Almaty men Astana shaharlarynda «Qauipsiz qala»baghdarlamasy jýzege asyryluda. Ákimshilik, ishki ister oryndary men mamandandyrylghan firmalar kópqabatty túrghyn ýilerding aulalary men kireberisterine (podezd) beynebaqylau kameralaryn ornatyp jatyr. Qylmyspen kýresti syltau etip, biylik tizginin ústaghandar qalalyq túrghyndardy osylaysha tәulik boyy qadaghalaugha kirisude. Áytkenmende, ysylghan qaraqshy beynekamerany syndyryp kete alady nemese betin býrkep alyp aram  niyetterin iske asyra bermek. Óitkenikameralar beyne týsiretin aspaptar ghana bolyp tabylady. Kýdikti bireuler әlgi kameralardyng astynan ebin tauyp ótip ketse, eshbir kýzetshi dabyl qaghyp, tәrtip saqshylary qylmysty oqigha bolghan jerge jetip kelmeydi.  Alayda,  aula men kireberisinizdi tәulik boyy baqylaytyn beynekamera júmys istep túrady. Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 18-shi baby boyynsha,әrkimning jeke ómirine qol súghylmauy tiyis. Al, әkimshilik pen polisiya «Qauipsiz  qala» baghdarlamasynyng beynejazbalaryn shekteusiz paydalana beredi. Britan jazushysy Djordj Oruelldyng totalitarlyq bolashaqty suretteytin «1984 jyly» romanynda qanaushy taptar ornatqan beynebaqylau jýiesi mynaday úranymen jýrgiziledi: «Aghay seni qadaghalap túr» («Big Brother Is Watching You»). Atalghan romannyng beyshara keyipkerleri beynabaqylau kameralarynyng astynda ómir sýredi. Bizdegi «Qauipsiz qala» degen bastama da sol totalitarlyq bolashaqqa qaray kezekti  qadam dep esepteymin. «Qauipsiz qala» kireberis pen pәterlerding esikterinen bastaluy kerek.  Qauipsizdikerejeleri boyynsha, túrghyn ýilerdegi aghash esikteri ishke qaray ashylugha tiyis. Óitkeni, tótenshe jaghdayda qútqarushy, órt sóndirushi nemese dәriger kez kelgen pәterding esigin syndyryp, lezde kiruge qúqyly. Búl – әlemdik tәjiriybede bar nәrse.

Túrghyn ýilerdegi temir esikter men terezedegi temir torlar tek qana Qazaqstan, Afrika nemese Resey siyaqty túraqsyz elderde ornatylady. Múny da eskere jýru kerek.

Astana men Almaty qalalarynda ornalasyp jatqan beynebaqylau jýiesi kóbinese jekemenshik pәterlerdi qadaghalaydy. Siz, tipti, beynekameralardy ornatugha rúqsat bermeseniz, kórshilerinizding kelisimi jetkilikti bolyp tabylady. Yaghni, siz kommunaldyq  tólemderding tizimine sizge kerek emes qyzmet týri engiziledi. Demek,  «Qauipsiz qala» baghdarlamasyn úiymdastyrushylar ýshin siz jekemenshik pәterding iyesi emessiz, qúqyghy shekteuli jataqhananyng kәdimgi túrghynyna para-parsyz.

Kóptegen jaghdayda beynekameralardyng jazbalary qajetti kezinde jaramsyz bop shyghady. Resey sayasatkeri Boris Nemsov kisi qolynan qaza tapqanda Kremliding janyndaghy birneshe beynekameralar osy qylmysty tirkep aldy. Biraq, tergeu barysynda beynabaqylau jýiesining júmysy esepke alynghan joq, tergeushiler ótirik aitty: «Keybir kameralar jóndeude bolghan, keybireuler isten shyqty» dep. Zamanbek Núrqadilovting ýiinde de birneshe beynekamera bolghan edi. Siz olardyng jazbalaryn kórdiniz be? Sayyp kelgende, beynejazbany da búrmalau nemese jasyru qiyn emes.

Qazirgi kezde beynekameralar shaghyn azyq-týlik dýkenderinde de ornalasqan. Óitkeni, qalamyzda qylmys dengeyi joghary ekendigi eshkimge jasyryn emes. Sondyqtan, qoghamymyzdyng jaghdayyn jaqsartu ýshin beynebaqylaudan búryn,  úiymdasqan qylmystyng týp-tamyryna balta shabuymyz kerek. Áytpese,   zansyz әreketterding sebebin joya almaymyz.

Daniyar Nauryz

Abai.kz