(Oqyrmandarymmen súhbatym)

«Ókinishi kóp Dýniye-ay...» degen maqalam jaryq kórgeli internet arqyly da, telefon soghyp ta, hat jazyp ta jay-jaghdayymdy súrap, habarlasyp jatqan qazaghymnyng tileulesterining shynayy kónilining jyluy men shuaghyna bólenudemin. Emirengen jýrekterding ózime degen eljireuik lýpilin sezinuim sonday, tebirengen janymmen keyde mynau aiday әlemge syimay keterdey lepire jelpinemin.

Áriyne, múnyng bәri – aqkónil anqyldaq Alash júrtynyng ózim degen azamatyna qúrmetin bildirip, qúshaghyn aiqara ashyp tastaytyn tanghajayyp tabighatynan ekenin bir kisidey sezsem de, alabúrtqan jýregimning búlqynysy kirpigime móp-móldir yrzalyq tamshysy bolyp ýiirile qalaryn nesine jasyrayyn. Anau tórdegilerge neghúrlym jat bolghan sayyn, mynau tóniregimdegi «jerdegilerge» soghúrlym jaqynday týskenimdi kókirek jasymen jibitip «bayqatatyn» Jaratushy Haqqa qúly bolyp qúlshyna týsuim kýsheygenin bilem-aq. Kóktegi Jalghyz ben jerdegi kóptin sayasy ayalaghan janymdy aldaryna jayyp salghanym da osy, aghayyn. Endi kóp sozbay, kópshilikting súraq-saualdaryna ashyq jauaptarymdy shashyratpay jetkizuge tyrysayyn.

– «Au, Sofy, shygharmashylyq jolyndy eki ret qiyp, ýmit etken ýlesine sozghan qolyndy eki mәrte buyp, sharasyzdyqtyng shyrmauynda shyryldatqan janyndy әnindey emirene tyndaghan Qaltaydy qalay ghana keshire aldyn? Keshire bergen sayyn satqyndyqtyng esire bererin qalay eskermegensin?» deytin aghynan jarylghan óktem ýnderding tasqynyna kómilip, әupirimdep esimdi jighanym endi-endi ghana.                                         

– IYә, sol aghamnyng basqa aghalarymmen birigip jolymdy eki ret keskeni de ras. Adamgha, adalgha sengen býtin kónilimdi aramdyqtyng qysastyghymen teskeni de haq. Ózegimdi óksikpen buyp, ókinishke toltyrghanyn da, ógeysiretken ókpemdi qabyntqanyn da úmytqym kelse de, úiqysyz týnderimning uysynda qaljyraghanymda úmyta almaytynym da aqiqat. Biraq «Aldyna kelse, atannyng da qúnyn kesh!» deytin kenpeyil qazaq emespiz be. Bú dýniyening kinә-kýnәsi o dýniyede tekserilerin eske salyp, men ýshin kýiingen tilektesterimning aldynan ótkenim búl. Oqyrmandarym jazghyrsa da, jaqtyrsa da, bet alghan baghytymnan bilip adassam da, bilmey adassam da, bәribir adalym derlik tirligimnen attap kete almasym ózime ghana ayan.                                               

– Memlekettik syilyqty ózinnen qalamgerlik qauqary men qarymy tómenderding aldyndy orap ótip, alyp ketip jatqandaryna janyng syzdap, jýreging shanshyp, ózeging órtenbey me? – dep men ýshin ókpesin óshiretin múndastarym da biraz.                                                                          

– Áriyne, kónilding qonyltaqsityn kezderi bolatyny ras. Ásirese shat-shәlekey shataghymen matap alghan «at-ataqtarynyn» arqasynda ór men tórde topyrlaytyndardyng tulatqan topyraghynyng astynda, bosaghada qalyp, kebis kýzetetin «mýsәpirligin» jigerindi jasytatynyn qay «qúdayynnyn» qúlaghyna jetkizersin... Býginde tyndar qúlaq tabu ýshin әlgi qúlaq iyesin tynymsyz maqtau men madaqtaudan auzyndy bosatpauyng qajet-au... «Áytpese». «Áytpesege» baspauymdy týptemey-aq qoyayynshy.                         

– «Anau әdebiyetshilerge bólingen memsyilyqtyng ýsh ornynyng eshbir qalamgerge berilmey, kýiip ketuine ne sebep bolghanyn» bilgisi keletinder telefon qúlaghyn shulatyp-aq jýr әli.

 – Ras. Sol 2004 jyly әlde Qúday, әlde qúdaydan bylay emes adam jarylqady ma, әdebiyetshilerge dep memlekettik syilyqtyng tórt orny arnayy bóline qalghan edi-au. Alghashqy otyrysta-aq komissiya mýsheleri bir syilyqty Tólen Ábdikovke beredi de, qalghan ýsh syilyqtyng iyelerin anyqtaugha onsha qúlshynys tanyta qoymaydy. Estuimshe, búl arada da Smataevqa degen әldekimderding әldebir shetin kózqarastary kóldenendep túryp alghan tәrizdi. Sonymen yryn-jyryny bel alghan pikirtalastar otyrghandardy bir mәmilege jetkizdirmey, kelesi kezekti kýtkizuge mәjbýr etken. Komissiyanyng tórayymy – sol kezdegi premierding orynbasary Birghanym Áytimova hanym bolatyn. Komissiyanyng әlgindey qyrqyljyng qylyghyna jol bermeui kerek edi dedi me, әlde basqasha bir esep tosyn kiylige ketti me, ony ajyratyp aita almaymyn. Biyik biyliktegiler Áytimovany ayaq astynan orynbasarlyghynan oqu ministrligine syrghytyp jiberip, komissiya tórayymy mindetinen de bosatyp, tóraghalyqqa Ábdikәrimov Oralbaydy taghayyndamay ma. Al sonan son... Bizding qazaqtyng әsirese keudesine nan pisirip, kókiregin kóriktey kerip jýrgenderi ózderi dittegen esepqor mýddelerining oida joqta ózgerip shygha keletinine búrq etip dýrildep qarsy atylmay, bylq etip kóne qoyatynyn kóre almaytynymyz aqiqat emes pe. Ezuining qisaiymen-aq elpildey týsetin iyek qaqqysh tóniregi mol komissiyanyng azuy alty qarys deytin asautorysy: «Koney na pereprave ne menyayt!» dep kezekti otyrystyng shyrqyn búzyp, qasarysyp shygha kelmey me... Sonymen birauyzdylyq tanyta almaghan, әdeyi tanytqysy kelmegen komissiya әdebiyetshilerge bólingen ýsh oryngha layyqty ýmitkerlerdi qúrbandyqqa shalyp jibergen edi. Sóitip bәigege qosqan «Elim-ayymnyn» ýsh kitabyn birdey «batyrashtarym» súlata salghan edi. Ókinishi mol dýniyening ótirigimen auyzdanghan óktemdigi óneshindi buyp, óksigindi ókpennen tógerin nesine janghyrta bereyin.

Menimen birge nahaq kýiip ketkenderding bireui – keshegi Gerolid Beliger edi ghoy...                           – «At-ataq sizge nege berilmeydi? Aty-jónin әielderinen basqa eshkim bilmeytin keybireuler iyghynan basyp qalghan «Últtyq akademiyanyng akademiygi», «Halyq jazushysy», «Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri», «Almaty, Astana qalalarynyng qúrmetti azamaty», «Preziydent syilyghynyn, preziydent stiypendiyasynyng iyegeri» tәrizdi asqaqtatulardy kótere almay myqshyndap jýrse de, ózgelerdi mensinbey shanqyldaytyndaryn qaytersin. Al sizge sol ataqtardyng bireui de búiyrmapty әli. Anau myqtymyzgha, myqtylarymyzgha siz ýshin syzdaytyn kýpti kónlimizdi qalay sezdirermiz?» dep maghan býirek búrushylarymdy da jatyrqamaymyn.

 - «Myqtynyzgha» esh ókpem joq, qayta oghan razylyghym mol, aghayyn. Osydan shiyrek ghasyrday búryn eluge tolghan kýnimde Nazarbaev myrza kómekshisin júmsap, hәm sol kezdegi premierding orynbasary Joldasbekovke telefon shalghyzyp, meni shaqyrtyp alghan-dy. Yubiyleyimmen qúttyqtap, «Bez pravyh y levyh» atty kitabyn syilap túryp: «Sәke, halyqtyng sýiip oqityn «Elim-ay» romanynyng avtory «Halyq jazushysy» degen ataqqa әbden layyq qoy. Alasyz!» dep arqamnan qaghyp, bermese de, bergendey shalqytyp shygharyp salghan-dy.

Bes jyldan keyin sol uәdesi oiyna týsti me, elbasynyng núsqauymen odaqtyng basshysy Q.Naymanbaev meni «Qazaqstannyng halyq jazushysy» ataghyna úsynyp, qújattardy preziydent әkimshiligine ótkizgen edi. Aqmolagha kóshi-qon kezinde basqa qújattar joghalmay, «maghan ghana baylanysty qaghazdar joghalyp ketipti-mys» deytindi emis-emis estigen bolatynmyn.

Ile-shala preziydent tarapynan dýmpu jetip, endigi men turaly úsynysty N.Orazalin joldaghan edi. Aqyry qaghazdar Núrekenning aldyna jetse kerek, 1998 jyldyng 26 aqpanynda әkimshilikten: «Býgin Qabdesh Júmadilov ekeuinizge «Halyq jazushysy» ataghyn beru turaly jarlyqqa Elbasy qol qoydy!» dep telefon shalghan tilektesterim bir quantqan. Sol kýnning keshinde Sәken Seyfullinge meyramhanada berilgen asta kezdesip qalghan N.Orazalin meni «Halyq jazushysy» atalghanymmen qúttyqtap, sýiinshi súraghan da edi-au...

Sol jarlyqtyng Konstitusiya kýni jariyalanatynyn bilip, alty ay boyy asygha kýtpeymin be...

29-tamyzda sәskede telefonym (vertushkam) shyryldap qoya berdi. Trubkadan Qyrymbekting meni qúttyqtaghan dauysyn estip, quanghannan esim shyghyp ketkeni ghoy. Q.Kósherbaev – Bilim jәne oqu ministri bolatyn. Kensesi Almatyda qalghan. «Sәke, endi siz «Qazaqstangha enbek sinirgen qayratkeri» boldynyz. Sýiinshimdi dayynday beriniz» – demesi bar ma inimnin. Álgindegi quanyshym su sepkendey basylyp, keudemdi qynjylys dirili buyp ala jóneldi.

- Áy, Qyrymbek! Meni «Halyq jazushysy» ataghyna úsynghan. Saudagerge de, shoshqashygha da, sheneunikke de beretin ataqtyng maghan keregi joq. Jazushylyghymdy aighaqtamaytyn tórding búl sheshimimen kelispeymin. Sen – ýkimet mýshesisin! Resmy adamsyn! Qúday aidap, qolyma týsip qaldyn. Jogharydaghylargha jetkiz. «Halyq jazushysy» búiyrmasa, men búl ataqtan bas tartam. Tizimnen alghyzyp tastat. Al erteng jariyalanar bolsa, biyresmy gazetterge bas tartatynymdy jazghyzyp, presedent jasaymyn!» dep dýrse qoya bermeymin be.

«Agha, kezdeseyikshi!» degen song týsten keyin Qyrymbekting kabiynetine kirsem, qasynda N.Orazalin otyr eken. Ekeui eki jaqtap meni kóndiruge tyrysyp-aq baqty. Nege kóneyin. Óz biyigim ózimde ekenin tanytyp shyghyp kettim. 

Sol kýni de, erteninde de memlekettik hatshy Á.Kekilbaev Qyrymbekke qayta-qayta «Kóndir!» dep telefon shalypty. Bala-shagha emespin ghoy, kilt ete qalyp, aitqanynan ainyp shygha keletin.

Sharasy tausylghan Qyrymbek bauyr Aqmolagha baryp, jay-japsardy týsindirmek bolyp astanagha úshyp ketken.

Eki kýnnen keyin qaytyp kelip Q.Kósherbaev myrzanyng maghan aitqany: «Elbasyda boldym. Sizding renishinizdi jetkizdim. Núrekeng Ábish Kekilbaevty shaqyrtyp alyp, mәn-jaydy súrady. Ábekeng «mashinistkalar familiyany bayqausyz auystyryp alypty» degendi aityp jatty. Elbasy sizge «sol ataqtyng bes-alty aida berilerin arnayy jetkiz!» degen. Renjimeuinizdi de ótingen, – dep kónilimdi kónshitken-di.

1999 jyly, úmytpasam qantardyng 15-i kýni preziydent biraz ziyaly qauymdy «Ankara» qonaq ýiinde qabyldaghan bolatyn. Mening ózine onsha jaqyndamay syrghaqsyp jýrgenimdi bayqap qalyp, shaqyryp alghan edi.

– Ókpe bar ma, Sәke? – degen.

– Nege bolmasyn, Núreke. Bar ghoy.

– Bilem. Alasyz. Áriyne, әr nәrsening uaqytynda berilgeni dúrys qoy. «Ókpeni bauyrgha ainaldyrdyq!» deytin, Sәke, sizding Mәdy atalarynyz emes pe, – dep arqamnan qaqqany da esimde.

Biraq... Arada eki-ýsh ay ótti. «Halyq jazushysy», «Halyq әrtisi» ataqtary joyylsyn» degen elbasynyng jarlyghy jaryq kórip, ýmitimdi birjola qiyp tastaghan edi.

–  «Elim-aydyn» birinshi kitaby nege jeti jyl jatyp, әreng jaryq kórgen? Sonyng sebebin aitsanyzshy.

– «Ótkenge salauat» degizer de, degizbes te, bir mazasyzdyq keudemde týneytinin ózim de bilem. Ol mazasyzdyq «Elim-ayymnyn» sonau alghashqy kitabyn shygharmaugha baryn salghan kedergilerding kóbeygen kezinde bastalghan. Sol kezdegi jalghyz «Jazushy» baspasynyng diyrektory Á.Júmabaev jeti jyl boyy: «Romanyndy Ortalyq Komiytet jospardan syzyp tastap keledi», – dep taqyldaudan bir janylmap edi. Baspasóz ministri Sh.Eleukenov joldas: «Áy, shyraq! Jap-jas qalpynmen dau-damayy kóp kirpish roman jazghansha, Baymúqanshylap әngimeden bastamaysyng ba», – dep aqylgóisinip shygharyp salatyn. Al Ortalyq Komiytet hatshysy Sattar Imashevke bir ret kirgenimde: "Ter sasyghan tymaq kiygen qazaqty әspettegenshe, tóbesine shlyapa tónkergen ziyalyny dәriptesenshi!" – dep aryzymdy ayaqsyz qaldyrghan.

Aqyry shydamnyng da shegi bar ghoy. Qoymay jýrip Ortalyq Komiytetting Ýgit-nasihat bólimining mengerushisi Plotnikovke kirdim. Kirdim de, qaltamnan partbiyletimdi suyryp alyp, aldyndaghy stolyna sart etkizip tastay saldym.

– Chto za bezobraziye! – dep әlgimning kózi shaqyraya qaldy.

– Mening romanym Ortalyq Komiytetke jaqpaytyn bolsa, onda mening ózimning de partiya qatarynda boluymnyng reti de, senimi de joq. Shygharynyzdar! – dep romanym jaryq kórgen «Júldyzdyn» eki nómirin, Sh.Aytmatovtyng romanyma jazyp bergen alghysózin, oqyrmandarymnyng «Elim-ay» jóninde ózime jazylghan eki jýzding ýstindegi hattardy baletkamdy tónkerip, aldyna ýie saldym.                                   

 Plotnikov betime ýnile qarady.

– Familiyanyz kim? Smataev?!. Alghash estip túrmyn. Biz... men syzyppyn ba?.. Sizding romanynyz jeti jyldan beri eshbir tematikalyq jospargha enip, aldymyzgha kelgen joq, – dedi de, dereu trubkany kóterdi.

– Júmabaev! Siz Smataevtyng «Elim-ay» romanyn bilesiz be?.. Bilseniz, nege ony jeti jyl boyy templangha kirgizbegensizder? Osy biylghy jospargha ensin!.. Kimdi alyp tastasanyz, ony alyp tastanyz! Sonyng ornyna myna kitapty shygharynyz. Bitti! – dep trubkany qoya saldy da, maghan: – Estidiniz ghoy. Kitabynyz shyghady. Mә! Myna biyletti laqtyra bermeniz. Keudenizding túsynda myqtap saqtanyz! – dep ústata qoydy.

«Elim-ayym» sol azap ayasynan bosap, Plotnikov azamattyng arqasynda jaryq kórip edi.

– «Osynau qiyanattardy shengeldep býrgen jýndes qoldyng iyesi... egeleri bar ghoy. Solardyng atyn atap, týsin týstep beruden nege qashqaqtay beresin? Keksizdikten teksizdikting aghayyn-júrty órip-qaulap kete me deytin kýdikke sen boylamasang da, biz maltyghyp bara jatqandaymyz» deytin de órekpigen ókpeli saualdar az emes.

– Keybir kisige kirjie qalar ishtey aiyqpas kiykiljinim baryn sezemin. Biraq adamgha degen aqkónil anqyldaq peyilden auytqyp ketpesime kәmil senemin. Al kekirttigin kóldenendetip, sening bar-joghyndy mýlde elemeytindey tәkapparlyqty mandayyna talaqtay etip jabystyryp alghan ór kókirek keybireudi anadaydan ainalyp ótuden jalyqqan emespin. Álgilerding әldebir qúdyret iyesi bolghanyn da, aldaryna sýmireyip baryp, súrana qarasan, tileginning baz-bazda oryndala qalaryna kózim jetip túrsa da, sondaylardyng manayyna manaylatpas bir tejegishim qashqaqtata berumen keledi. Jolymnyng bola bermeui mýmkin osynau minezimning talghampazdyghynan shyghar... Mýmkin mening әlgilerge iyliguim men qaptaldasa kiyliguimning mýlde joqtyghynan da shyghar. Áyteuir ansaghanymdy alqynbay ala qoyayyn dep arsyzdyq tanytpaghanyma Tәnirim kuә.

Úzaq jyldar boyy onyng meni jatynday kórip jaratpas, al meni oghan jadyratyp qaratpas bir adamym boldy. Ol – Ábdijәmil Núrpeyisov edi. Sodan ba, tura otyz bes jyl bir-birimizge degen ishtegi әldebir qyjyldy súp-suyq kózqarastarymyzben atyp jetkizuden sharshamap ta edik. Biraq... Ómirding ózgertpeytin ózegi, tirlikting týzemeytin qisyghy bolmaytynyn ejiktesek, әlgi suyq qarastardyng jylynghan jýzderding shuaghynda erip ketkenin bayqamay qalyppyz.

Songhy on bes jyldyng mólsherinde Ábeng ekeumiz kesel mendegen aghzamyzdyng «arqasynda» auruhanany ekinshi ýiimizge ainaldyryp alghanday halge tap bolghanbyz. Alghashqy tórt-bes jylda bólimshemizding dәlizinde, ashanada kezdesip qalghanymyzda, bas iyzesip amandasu týgili, birimizden birimiz qúbyjyq tabatynday tezirek teris ainalyp ketuge tyrysatynbyz. Áytse de, kelisip alghanday ýsh aida bir jatyp shyghatyn palatalarymyzdyng kórshiligi aqyry ekeumizdi júghystyryp ta, tabystyryp ta jibergen edi. Álde ol Ábening inige degen aghalyq meyirimining aldymen aqtaryluynan kóz ashty ma, әlde aghanyng jadyraghan jýzining jyluyna mereylengen inining iltipatymen sabaqtasty ma – ekeuara týsinisu әldebir ishki týisiktermen ýnsiz qalyptasqan-dy. Sóitip, ol agha bolyp, meni ini bolyp tabystyq.

Endi Ábekenning oida joqta ashylghan syryn kýndeligimning betterinen oqylyq.

«Býgin júbayym Shamshiya ýiden bir tabaq et pisirip әkelip, osy 2-terapiya bólimshesining toghyzynshy palatasynda Ábeni qabyldadyq. Agha auruhanagha alghash týskendegisinen әldeqayda tyn. Áneukýnderi palatasynan kóp shygha qoymaytyn. Býgin kónildi otyrdy. «Arqanyng jylqysynyng eti sonday dәmdi bolady!» dep tәrelkesindegi jambastan kertip jep qoyady. Ábe yrza bolsa, әriyne, kelini de yrza. Sony bayqaghan sezimtal qalamger bir kezde júbayyma kýlimsiregen jýzin búrdy.

– Kelinjan, niyetine Aldarazy bolsyn. Aghalyq paryzym ba, әlde әldenege bosaghan kónilim be – býgin senderge bir ashylghym kelip otyr, – dep sәl bógeldi de, kesedegi shúbattan bir úrttady. – Myna Sofy myrzagha biraz qyrsyghyp, jolyn qiyp, kesirim tiygenin aitayyn saghan.                       

1969 jyly kýzde mening «Qan men terimnin» ýshinshi kitaby Jazushylar odaghynda talqylandy. Odaqtyng sol kezdegi kishkentay zalynyng tórinde proza kenesining tóraghasy Sәbit Múqanov pen bir bala jigit jayghasypty. Talqylau óte qyzu ótti. «Kýireu» atty romanymdy kýiretuge tyrysqandardyng tús-tústan jaudyrghan synau-mineulerining astynda qaldym. Maghan sonda әlgi sayraghyshtardy qayrap, aidap salyp otyrghan anau tórdegi ekeui bop kóringeni ghoy. Sәbene tisim onsha óte qoymaytynyn bilem. Al anaghan... protokol jazyp otyrghan kózildirikti sary jigitke degen qyjylym óneshimdi órtep bara jatqanyn úmytpastay bolgham. Smataev degen familiyasyn qasymdaghylardan súrap alyp, kókiregime óshpestey etip jazghanmyn. Sodan sening atyng shygha bastady. «Júldyzgha» redaktor bolyp barghan Tahauy aldynda jatqan sening romanynnyng qoljazbasyn al kep maqtasyn. Al men al kep yzalanayyn. Tahauigha «jurnalda jariyalama!» dep qúlaghynyng qúrysh etin jedim. Tahauy toghyz-aq aigha shydady. Aqyry eki nómirinde shyghardy. Júrt sening «Elim-ayyndy» jer-kókke sighyzbay dýrildetip maqtay jóneldi. Mening qyjylym odan sayyn ýdedi. Óitkeni, sening Sәbiyt, Ghabiyt, Ádi, Iliyas, Ánuar, Oljas siyaqty biraz aghalarynnyng qiyanatyn kóp kórgem-di. Taqymyna uysym tolar bir inisin júmarlap ezip, sol aghalarynnan kek qaytarsam deytinmin. Sen sol boldyn. «Elim-ayyndy» kitap qyp shyghartpaugha qatty den qoyyp, Ábilmәjin, Sheriazdan, Sattargha tapsyrgham. Biraq maghan belgisiz bir joldy tauyp ketip, romanyndy shygharyp aldyn. Ilese ekinshi kitaby da jaryq kórdi. Qos kitabyng «jyldyng ýzdik kitaptary» bolyp, memsyilyqqa úsynyldy. Sening bes ret bәigege týskenindi bilem. Al men saghan bes ret qarsylyq jasaghanym, tóniregimdegilerge qarsylyq jasatqanym da ras. «Koney na pereprave ne menyayt!» degenim de esimde. «Halyq jazushysy» ataghyna úsynylghanyndy estigende, familiyandy auystyrtugha әldekimderdi aralastyrdym. Preziydentting «Ankaradaghy» qabyldauynda bolghanymyzda, onyng saghan bergen uәdesin qasynda túryp estigem. Kóp keshikpey Astanagha úshyp baryp, Ábishke kirgem. Oiymdy Ábishke jetkizip, endi ekeuimiz Núrekenning aldyna bardyq. «Núreke, osy «Halyq әrtisi», «Halyq jazushysy» degen ataqtardyng kýshin joyghyzsanyz qaytedi? Óitkeni, sol ataqtargha tym kóbeygen qúmartushylar Sizge aryz-ótinishin qarday jaughyzyp, Ózinizge ókpe taghyp, araz-qúrazdyqty kýsheytedi» degen uәjderdi ýiip-tóge saldyq. Preziydent te op-onay kelise ketti...                                                                                   

Sóitip sen, Sofyjan, taghy da sol ataqtan birjolata qaghyldyn, – dep betime esh qamsyz-múnsyz qalyppen syghalay qarady. Izinshe: – Key-keyde әrtisterge obal jasadym-au dep kýrsinetinim bar, – dep, kýrsingen boldy. – Al, kelinjan, búl ashyluym mynau bir asym etine kórsetken niyetim emes. Mynau Sofynyng azamattyghyn, talant-darynyn anyq tanyp, ózimning aghattyghymdy sezingen syrym men shynym. Al, Sofy, sen meni búdan bylay da «Agha!» dep iniligindi jalghastyra beresing be, iniliginnen baz keshesing be, erking bilsin».

Ne deyin. Júbayym da, men de tyrs etip lәm dey almay ýnsiz otyryp qalyp edik. Shamshiyanyng kirpiginde dirildegen qos tamshy jas pen jer silkintpese de, jan-dýniyemdi dýrk silkintken óksikke bergisiz kýrsinis keudemnen atylyp shyghyp edi-au». 26 qantar 2011 jyl».

«Aghattyghymdy sezdim» degen aghany, aldy azaya tirelip, arty ókinishi mol tirligimen úzarghan Ábendi ókpemning óksik syzymen suarghanda ne tabarmyn. Aghat ketkenin adaldyghy kýiretken ókinishimen sheshilgenine keshirimshil janymnyng kishilik, inilik izetimen bas iiden asa alarmyn ba?..

Óitkeni, qayta ashylmastay etip týbinde bir kóz júmasyn... óksiding ne, ókinding ne – bәribir óshkendi tirilte almaysyn, ótkendi keltire almaysyn. Oy týbine sýngigendegi tapqanyng – qabattasqan infarktyng men insuliting ghana. Úiqyndy bólip, ashy terindi tógip, jýie-jýikendi sógip enbektendin-aq. Al sondaghy kórgen jenising men tergen jemising qanday? Agha degenning ayaqtan shaluy ghana. Tústastarynnyng qolyng men kónlindi túsauy ghana. Aqyldynyng seni aqymaq sanauy ghana. Esikten de engizbey, tesikten de syghalatpay, adaldyq izdegen túlghandy túlyptay etip tozdyryp, aulaqqa alastap quyp jiberui ghana.

Jә-jә, Sofyyan, qozdyrma ókpeni, qyzdyrma qyjyldy!..

Aytpaqshy, Á.Núrpeyisov aghanyng osy ashyluyn arqau etip, «Betindi endi, inim, qalay búrasyn?» dep dastan jazyp, «Aghalarym – jaghalarym, inilerim – irilerim» jinaghyna kirgizgem. Ósek tasyghysh ózgelerden estip, ókpesi beker qabynbasyn dep kitaptyng «sýiinshi» danasyn eki jyl búryn Ábene ústatqam.

– «Sizding mamandyghynyz injener-metallurg. Yaghni, elbasymen әriptessiz búl jaghynan. «Siz de, men de bolyp ek qoy gornovoy» degen dastanynyzda shoyyndy Núrekenmen birge qorytqan da siyaqtysyz. Alayda preziydentting sizdi shettete beretini qalay?» deytin ókpe arqalaghan saualdar da jetkilikti.

– Qadirmendi alashymnyng azamattary! Qandastarym, qardashtarym, arly-múnly zamandastarym! Bir nәrseni ashyp aitayyn. Meni shettetetin preziydent myrza emes (óz oiym solay qabyldaydy-au), tóniregindegi tóbesining tóreligi az, keudesining kemeli syz sheneunikteri ghana. Áytpese mereytoylarymda pәpkesin jiberip qúttyqtap, kitaptarymdy súratyp alyp oqyp, kezdesken sayyn elbasy ekeumiz bayaghydaghymyzday quana qúshaqtasyp qaludan ajyraghan emespiz. Songhy ret 2011 jyldyng 19 ne 20 qantarynda auruhanada jatqan jerimnen Núrekeng Almatydaghy reziydensiyasyna shaqyrtyp alghan. Sonda keterimde: «Sәke, jazushylargha «Halyq qaharmany» berilmeydi ghoy. Siz «Enbek Erin» alasyz. Úzamay Últtyq akademiyagha tolyq mýshe bolasyz!» – dep «kónildendirip» shygharyp salghan-dy. Áriyne «qisyq» jolymnan «tura» baghytyma búryluymdy qadaghalap eskertkenin sezbes tayyzda maltyghysh jan emestigim belgili. Áytse de, Jazushylar odaghy, Kitap palatasy, әrtýrli qorlar birinen song biri ýsh jyl qatarynan Mәdeniyet jәne sport ministrligine men turaly qayta-qayta úsynys týsirse de, nagrada komissiyasy qalayy medalisymaghyn da qimay, Smataevty ózderine arqan boyy emes, parsek boyy jolatpaumen keledi. Mýmkin mening qújattarymdy Mәdeniyet ministrligi olargha týsirmeytin de shyghar. Óitkeni, osy ministrlikting kezinde jylgha jeter-jetpes ministr kepeshin kiygen Darhan Mynbay deytini «Smataevty resmy BAQ-qa jolatpandar!» degen bir qaulysyn shygharypty-mysty biraz redaktordyng auzynan estigem-di. Al elbasy kónil týkpirindegi emes, tilining úshyndaghy qúrghaq uәdesin «jútyp» qoyyp jýrse, azamattyghyna ghana baylarmyn.                                                 

– Sizding «jazushy – óz zamanynyng shejireshisi, óz qoghamynyng synshysy, óz uaqytynyng ainasy!» dep jazghanynyzgha layyqty suretker býginde nege az?

– Qalamaqysynan airylyp qalghan shygharmashylyq iyelerin keyde týsinem, keyde týsinbeymin... Sondyqtan da olar anau itke tastar sýiektey «stiypendiya» deytin «asatugha» úmtylar. Sodan song birin-biri júlqylay talasyp, biylikke jaramsaqtana kóz satatyndar ózining jan dauysymen últynyng jan ynqylyn qaydan aita alsyn.

Áytpese «Adam nege әlsiz, adam nege әljuaz?» deytin shyn qalamgerding oiynda:

«Bәlkim tirshilik degen de – aqiqaty ústatpas anyz shyghar?»

«Bәlki, tirshilik degen – izgilik pen zúlymdyqtyng aiqasy shyghar?»

«Bәlki, әljuaz adam myqty da, myqty adam әlsiz shyghar?» deytin talasy mol Bolmystyng san júmbaghy tiriler.

Bәribir jazushy – qúdyret. Adam aqiqatyn izdep, qiyalynda óz әlemin jasap, óz qoghamyn ornatatyn qalamger tirligi Jaratqan Haqtyng qúdyretindey kórinbey me?..

Barymdy baghalap, arymdy ardaqtaghan, aqpeyil aghayynym, kónilimdi kóldey shalqytqan niyet-tilekterine rizalyghymdy bildirip, kóz aqtyq ret júmylyp, qalamym qolymnan syrghyp týsip ketkenshe múnyng men múqtajynnyng joqtaushysy boludan jalyqpaspyn.

Barshana uassalam.

Abai.kz