Býgingi kýni, kez-kelgen demey-aq qoyayyn, әitse de, keybir mәseleler turaly ashyq aqparat alu onsha-múnsha qiyndyq tudyrmaytyn sharua bolyp qaldy. Jaqynda mynanday bir ashyq aqparatqa kózim týsti: amerikandyq Business Insider jurnalynda dýniyejýzi boyynsha 106 elding әskery kýsh-quatynyng reytingi jariyalanypty. Osy reyting boyynsha bizding әskerimiz sekseninshi orynda eken! Jýz alty elding ishinde JÝZDIKting juan ortasyna da kire almay, songhy jaghynan oryn alypty. Sekseninshi oryndy songhy oryndardyng qataryna jatqyzugha bola ma, joq pa – ol endi әrkimning óz sharuasy. Al mening oiymsha, bizding әskerimiz әlbette әrdayym «songhy jaghynan sanaghanda alghashqy oryndardyn» birinde bolyp qala bermek, óitkeni, eskire qoymaghan «eskileu» aqparattardy esime týsirsem, osylay bola beretinine tolyq senemin de.

Esep komiytetining arnayy komissiyasynyng «eskire qoymaghan» esepterining birine kóz jýgirtetin bolsaq, Múhtar ALTYNBAEVtyng basshylyghy kezinde Qorghanys ministrligi 50 milliard tengening talan-tarajgha týsuine jol beripti. Qylmystyq is boyynsha sot ýkimimen «KamAZ» jóndep, gitara ýirenip keluge» (temir tordyng arghy jaghyn kópshilik keyde osylay dep te ataydy) attanghandardyng ishinde nege ekeni belgisiz, joghary shendi birde-bir әskery lauazymdy túlgha bolghan joq – barlyghy orta dәrejeli ofiyserler qúramy ghana. Al endi milliardtar men milliondar týgili, әnsheyin jýz myndaghan memleket qarjysynyng ózi joghary shendi lauazymdy túlghanyng «sausaq ymynsyz saudagha» týse almaydy. Búl – aiday aqiqat! Hosh deyik, arnayy komissiyanyng taghy bir mәlimetterine shúqshiyatyn bolsaq, elimiz egemendigin alghaly beri nege ekeni belgisiz, budjet qarjysyna tek qana «kórmege ghana qougha» jaraytyn ózge elderding «eski-qúsqy әskeriy» tehnikalary satylyp alynyp kelipti. Mysaly, 2007 jyly Qorghanys ministrligi Ukrainadan S-300 (ZRK) dep atalatyn zenitti-raketalyq keshen satyp alypty – «dýniyege» 1986 jyly kelgen. Elimizdegi әskery synaq kezinde osynau keshen qúrylghylarynyng birde-biri iske jaramaghan. Yaghni, paydalanu merzimi әldeqashan «әdirem qalghan» әskery tehnika degen sóz, qysqasyn aitqanda. Múnymen de qoymay, atalmysh ministrlik osy kezderi shtat boyynsha qajetti dep eseptelgen on әskery úshaqtyng ornyna... azamattyq aviasiyada paydalanylatyn MIY-17 V5 degen 10 tikúshaq satyp alypty. Bir qyzyghy – talan-tarajgha týsken budjet aqshasynyng ornyn jabu ýshin әskery basshylyqtyng úigharymymen atalmysh on tikúshaqtyng beseuine әskery qúral-jabdyqty... qolmen ornalastyryp, jasap-jabdyqtap shyghypty. Jalpaq tilmen aitar bolsaq, azamattyq aviasiyagha arnalghan atalmysh tikúshaqtargha zenitti-raketalyq qúrylghylardy qolmen ornatqan. Al búlardyng is jýzinde әjetke mýlde jaramaytyny aitpasa da týsinikti! Ras, Altynbaev myrza әskery qyzmetke býkil sanaly ómirin arnaghan elimizdegi biren-saran kәsiby qyzmetkerlerding biri, al endi osy kisining túsynda osynday bylyq-shylyqtar oryn alghan bolsa, Qorghanys ministrligin Danial AHMETOV basqarghan kezdegi әskery mahinasiyalar tipti QYZYQ!

Qyzyq dep aitpasqa amalymyz joq. Mәselen, bizding әskery salamyzdaghy sheneunikter budjet aqshasyn ýnemdeu ýshin (ayyrma aqshany óz qaltalaryna salu ýshin әriyne) Izraili eline 904 dana әskery «KamAZdyn» ornyna... 904 dana kәdimgi «KamAZdy» aidap aparady. Sol jaqtyng aqylymen, әlbette. Olar «KamAZdardyn» barlyghyna «Kungiy» dep atalatyn raketany «qolmen shegelep»... ornalastyryp bere salghan. Masqara-ay! Osyny bizding әskeriylerimiz әldeqanday bolyp alyp keldi elimizge – artilleriyalyq jýiemizdi modernizasiyalap jatyrmyz dep! Keyinnen... әskery jattyghular kezinde osynau «zamanauiy» tehnikanyng birde-birining júmys istemey qalghany anyqtalghan. Tipti bizding bilgish әskeriylerimiz «zamanauy tehnika» dep alyp kelgen osynau qúrylghylar sona-a-a-u-u... ótken ghasyrdyng alpysynshy-jetpisinshi jyldarynyng ózinde-aq paydalanudan shyghyp qalghan qúrylghylar eken. «Aqshasy mine, birdene qylyp arzan-parzangha әskery tehnika ber» degen song Izraili, әlbettte, ózderining «metallolomdarynda» jatqan «Kungiylerin» kýlip-kýlip túryp... ornatyp bere salghan ghoy bizding «KamAZdargha». Múnyng «metallolom» ekenin tipti ministr Danial AHMETOV te aiyra almaghan! Qaydan aiyrsyn, әskery adam bolmaghan son! Ásker salasynyng mamany bolmaghan son!

Esep komiytetining arnayy komissiyasy osy ministrlikting negizsiz jasaghan 29 kelisim-shartyn jәne anyqtapty – al negizsiz jasalghan osynau kelisim-sharttardyng «nәtiyjesinde» 4 milliard 067,9 million tengening memlekettik satyp alu bayqauy ótkizilgen. Al biz bolsaq... «qaydaghy bir onshaqty million tenge» ýshin general JOLAMANOVqa tang qalyp, auzymyzdy ashyp, kózimizdi júmamyz. Onymen qoymay, ekinshi dýniyejýzilik soghystaghy Úly Jenisting 70 jyldyghy qúrmetine egemen elimizde búryn-sondy bolyp kórmegen KEREMETtey әskery parad ótkizemiz dep kýmpildeymiz. Sonda paradty nemen ótkizbekshimiz? Izraili «KamAZdarymyzgha» qolmen ornatyp bergen «zamanauy tehnikalarmen» be? Kimdi aldaymyz sonda?

Marat MADALIMOV.

Abai.kz