Byltyr, yaghny 2016 jyldyng kýz ailarynda TShO jaghynan «Supersaker» vakum avtokólikterin aldyrghan «Jyloy su» basshysy Ybyraev Baltabay KNS-tardaghy shahtada jinalghan las qoymaljyndy (kanalizasiya, las sulardyng týbine shókken túnbasy) sorghyzyp aldy. Sol las túnbalardy kózdi ala berip taghy da GKNS manyndaghy jәne búrynghy «Vodokachka» manyndaghy jynghyldar arasyna tógip tastady. Qansha kólik shyqqanyn, naqty mólsherin eshkim bilmeydi, әiteuir kóp (týsirilgen suretteri bar). Mekeme kóligimen júmys uaqytynda jeke ýilerding las sularyn soryp alyp aqsha jasap jýrgen mekeme qyzmetkerleri de las sulardy kez kelgen quys-quystargha tógip ketip jatyr. Ústalghandary qanshama?

Bir kólikting (mysaly GAZ-53) ashyq aspan astyna zansyz tókken las sularynyng aiyppúl mólsheri shamamen 800 000 tg-ni qúrasa, onda Baltabaydyng qoldan jasaghan «Aramkóli» men «Pole isporeniyasynyn» aiyppúly qansha bolmaq? Sonda tabighattyn, u jútqan keleshek úrpaqtyn, halyqtyn, jalpy Qúlsary qalasynyng súrauy joq pa? Shamasy, búl sulardyng ekologiyalyq zardaby joq dep oilasa kerek. Onda las su tasymaldaytyn kólikterimen Qúlsary qalasynan shyqqan las sulardy tike Baltabaydyng aulasyna, ne ýiining aldyna tógip kete bereyik, Baltabay búl sulardy sýzip ishsin! Ne aiyrmashylyghy bar, eger ol sular ne týbine shókken túnbalar ziyansyz bolsa? Biz bilmey jýrgen bolarmyz, bәlkim paydaly, emdik qasiyetteride de bar bolar?! Tipti, «las su» degen atauyn alyp tastayyq? Ónertapqysh izobretatelider, engizgen janalyghymyz bolsyn, onda biyldan bastap kanalizasiya suyn «halal su» dep atayyq, liysenziya, sertifikat alayyq!

Byltyr (2016, jaz aiynda) sudyng baghasy kóterildi. Halyq narazy bolyp qarsy shyqty. Atyraudan monopoliya basshysy kelip әkimshilik jinalys zalynda halyqqa esep berdi. Bar bәleni «sudy ysyrap qylyp dúrys paydalanbaydy» dep halyqqa japty. «Sudy halyqtyng kelisimimen kóterdik, endi 5 jylgha deyin osy tarif ózgermeydi, yaghny su baghasy kóterilmeydi, sol kýiinde qalady» - dep, qasam iship, halyqty barynsha sendirip, tynyshtandyryp, jer soqtyryp jәne qatyryp ketti. Búl – qu týlkilerding kezekti arbauy boldy. Qay halyq bagha ósireyik degenge kelisedi? Onday halyq bar ma eken ómirde? Ótirikti de úiqastyryp aitu kerek qoy. Jәne de su baghasyn kóterudegi ekinshi maqsaty, «búnyng bәri halyqtyng qamy, el ýshin, elge uaqytynda su jetkizu ýshin, las sulardy der kezinde dalagha aidau ýshin jana qondyrghylar, motorlar satyp alu ýshin» dep, qoy ýstine boztorghay júmyrtqalatyp ketti. Shamasy, halyqtan býgin qútylsaq ertengisin kóre jatarmyz deytin tәrizdi. Qojanasyrdyn: «Oghan deyin men ólem, ne han óledi, bolmasa esegim óledi» degeni siyaqty is.

Halyqty qansha aldasa da naghyz shilde aiynda Qúlsaryda su bolmay qalady. Ol kezde (naghyz aiqay-shudyng kezinde) Baltekeng enbek-demalysyn alyp, óz jan-tynyshtyghyn ghana oilap, endi kelmeytin kisishe qymqyrghan qarjylaryna «Esentukege» kurortqa joldama alyp zytyp otyrady. Ol jaqtan ol «borjomi» suyn iship, al shól halyq auyldan u ishedi. «Qaytyp keler esigindi qatty jappa; su ishken qúdyghyna týkirme» degen maqaldy estimegen Baltabay, ana qalqanqúlaqty ne ýshin arqalap jýr? Halyqqa su qalay jetedi, eger Baltabay sybaylastarymen «Tenizdegi» mekemelerge kýnige shamamen 650-dey kub sudy zansyz satyp otyrsa? Sonda eseptender, «Jyloy su» mekemesi qúrylghaly Baltabay jylyna 237250 kub zansyz su satyp otyr. «Sudyng da súrauy bar» degen qaghida oghan tipten әser etetin emes. Al ol ýrdis qangha singeli, Baltabaydyng basyna qara búlt ýiirile qalsa, sybaylastary ony bezektep túryp qorghaydy. Sebebi, abjylannyng qúiryghyna әser etken soqqy basyna da batatyny belgili emes pe? Al endi mynanyng arty soyqan! Ótirikting arty bir tútam! Aytylghan sóz – atylghan oq! Biylik basyndaghylar halyqty nege aldauyn qoymaydy? Biyl su baghasy ne ýshin qayta kóterildi? Byltyrghy sudyng tariyf-baghamy 168,16 tg bolsa, býgingi tanda 172, 36 tg boldy. Isteri taza bolsa týbirtekke (su kvitansiyasyna) tarifterin nege jazyp otyrmaydy? «Anqau elge aramza moldanyn» keri me? Halyqtyng jappay kózderi ashylghany biylikke únamaytyny sondyqtan eken ghoy. Uәde etken motorlar ne ýshin júmys jasamay túr. Qosalqy bólshekteri joq bolsa, byltyrghy auystyrghannan týsken (ishinde jasap túrghany bar, әli de biraz jyl jasaytyn) motor túrbalardy, KNS manyndaghy barlyq temir-tersekterdi jiyp-terip ne ýshin Baltabay «qara temir-metallomgha» ótkizip jiberip aqshasyn qaltagha basty? (Dәleldi suretteri bar). Ne sebepti mekeme traktory  eki jyldan beri inisi Ghalymnyng ýiinde túr? Ne sebepti isker júmysshylar (Shaukirov Múrat, Sýgirov Sembay, Shakimov Orynbasar, Áljanov Ámirhan, t.s.s) qyzmetterinen quyldy? KNS-tyng shirigen, jaramsyz baspaldaghynan qúlap, ólim auzynan qalyp, ayaghyn syndyrghan dәnekerleushi Júmaqúldyng obaly kimge? Tizimge jalghan 5-6 adamnyng atyn tirkep, alayaqtyqpen ay sonynda qopyratyp negizsiz aqsha alyp otyrghanyn ishtegi qyzmetkerler bilmey me?

Júmysshygha 24 saghat júmys jasatyp, onyng tek 22 saghatyn tógu, 5 kýndikterdegi júmysshylardy «avariya» dep senbi-jeksenbi kýnderi paydalanyp saghatyn soqpau, solaysha QR azamatynyng enbegin qanap paydalanu qylmysqa jatpay ma? Mekeme kólikterimen júmysshylaryn Múnayly, Túrghyzba jaqqa malyn tasytyp, malyn baqtyryp, óz jeke sharuasyna qúlsha jegu búlda qylmys emey sauap pa?

9-mamyr kýni de Baltabaydyng mekeme kólikteri men jekemenshik jenil kólikteri elding meyramdap jýrgenin paydalanyp KNS, su tazalau qoymalarynan temir-tersek tasuda. Yqshamaudandaghy jylu qazandyghy, kotelinyidyng jyry ol bir bólek әngime. Yqshamaudan podvaldaryndaghy shirik su boydan asady. Jaz bolsa uly masa, túrghyndar typyrshy bastady, el yghyr boldy, halyqtan maza ketti. Baltabay jәne (atyn atamay-aq qoyayyn) onymen sybaylas әkim-basshylar! Klan, mafiyalar! Búl jerden jemqorlyqtyng iysi mýnkip túr. Paraqorlyq pen alayaqtyq úzaqqa aparmaydy. Shy shyqty, shu kýrdelenip keledi. Halyq aldynda qarabet bolu  kezegi tuyndap túr. Osy uaqytqa deyin jasaghan qiyamperis, qasaqana úrlyq istering týgel ashylsa, temir tordyng art jaghynda bastaryng qylt etip tәube etulering ghajap emes. El payymynda 210 km-lik sybaylastyq arqannyng bir úshy Atyrauda baylanghanyn halyqtyng ishi sezedi. Búl janayqay halyq atynan QR Joghary sotyna beriledi. QR Bas prokurory Jaqyp Asanov myrzagha tapsyrylady. Salatyn ýilerindi saldyndar, halyqty ulaytyn araq satatyn dýkenderindi saldyndar, kerek kólikterindi aldyndar, bala-shaghalaryndy oqytyp-toqyttyndar, talay nәrselerdi jekeshelendirip әrkimning atyna audaryp qoydyndar, oilaryna kelgenin istep bylaghaylattyndar, halyqty mensinbey tayrandadyndar, qol qon baghalaryng 1 mln tg túrady, aita berse óte kóp, endi nelerine jetpey jatyr?

Halyq: «Kórde kózderine qúm qúiylsyn!» - dep, qarghauda. Sebebi, halyqpen sanasudy qoydyndar. Halyq senderge tek tiyn soryp aqsha týsiru ýshin ghana kerek bolyp qaldy. Senderding «miy-qauashaqtarynda» úrpaq mәselesi degen úghym mýldem joq. Eldi aqsatyp, últty keri tartyp, ruhany azghyndyqqa jeteleude ghana kýresip jatyrsyndar. Múnday baghytta el eshuaqytty qaryshtap damymaydy. Keneui ketken ash eshkidey baqyldap, toyymsyzdyqtan, arsyzdyqtan, nәpsiqúmarlyqtan óletin boldyndar ghoy! Búl – biylik basyna minip alyp halyqqa kórsetip otyrghan ýlgilering be әlde qyrlaryng ba? Jalghan aqparat, júbatpa jauap, ótirik uәde, soqyr senim, sózding marjanyn terip sóilegende eshkimge des bermey aldaryna jan salmaysyndar. Biraq, sózdering men istering eki bólek. Ash-jalanash qara halyqtyng qamyn kim oilaydy sonda? Halyq ashuly, halyqty yzalandyryp jatyrmyz dep oilamaysyndar ma? Álde biz keren, zaghiyp, mylqau, namyssyz ez halyqpyz ba? Shamadan asty, shekaradan ótip ketti. Shydamnyng da shegi bar, sabyrda – sarqylady, oilanyndar!

Halyq – dariya, halyq – teniz, buyrqansa – tolqyn! Doldanyp bir tolqysa boy bermeydi. Kóp – qorqytady, tereng – batyrady! Aldan ótu men eskertpe kóbeydi. Endi naqty iske kóshu qaldy. Tiyesili jerlerden telekorespondentter shaqyrtylyp akimat pen «Jyloy su» aldynda ereuil úiymdastyrylatynyn qaperlerine beremiz! Búl bizding naqty sheshim!

Sondyqtan da, Ybyrayev Baltabay dereu qyzmetinen bosatylsyn!

Ekologiyany búzyp, halyqqa zardap shektirgeni ýshin zang aldynda qatang jauap bersin!

Baltabaygha qylmystyq is qozghalsyn! Shara qoldanylyp jazalansyn!

Ol - sógistik jariyalau sekildi jenil jazalargha layyqsyz! Su baghasy keri týsirilip búrynghy óz ornyna qoyylsyn! Eki aiyna boyy KRNU manyna tókken las sulary ýshin aiyppúlyn jәne tólesin! Ol qarjylar Jyloy audanyndaghy jaghdaylary mýshkil, auru-syrqau jandargha bólinsin! Baltabay ornyna júmystan habary bar, osy júmysty dóngeletip órge sýireytin, eli ýshin ghana qyzmet qylatyn, halyqtyng jaghdayyn ghana oilaytyn, halyqtyng mún-múqtajyna qúlaq asyp, halyqpen eseptesetin, halyqtyng uәjin týsinetin, halyqpen birigip salihaly mәmlede bizy is jýrgize alatyn basshy qoilaryndy súraymyz!

Túrar Shapqara

Abai.kz