HHI ghasyr mәdeniyet pen órkeniyettin, adamnyng arman-qiyalyn jýzege asyratyn tehnologiyalardyng ýzdiksiz damyp jatqan dәuiri. Búl kezende ghúmyr keship jatqan kóptegen memleketter, ómirding jana aghymymen ilgeri damu maqsatynda óz sayasatynda, demokratiyalyq jәne zayyrlylyq qaghidattaryn tandauda.

Demokratiya – «halyq biyligi» degendi bildirse, zayyrlylyq – diny bostandyqty aiqyndaydy. Áleumettanu ghylymynda zayyrlylyq eki tipologiya arqyly anyqtalady. Birinshisi – memleket pen diny birlestikter arasynda seriktestikting boluyn kózdese, ekinshisi – memleketting qúqyqtyq jýiesine din yqpalynyng dәrejesin anyqtaydy. Búl kriyteriyler zayyrly memleketting tórt týrin bólip kórsetuge mýmkindik beredi. Atap aitqanda: preferensiyalyq, ekvipotensiyalyq, kontaminasiyalyq, iydentifikasiyalyq. Búlardyng alghashqy ekeui memleketting maksimaldy týrde dinnen oqshaulanu sayasatyn qoldansa, songhy ekeui memleketting diny birlestiktermen yntymaqtastyghyn qoldaydy.

Álemdegi memleketterding tórtten bir bóligi zayyrlylyq qaghidatyn ústanady (AQSh-tyng diny bostandyq jónindegi halyqaralyq komissiyasy (USCIRF) 2013 jyl). Degenmen әr memlekette zayyrlylyqtyng ózine tәn ýlgisi bar. Keybireuler zayyrlylyqty ateizmmen shatastyryp jatady, alayda búl ekeui eki bólek týsinik. «Ateizm» dinge mýlde tyiym salsa, «zayyrlylyq» dindi ústanu, ústanbauda tandau erkindigin beredi.

Qazaqstan tarihy sebepter negizinde kóp últty әri kóp konfessiyaly memleket bolyp qalyptasty. Sondyqtan Otanymyz ýshin «zayyrlylyq» qaghidatynyng ilgeri damuy, qoghamda túraqtylyqty saqtau jolyndaghy birden-bir qajet qúral. Qazaqstan ýshin jogharyda atalghan zayyrlylyq tipologiyasynyng songhy eki týri tәn.

Din salasyndaghy memlekettik sayasat Qazaqstan Respublikasy Preziydenti N.Á. Nazarbaevtyng «Qazaqstan-2050» Strategiyasynda, sonday-aq «Qazaqstan joly – 2050: bir maqsat, bir mýdde, bir bolashaq» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda aiqyndalghan shenberde qalyptasuda.

Joldauda Elbasy: «Qazaqstan – zayyrly memleket. Azamattardy ar-ojdan bostandyghymen qamtamasyz ete otyryp, memleket, degenmen, qoghamgha óz betinshe bizding dәstýrimiz ben zandarymyzgha qayshy keletin әldebir qoghamdyq normalardy tyqpalaytyn әreketterge óte qatang qarsy túratyn bolady», dep erekshe atap kórsetti.

Qazaqstandaghy diny ahual QR «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» jәne basqa da zannamalarymen rettelip otyrady.

Erkindik bergen eken dep shekten shyghugha bolmaydy. Qazaqstannyng tútastyghyna, qauipsizdigine keri yqpal etetin diny birlestikterge tyiym salynady. Býginde Qazaqstan aumaghynda 23 ekstermistik jәne terroristik, okkulittik-mistikalyq dep tanylghan diny birlestikter tyiym salynghan úiymdar qatarynda.

Diny ekstremizm men terrorizm – mәdeniyet pen órkeniyetting qúldyrauyna әkep soghady. Býgingi ekstremizm men terrorizm diny fanatizmnen tuyndap otyrghany belgili. Diny fanat – memlekettik sayasatqa, jalpy zayyrly qoghamdyq pikirge irgeli týrde qarsy kelip otyrady. Sonymen qatar, últtyq qúndylyqtardy týbegeyli moyyndamaydy, tipti qarsy shyghyp, «joyyp» jiberuge de dayyn túrady.

Otandyq dintanushy E. Burovanyng pikirinshe, jat pighyldy senimdegilerding otbasynda qalyptasqan mәdeny dәstýrlerden bas tartugha, tughan-tuystarymen ózara qarym-qatynastarda jalpy qabyldanghan qúndylyqtar men basymdyqtardy ýzuge shaqyratyn ýndeuler taratatyndyghyn, algha tartady.

Óz kezeginde, diny fanatizmning elimizde qalyptasqan beybitshilik pen túraqtylyqqa núqsan keltiru qauipi zor. Teris diny aghym ókilderi ansaghanday biz islam dinin ústanatyn teokratiyalyq memleket bola almaymyz. Kópetnosty jәne kópkonfessiyaly elde túraqtylyqty saqtau ýshin zayyrlylyqty mәngilik tu etuimiz qajet.

Din mәselesi óte nәzik sheshimderdi talap etedi, mýlt ketip, qate jiberuge jol joq. Elimizdegi diny birlestikter óz qyzmetinde eldegi túraqtylyq pen últaralyq tatulyq, qazaqstandyq patriotizm, jastardy ruhani-adamgershilik ruhta tәrbiyeleu syndy manyzdy isterdi nazarda ústauy tiyis.

Qazaq eli – jarqyn bolashaqqa qaray úmtylghan jas, tәuelsiz memleket. Qazaqstan demokratiyalyq, zayyrly qúndylyqtardy ústanatyn el jәne elimizdegi etnostar ózining mәdeniyetin, salt-dәstýrin saqtau men damytuyna barlyq jaghday jasalghan.

Zayyrlylyq túraqtylyq pen beybitshilikting kepili, sondyqtan da qazaqstandyqtardyng ong tandau jasaghandyghyn nyq aita alamyz.

A.Imanbaeva, QR DIAQM DIK Mәdeniyetter men dinderding halyqaralyq ortalyghy Taldau júmysy bólimining jetekshi sarapshysy

Abai.kz