Candyq aqsha tólem qúraly. Siz kez-kelgen aqsha audarymdaryn jasasanyz bank arqyly nemese kredittik kompaniya arqyly jýzege asady. Meyli telefongha birlik, kommunaldy tólemder t.b kóptegen  operasiyalar deldal (komissiya) arqyly jýzege asady. Al kriptovaluta da barlyghy basqasha.

Jalpy «kripto» sózin grek tilinen audarsaq (qúpiya, jasyryn) degen maghyna beredi. Mysaly siz vatsap jelisi arqyly jazghan, jibergen habarlamalarynyz әriptermen ketpey qauipsizdik ýshin  shifrlanady. Sandyq aqsha dәl sol siyaqty. Eng alghash kriptovalutanyng negizin qalaghan psevdonim  Satosho Nakomoto atty matematik 2009 jyly oilap tapty. Negizi shyn esimi býginge deyin belgisiz jәne ony eshkim kórmegen. Satosho Nakomoto esimin japon tilinen audarghanda "Yasno myslyashiy vnutry sistemy" degen maghynany bildiredi. Matematikalyq әrbir sheshken algoriytimderdi ol «bitkoyn» dep ataghan. Satosho Nakomota jasaghan eng alghashqy kriptovaluta «Bitkoyn» arqyly jasalghan birinshi tranzaksiya – 100 myng bitkoyngha eki pissa  satyp alynghan bolatyn. 2009 jyly Bitkoynnyng baghasy 0,4 sent bolsa, qazir bir kirpish altynnyng qúnynan asyp týsti. ($2495)

Endi mynaday súraq tuady: «Kriptovalutanyng sonshalyqty artyqshylyghy nede?» degen. Sandyq aqsha degen- matematikalyq algoritmder arqyly sheshilgen әripter men sandardyng jiyntyghy. Kriptovalutanyng býginde 3000-gha juyq týri bolsa, eng tanymaly- bitkoyn. Kriptovaluta eshqashan kiybershabuylgha, xakerlik shabuyldargha býlk etpeydi. Qorghanysy óte joghary,myqty. Devalivasiya degen atymen joq. Kriptovalutany kez kelgen әlemning nýktesine bir sәtte jibere alasyz. Shotynyzgha tekseris nemese tranzaksiya jasau barysynda sizge EShKIM kedergi jasay almaydy. Ol memleketke, últtyq banke tәueldi bolmaydy.Baghynbaydy. Eshkimge. Demek FRS siyaqty sandyq aqshany jeke túlghalar (emiytent) shygharady. Biraq búl mýlde basqa valuta. Siz ol aqshany qolynyzgha ústay almaysyz jәne qaltanyzgha sala almaysyz.

IYә. Qazir bitkoyn arqyly Ilon Masktyng  «Tesla» elektr-kóligin, Stiv Djobstyng «iPhone» telefonyn, Mәskeu syrahanasynan syra ishe alasyz. EvroOdaq bitkoyndi resmy týrde qabyldasa, Japon eli býginde ýirenshikti qoldanyp jýr. Áriyne keybir adamdar kriptovaluta bolashaqtyng tólem qúraly retinde qaraydy. Al, keybiri búl jýie әlemdik ekonomikagha óz ziyanyn tiygizedi dep oilaydy. Biraq eki tarap ta kez-kelgen tranzaksiya deldalsyz jýrse әlemdik ekonomikagha tiyimdi ekenin joqqa shygharmaydy. Kezinde qogham naryqtyq ekonomikagha kóshkende virtualdy aqsha jýiesine senimsizdikpen, ýreymen qabyldap edi, býginde ekining biri qoldanady.

Qaseke Núrsúltan

Abai.kz