq qoldau kórsetip, keshti týsiruge niyet bildirgen Qazaqstan telearnasyna, osy arnanyng basqarma tóraghy Núrjan Jalauqyzyna ýlken alghysymdy bildiremin. Sol siyaqty, «Abai.kz» aqparattyq portalyna, «Alash ainasy» men «Ayqyn» gazetindegi, «Qazaq әdebiyetindegi» әriptesterime, «Astana», «Almaty», «KTK», «31», «NTK», «Núr»  telearnalaryna jәne ózimizding «Zan» media-korporasiyasyna» qoldau kórsetkenderi ýshin alghys aitamyn.

Súhbattasqan  Dәuren Qasenúly.

Abai.kz