San salaly Nobeli silyghy saudagha týse jazdady. Anausyn anau aluy, mynausyn mynau aluy kerek dep dýrkiregen dýniyejýzilik dýiim júrttan biz, qazaqtar, qalysqan joqpyz. Biyl ghana emes, byltyr ma, aldynghy jyly ma, әiteuir, dәu gәzetter dabyldatyp jazdy, dauryghugha dayyn túratyn basqalarymyz alaqaylap qostadyq. Kimge, ne ýshin berilui kerektigin kóz aldymyzdan aryraq oilaghan joqpyz. Elimizdi demokratiyanyng elesi әli kezip jýrgeninde, adam qúqyghy ayaqasty etiluine qarsy kýreske bel bughan Azamattarymyzdyng aldy atylyp, sony sottalyp-qattalyp ketip jatqanynda sharuamyz bolmady. Qatardaghy qarapayym kópshilik jyryndy jemqorlardyng jyly-júmsaghyna ainalyp, túrmys narqynyng tauqymetin tartyp jýrgenin kórmedik. Elimizdi «qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan» jaysang ómirge jetkizgendey-aq, preziydent N. Nazarbaev myrzany Nobeli silyghyna úsynu tarihy әdil sheshim ekenine ózimiz senip, ózgelerdi úiytyp baqtyq. Sóitip týrik әlemin alandatyp alashapqyn bolghanymyzdy qayteyik, ai-hoy silyq  Lu Syaobo degen qytaydyng qorjynynda  ketti. Telearnadan ә dep estigende әlgi qytaydan qazaqqa ainaldyrylghan aqyn Ly Bo marqúm ba dep qalyp edim, amal ne, ol emes eken.

San salaly Nobeli silyghy saudagha týse jazdady. Anausyn anau aluy, mynausyn mynau aluy kerek dep dýrkiregen dýniyejýzilik dýiim júrttan biz, qazaqtar, qalysqan joqpyz. Biyl ghana emes, byltyr ma, aldynghy jyly ma, әiteuir, dәu gәzetter dabyldatyp jazdy, dauryghugha dayyn túratyn basqalarymyz alaqaylap qostadyq. Kimge, ne ýshin berilui kerektigin kóz aldymyzdan aryraq oilaghan joqpyz. Elimizdi demokratiyanyng elesi әli kezip jýrgeninde, adam qúqyghy ayaqasty etiluine qarsy kýreske bel bughan Azamattarymyzdyng aldy atylyp, sony sottalyp-qattalyp ketip jatqanynda sharuamyz bolmady. Qatardaghy qarapayym kópshilik jyryndy jemqorlardyng jyly-júmsaghyna ainalyp, túrmys narqynyng tauqymetin tartyp jýrgenin kórmedik. Elimizdi «qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan» jaysang ómirge jetkizgendey-aq, preziydent N. Nazarbaev myrzany Nobeli silyghyna úsynu tarihy әdil sheshim ekenine ózimiz senip, ózgelerdi úiytyp baqtyq. Sóitip týrik әlemin alandatyp alashapqyn bolghanymyzdy qayteyik, ai-hoy silyq  Lu Syaobo degen qytaydyng qorjynynda  ketti. Telearnadan ә dep estigende әlgi qytaydan qazaqqa ainaldyrylghan aqyn Ly Bo marqúm ba dep qalyp edim, amal ne, ol emes eken.

Sonda Lu Syaobo kim?  Qytay azamaty. Adam qúqyghyn qorghau kýresine qatysyp, «Hartiya - 08-din» el basshylaryna qarsylyq tanytqan ashyq hatyna qol qoyghan ýsh jýzden asa qayratkerlerding biri eken.  Beyjin soty byltyr 11 jyl týrmege kesipti. 54 jasta. Sony bilgen sәtte sol Qytaydaghy  Shabdanov Qajyghúmar aghamyz esime týsti. Ol biyl 84 jasta. Qytaydyng eski-jana biylikterining solaqaylyghyna, qatygezdigine qarsy kýreske shyghyp, tútqyndalyp, әuelde qytay halqyna jaulyq niyette degen dalbasamen Taklamakan shólindegi Tarym týrmesinde 20 jyl, odan keyin «Kenes elining tynshysy» degen jalamen Ýrimshining týrmesinde 15 jyl otyryp shyqty. 35 jylgha ýiqamaghy jәne qosyldy.

Týrmeden bosaghan Qaj-aghanyng armany atamekeni Qazaqstangha qaytyp oralu boldy. Tughan jerining topyraghy búiyruyn qalap, N. Nazarbaev myrzagha hat jazdy. Múndaghy qalamdas inileri ardaqty aghanyng aq tilegin quana qúptap, eleusiz qalmasyna kәmil senip, Qaj-aghanyng sayasy qayratker, kórnekti qalamger ekenin aita gәzet-jornaldarymyzgha maqala jazdyq, jiyn-jinalysta sóiledik. Preziydentke jeke-jeke de, újym bolyp ta hat jazyp, Qaj-aghany elge qaytaryp aludy ótindik. Preziydentting Qytay basshylarymen tonnyng ishki bauynday ekenin kórip jýrmiz, jasy toqsangha jaqyndaghan qartymyzdan Qytaygha eshqanday qauip joghyn eki jaq ta eskerer, kópshilik tilegin qúp kórer destik. Qaj-aghanyng kóptomdyq  «Qylmys» romanyn biylghy Memlekettik silyghymyzgha úsynyp mәz boldyq.

Sóitip... pәlen jerde at basynday altyn jatyr dep baryp, baqyr da taba almay qaytqannyng kerine tap boldyq. Qaj-aghanyng preziydentke ótinishi, júrtshylyqtyng Memlekettik silyqqa úsynghany ókinish bolyp tyndy.

Qaj-agha Qytay basshylyghy jýiesining aryda sayasy ozbyrlyghyna, beride az últ qazaqqa jasaghan qorlyghyna qarsy kýreske qasqiyp shyqqanda Lu Syaobo bú dýniyede joq ta edi. Ómirde әdilettilik bar bolsa, Qaj-aghagha Nobeli silyghy bayaghyda-aq beriler edi. Úsynar da, qostar da qazaq tabylmady.  Silyq jónindegi komiytet te  Qajyghúmar Shabdanovty izdemedi, Lu  Syaobony izdedi.

Kimge, ne deymiz? Degenimizdi tyndar qúlaq bar ma?

10. 10. 2010 j.

"Abay-aqparat"