بىلتىر، ياعني 2016 جىلدىڭ كۇز ايلارىندا تشو جاعىنان «سۋپەرساكەر» ۆاكۋم اۆتوكولىكتەرىن الدىرعان «جىلوي سۋ» باسشىسى ىبىراەۆ بالتاباي كنس-تارداعى شاحتادا جينالعان لاس قويمالجىڭدى (كاناليزاتسيا، لاس سۋلاردىڭ تۇبىنە شوككەن تۇنباسى) سورعىزىپ الدى. سول لاس تۇنبالاردى كوزدى الا بەرىپ تاعى دا گكنس ماڭىنداعى جانە بۇرىنعى «ۆودوكاچكا» ماڭىنداعى جىڭعىلدار اراسىنا توگىپ تاستادى. قانشا كولىك شىققانىن، ناقتى مولشەرىن ەشكىم بىلمەيدى، ايتەۋىر كوپ (تۇسىرىلگەن سۋرەتتەرى بار). مەكەمە كولىگىمەن جۇمىس ۋاقىتىندا جەكە ۇيلەردىڭ لاس سۋلارىن سورىپ الىپ اقشا جاساپ جۇرگەن مەكەمە قىزمەتكەرلەرى دە لاس سۋلاردى كەز كەلگەن قۋىس-قۋىستارعا توگىپ كەتىپ جاتىر. ۇستالعاندارى قانشاما؟

ءبىر كولىكتىڭ (مىسالى گاز-53) اشىق اسپان استىنا زاڭسىز توككەن لاس سۋلارىنىڭ ايىپپۇل مولشەرى شامامەن 800 000 تگ-ءنى قۇراسا، وندا بالتابايدىڭ قولدان جاساعان «ارامكولى» مەن «پولە يسپورەنياسىنىڭ» ايىپپۇلى قانشا بولماق؟ سوندا تابيعاتتىڭ، ۋ جۇتقان كەلەشەك ۇرپاقتىڭ، حالىقتىڭ، جالپى قۇلسارى قالاسىنىڭ سۇراۋى جوق پا؟ شاماسى، بۇل سۋلاردىڭ ەكولوگيالىق زاردابى جوق دەپ ويلاسا كەرەك. وندا لاس سۋ تاسىمالدايتىن كولىكتەرىمەن قۇلسارى قالاسىنان شىققان لاس سۋلاردى تىكە بالتابايدىڭ اۋلاسىنا، نە ءۇيىنىڭ الدىنا توگىپ كەتە بەرەيىك، بالتاباي بۇل سۋلاردى ءسۇزىپ ءىشسىن! نە ايىرماشىلىعى بار، ەگەر ول سۋلار نە تۇبىنە شوككەن تۇنبالار زيانسىز بولسا؟ ءبىز بىلمەي جۇرگەن بولارمىز، بالكىم پايدالى، ەمدىك قاسيەتتەرىدە دە بار بولار؟! ءتىپتى، «لاس سۋ» دەگەن اتاۋىن الىپ تاستايىق؟ ونەرتاپقىش يزوبرەتاتەلدەر، ەنگىزگەن جاڭالىعىمىز بولسىن، وندا بيىلدان باستاپ كاناليزاتسيا سۋىن «حالال سۋ» دەپ اتايىق، ليتسەنزيا، سەرتيفيكات الايىق!

بىلتىر (2016, جاز ايىندا) سۋدىڭ باعاسى كوتەرىلدى. حالىق نارازى بولىپ قارسى شىقتى. اتىراۋدان مونوپوليا باسشىسى كەلىپ اكىمشىلىك جينالىس زالىندا حالىققا ەسەپ بەردى. بار بالەنى «سۋدى ىسىراپ قىلىپ دۇرىس پايدالانبايدى» دەپ حالىققا جاپتى. «سۋدى حالىقتىڭ كەلىسىمىمەن كوتەردىك، ەندى 5 جىلعا دەيىن وسى تاريف وزگەرمەيدى، ياعني سۋ باعاسى كوتەرىلمەيدى، سول كۇيىندە قالادى» - دەپ، قاسام ءىشىپ، حالىقتى بارىنشا سەندىرىپ، تىنىشتاندىرىپ، جەر سوقتىرىپ جانە قاتىرىپ كەتتى. بۇل – قۋ تۇلكىلەردىڭ كەزەكتى ارباۋى بولدى. قاي حالىق باعا وسىرەيىك دەگەنگە كەلىسەدى؟ ونداي حالىق بار ما ەكەن ومىردە؟ وتىرىكتى دە ۇيقاستىرىپ ايتۋ كەرەك قوي. جانە دە سۋ باعاسىن كوتەرۋدەگى ەكىنشى ماقساتى، «بۇنىڭ ءبارى حالىقتىڭ قامى، ەل ءۇشىن، ەلگە ۋاقىتىندا سۋ جەتكىزۋ ءۇشىن، لاس سۋلاردى دەر كەزىندە دالاعا ايداۋ ءۇشىن جاڭا قوندىرعىلار، موتورلار ساتىپ الۋ ءۇشىن» دەپ، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاتىپ كەتتى. شاماسى، حالىقتان بۇگىن قۇتىلساق ەرتەڭگىسىن كورە جاتارمىز دەيتىن ءتارىزدى. قوجاناسىردىڭ: «وعان دەيىن مەن ولەم، نە حان ولەدى، بولماسا ەسەگىم ولەدى» دەگەنى سياقتى ءىس.

حالىقتى قانشا الداسا دا ناعىز شىلدە ايىندا قۇلسارىدا سۋ بولماي قالادى. ول كەزدە (ناعىز ايقاي-شۋدىڭ كەزىندە) بالتەكەڭ ەڭبەك-دەمالىسىن الىپ، ءوز جان-تىنىشتىعىن عانا ويلاپ، ەندى كەلمەيتىن كىسىشە قىمقىرعان قارجىلارىنا «ەسەنتۋكەگە» كۋرورتقا جولداما الىپ زىتىپ وتىرادى. ول جاقتان ول «بورجومي» سۋىن ءىشىپ، ال ءشول حالىق اۋىلدان ۋ ىشەدى. «قايتىپ كەلەر ەسىگىڭدى قاتتى جاپپا; سۋ ىشكەن قۇدىعىڭا تۇكىرمە» دەگەن ماقالدى ەستىمەگەن بالتاباي، انا قالقانقۇلاقتى نە ءۇشىن ارقالاپ ءجۇر؟ حالىققا سۋ قالاي جەتەدى، ەگەر بالتاباي سىبايلاستارىمەن «تەڭىزدەگى» مەكەمەلەرگە كۇنىگە شامامەن 650-دەي كۋب سۋدى زاڭسىز ساتىپ وتىرسا؟ سوندا ەسەپتەڭدەر، «جىلوي سۋ» مەكەمەسى قۇرىلعالى بالتاباي جىلىنا 237250 كۋب زاڭسىز سۋ ساتىپ وتىر. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەگەن قاعيدا وعان تىپتەن اسەر ەتەتىن ەمەس. ال ول ءۇردىس قانعا سىڭگەلى، بالتابايدىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلە قالسا، سىبايلاستارى ونى بەزەكتەپ تۇرىپ قورعايدى. سەبەبى، ابجىلاننىڭ قۇيرىعىنا اسەر ەتكەن سوققى باسىنا دا باتاتىنى بەلگىلى ەمەس پە؟ ال ەندى مىنانىڭ ارتى سويقان! وتىرىكتىڭ ارتى ءبىر تۇتام! ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وق! بيلىك باسىنداعىلار حالىقتى نەگە الداۋىن قويمايدى؟ بيىل سۋ باعاسى نە ءۇشىن قايتا كوتەرىلدى؟ بىلتىرعى سۋدىڭ تاريف-باعامى 168,16 تگ بولسا، بۇگىنگى تاڭدا 172, 36 تگ بولدى. ىستەرى تازا بولسا تۇبىرتەككە (سۋ كۆيتانتسياسىنا) تاريفتەرىن نەگە جازىپ وتىرمايدى؟ «اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدانىڭ» كەرى مە؟ حالىقتىڭ جاپپاي كوزدەرى اشىلعانى بيلىككە ۇنامايتىنى سوندىقتان ەكەن عوي. ۋادە ەتكەن موتورلار نە ءۇشىن جۇمىس جاساماي تۇر. قوسالقى بولشەكتەرى جوق بولسا، بىلتىرعى اۋىستىرعاننان تۇسكەن (ىشىندە جاساپ تۇرعانى بار، ءالى دە ءبىراز جىل جاسايتىن) موتور تۇربالاردى، كنس ماڭىنداعى بارلىق تەمىر-تەرسەكتەردى جيىپ-تەرىپ نە ءۇشىن بالتاباي «قارا تەمىر-مەتاللومعا» وتكىزىپ جىبەرىپ اقشاسىن قالتاعا باستى؟ (دالەلدى سۋرەتتەرى بار). نە سەبەپتى مەكەمە تراكتورى  ەكى جىلدان بەرى ءىنىسى عالىمنىڭ ۇيىندە تۇر؟ نە سەبەپتى ىسكەر جۇمىسشىلار (شاۋكيروۆ مۇرات، سۇگىروۆ سەمباي، شاكيموۆ ورىنباسار، ءالجانوۆ ءامىرحان، ت.س.س) قىزمەتتەرىنەن قۋىلدى؟ كنس-تىڭ شىرىگەن، جارامسىز باسپالداعىنان قۇلاپ، ءولىم اۋزىنان قالىپ، اياعىن سىندىرعان دانەكەرلەۋشى جۇماقۇلدىڭ وبالى كىمگە؟ تىزىمگە جالعان 5-6 ادامنىڭ اتىن تىركەپ، الاياقتىقپەن اي سوڭىندا قوپىراتىپ نەگىزسىز اقشا الىپ وتىرعانىن ىشتەگى قىزمەتكەرلەر بىلمەي مە؟

جۇمىسشىعا 24 ساعات جۇمىس جاساتىپ، ونىڭ تەك 22 ساعاتىن توگۋ، 5 كۇندىكتەردەگى جۇمىسشىلاردى «اۆاريا» دەپ سەنبى-جەكسەنبى كۇندەرى پايدالانىپ ساعاتىن سوقپاۋ، سولايشا قر ازاماتىنىڭ ەڭبەگىن قاناپ پايدالانۋ قىلمىسقا جاتپاي ما؟ مەكەمە كولىكتەرىمەن جۇمىسشىلارىن مۇنايلى، تۇرعىزبا جاققا مالىن تاسىتىپ، مالىن باقتىرىپ، ءوز جەكە شارۋاسىنا قۇلشا جەگۋ بۇلدا قىلمىس ەمەي ساۋاپ پا؟

9-مامىر كۇنى دە بالتابايدىڭ مەكەمە كولىكتەرى مەن جەكەمەنشىك جەڭىل كولىكتەرى ەلدىڭ مەيرامداپ جۇرگەنىن پايدالانىپ كنس، سۋ تازالاۋ قويمالارىنان تەمىر-تەرسەك تاسۋدا. ىقشاماۋدانداعى جىلۋ قازاندىعى، كوتەلنىيدىڭ جىرى ول ءبىر بولەك اڭگىمە. ىقشاماۋدان پودۆالدارىنداعى شىرىك سۋ بويدان اسادى. جاز بولسا ۋلى ماسا، تۇرعىندار تىپىرشي باستادى، ەل ىعىر بولدى، حالىقتان مازا كەتتى. بالتاباي جانە (اتىن اتاماي-اق قويايىن) ونىمەن سىبايلاس اكىم-باسشىلار! كلان، مافيالار! بۇل جەردەن جەمقورلىقتىڭ ءيسى مۇڭكىپ تۇر. پاراقورلىق پەن الاياقتىق ۇزاققا اپارمايدى. شي شىقتى، شۋ كۇردەلەنىپ كەلەدى. حالىق الدىندا قارابەت بولۋ  كەزەگى تۋىنداپ تۇر. وسى ۋاقىتقا دەيىن جاساعان قيامپەرىس، قاساقانا ۇرلىق ىستەرىڭ تۇگەل اشىلسا، تەمىر توردىڭ ارت جاعىندا باستارىڭ قىلت ەتىپ تاۋبە ەتۋلەرىڭ عاجاپ ەمەس. ەل پايىمىندا 210 كم-لىك سىبايلاستىق ارقاننىڭ ءبىر ۇشى اتىراۋدا بايلانعانىن حالىقتىڭ ءىشى سەزەدى. بۇل جانايقاي حالىق اتىنان قر جوعارى سوتىنا بەرىلەدى. قر باس پروكۋرورى جاقىپ اسانوۆ مىرزاعا تاپسىرىلادى. سالاتىن ۇيلەرىڭدى سالدىڭدار، حالىقتى ۋلايتىن اراق ساتاتىن دۇكەندەرىڭدى سالدىڭدار، كەرەك كولىكتەرىڭدى الدىڭدار، بالا-شاعالارىڭدى وقىتىپ-توقىتتىڭدار، تالاي نارسەلەردى جەكەشەلەندىرىپ اركىمنىڭ اتىنا اۋدارىپ قويدىڭدار، ويلارىڭا كەلگەنىن ىستەپ بىلاعايلاتتىڭدار، حالىقتى مەنسىنبەي تايراڭدادىڭدار، قول قويۋ باعالارىڭ 1 ملن تگ تۇرادى، ايتا بەرسە وتە كوپ، ەندى نەلەرىڭە جەتپەي جاتىر؟

حالىق: «كوردە كوزدەرىڭە قۇم قۇيىلسىن!» - دەپ، قارعاۋدا. سەبەبى، حالىقپەن ساناسۋدى قويدىڭدار. حالىق سەندەرگە تەك تيىن سورىپ اقشا ءتۇسىرۋ ءۇشىن عانا كەرەك بولىپ قالدى. سەندەردىڭ «مي-قاۋاشاقتارىڭدا» ۇرپاق ماسەلەسى دەگەن ۇعىم مۇلدەم جوق. ەلدى اقساتىپ، ۇلتتى كەرى تارتىپ، رۋحاني ازعىندىققا جەتەلەۋدە عانا كۇرەسىپ جاتىرسىڭدار. مۇنداي باعىتتا ەل ەشۋاقىتتى قارىشتاپ دامىمايدى. كەنەۋى كەتكەن اش ەشكىدەي باقىلداپ، تويىمسىزدىقتان، ارسىزدىقتان، ناپسىقۇمارلىقتان ولەتىن بولدىڭدار عوي! بۇل – بيلىك باسىنا ءمىنىپ الىپ حالىققا كورسەتىپ وتىرعان ۇلگىلەرىڭ بە الدە قىرلارىڭ با؟ جالعان اقپارات، جۇباتپا جاۋاپ، وتىرىك ۋادە، سوقىر سەنىم، ءسوزدىڭ مارجانىن تەرىپ سويلەگەندە ەشكىمگە دەس بەرمەي الدارىڭا جان سالمايسىڭدار. بىراق، سوزدەرىڭ مەن ىستەرىڭ ەكى بولەك. اش-جالاڭاش قارا حالىقتىڭ قامىن كىم ويلايدى سوندا؟ حالىق اشۋلى، حالىقتى ىزالاندىرىپ جاتىرمىز دەپ ويلامايسىڭدار ما؟ الدە ءبىز كەرەڭ، زاعيپ، مىلقاۋ، نامىسسىز ەز حالىقپىز با؟ شامادان استى، شەكارادان ءوتىپ كەتتى. شىدامنىڭ دا شەگى بار، سابىردا – سارقىلادى، ويلانىڭدار!

حالىق – داريا، حالىق – تەڭىز، بۋىرقانسا – تولقىن! دولدانىپ ءبىر تولقىسا بوي بەرمەيدى. كوپ – قورقىتادى، تەرەڭ – باتىرادى! الدان ءوتۋ مەن ەسكەرتپە كوبەيدى. ەندى ناقتى ىسكە كوشۋ قالدى. تيەسىلى جەرلەردەن تەلەكورەسپوندەنتتەر شاقىرتىلىپ اكيمات پەن «جىلوي سۋ» الدىندا ەرەۋىل ۇيىمداستىرىلاتىنىن قاپەرلەرىڭە بەرەمىز! بۇل ءبىزدىڭ ناقتى شەشىم!

سوندىقتان دا، ىبىرايەۆ بالتاباي دەرەۋ قىزمەتىنەن بوساتىلسىن!

ەكولوگيانى بۇزىپ، حالىققا زارداپ شەكتىرگەنى ءۇشىن زاڭ الدىندا قاتاڭ جاۋاپ بەرسىن!

بالتابايعا قىلمىستىق ءىس قوزعالسىن! شارا قولدانىلىپ جازالانسىن!

ول - سوگىستىك جاريالاۋ سەكىلدى جەڭىل جازالارعا لايىقسىز! سۋ باعاسى كەرى ءتۇسىرىلىپ بۇرىنعى ءوز ورنىنا قويىلسىن! ەكى ايىنا بويى كرنۋ ماڭىنا توككەن لاس سۋلارى ءۇشىن ايىپپۇلىن جانە تولەسىن! ول قارجىلار جىلوي اۋدانىنداعى جاعدايلارى مۇشكىل، اۋرۋ-سىرقاۋ جاندارعا ءبولىنسىن! بالتاباي ورنىنا جۇمىستان حابارى بار، وسى جۇمىستى دوڭگەلەتىپ ورگە سۇيرەيتىن، ەلى ءۇشىن عانا قىزمەت قىلاتىن، حالىقتىڭ جاعدايىن عانا ويلايتىن، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قۇلاق اسىپ، حالىقپەن ەسەپتەسەتىن، حالىقتىڭ ءۋاجىن تۇسىنەتىن، حالىقپەن بىرىگىپ ساليحالى ماملەدە بيزى ءىس جۇرگىزە الاتىن باسشى قويۋلارىڭدى سۇرايمىز!

تۇرار شاپقارا

Abai.kz