Býgingi tanda erler әielderlen az ómir sýretini janalyq emes. Insulit, infarkt, jol apaty, jaman әdet erkekterdi bauday týsirip jatyr. Ajal shaqyrghan sayyn sonynan qoy qúsap manyray ilesetin er-azamattar nege kóp? Er adamnyng ainalasynda qútqarushy әielderi, muzalary, qúrbandary da az emes. Biraq olardyng birde biri erkekti ajaldan arashalap ala almaydy. Er adamnyng ómirlik joly auyr. Erler ómirmen yntymaq qúra almay jatyr. Oghan ólim etene jaqyn. Biraq súray qalsan: «Men myqtymyn. Men qalay ómir sýretinimdi ózim sheshem. Mening jaghdayym jaqsy. Aqshanyng joghy manyzdy emes, ómirde aqsha manyzdy ról oinamaydy» dep jauap qatady. Biyikke shyghyp baram dep esepteydi, biraq ishtey batpaqqa batyp bara jatqanyn sezedi.

Bala kýnnen jigitter ózgening sezimin tyndamaudy ghana biledi. Jýrek syr bergende de eleng qylmaydy. Júmbaq qarmaqshynyng qarmaghyna ilingenin moyyndamaydy. Keybir erler qarsylyq tanytugha tyrysady. Biraq kýshi teng kelmeydi. Búl tartylysqa iyelik qylatyn ne? Búl súraqqa jauap beru ýshin bilim kerek. Búl bilimning negizinde mynaday qaghida bar: kózge kórinbes kózge kórinetinge iyelik etedi.

Kóptegen erkekterding nadandyghy olardyng ózimshildiginen bastalady. Biraq erkekter kerisinshe oilaydy. Kerisinshe bolsa, pende balasy Qúdaydy kóretin halge jeter edi. Biraq Alla kózge kórinbeydi. Kórinbes dýnie – sebep. Kórinetin dýnie – fakt, saldar. Aldymen sebep, sosyn nәtiyje. Erkekti basqaratyn qanday sebep bar? Búnyng jauaby, sirә, kóptegen jigitterge jaqpas. Erkekti basqaratyn sebep – әielding kónil kýii! Áyel ruhany dengeyimen erkekterding tәrtibin basqarady. Búl kópshilik әielderde beysanaly týrde jýredi. Eger әiel ózining kónil kýiin, sezimin, emosiyasyn basqara alsa, ol erkekting әr qadamyn dәldikpen basqaryp keter edi. Degenmen, әiel zaty onsyzda basqaryp keledi. Biraq qazirgi әielderding basqarghany kólikke maymyl otyrghanday kýide. Áyelder birese erkekterdi keudesinen keri iyteredi, birese, ózine tartyp alady. Biraq búnyng bәrin qalay istep jatqanyn ózi de týsinbeydi. Áyelding erkekke әserin ejelgi daostyng metaforasy anyq aiqyndaydy eken: «Áyel – Jer. Erkek – sol jerden nәr alatyn Bәiterek». Daostardy eshkim aqymaq dey almaydy, óitkeni olar әr dýniyening bolmysyn anyq bilgen. Olar әiel ýndemey jýrip-aq bir nәrsege qatty qobaljitynyn bilgen. Sol qobaljudyng qalay qaray yghysatynyna say әielding eri ne Jenimpazgha, ne aqymaqqa ainalatynyn aityp ketken. Aqymaqqa ainalsa, ózin ózi býldire bastaydy. Ólgisi keledi. Óluding bir sebebin tabady. Jer aghashty nemen nәrlendirse, sonday bolmaq. Ne zor, biyik, mәueli bәiterekke, ne jay shirigen tomargha ainalady. Áyel kózge kórinbeske jauapty: sezimge, kónil kýige, emosiyagha. Erkek qalasa da, qalamasa da onyng kýiimen nәrlenedi, óitkeni tamyry Jerde. Jerding bergen shyrynyn siniredi, ne uyn ishedi.

Áyel óz bilgenimen erkekti aqymaqqa ainaldyryp, ony ólimge iytermeleui neden? Áyel sezimmen ómir sýrgenimen olardy jinaqtay almaydy. Áyel býkil sezim men kónil kýidi bir sәtte boyynan ótkizedi. Alayda, bizding soghysugha dayyn órkeniyet bilmek týgil, oilaghyng kelmeytin kóptegen kedergi jasap otyr. Soghys, revolusiya, baylardy kәmpeskeleu, úrlyq, ashtyq, tuystardyng ólimi – búl býgingi adamzattyng permanentti aqiqaty.
Etene jaqynynan aiyrylghan әiel oghan degen joqtaudy tolyghymen týgesui tiyis. Ol osylay ishin bosatady. Áruaqtyng Ruhyn erkindikke jiberedi. Biraq búndaydy op-onay qabylday alatyn adam bar ma? Qabylday almaghannyng bәri, sezinbegen sezim beysanagha ótken song birneshe buyn úrpaqtyng ómirin ulaytyn ugha ainalady. Jaqynynan aiyrylyp qalugha qorqatyn ana úlynyng jýregine «sen jaghdaygha ie bola almay qalasyn» degen qauipin egedi.
Ana – erkekti nәrlendiretin negizgi Jer. Ol ózining beysanasynda ótken ómirdegi aiyrylyp qalghan jandary turaly aqparatty saqtaushy. Úly búl aqparatty sinirmey qaluy mýmkin emes. Anasy úlynan aiyrylyp qalam dep ýreylense, onyng sezimi úlyna: «Saghan deyingilerding taghdyryn qaytala, sen ózindi býldiruing kerek, aqymaqqa ainal, ól» degen búiryq bop sinedi. Anasy balasynyng baqytyn jep tauysatyn beysanasynan kóterile beretin osynday jegi qúrt, sanasyndaghy satqyn oimen qansha kýresse de, odan qútyla almaydy. Qútylu ýshin ózining sanasyna mynaday ústanym engizui kerek: SEZIMINDI TOLYQ ASh! Biraq әzirge ol ony qalay jasau kerek ekenin ózi de bilmeydi. Ana kóptegen kitaptar, maqala oqidy. Sanasymen sheshim izdeydi. Biraq sheshim sanada emes, sezimde. Sezimdi tolyq ashugha kelip tireledi. Sezimi ashylmasa, aqyldan payda joq. Qaytalap aitamyn: aqyl iyesine aiyrylghan jandaryn joqtaugha mýmkindik berui kerek. Ony qalay jasaydy?

Al, nazar salayyq! Bireuden aiyrylyp qalu ýreyi men qayghysy – tekten beriletin sezimder, óz tuystary men ghashyqtaryna aiyrylyp qalghan ata-babadan kele jatqan jýk. Bireuden aiyrylyp qalu ýreyi men qayghysy Ananyng balasyna senimsizdigin ghana emes, ózine jar tandau kezinde de senimsizdik tudyrady. Sýiiktisin ómirinen alastaghan әiel ón boyynda teginen berilgen qayghyly sezimder baryn úghyna almaydy. Onyng tegindegi sýiiktisinen aiyrylyp qalugha qoryqqan baqytsyz әielderding sezimderin arqalap jýrgenin bilmeydi. Erkekpen yntymaqta ómir sýre almaytyn әielding teginde әjelerinen qalghan DNK-da jazylghan: «Sýiiktim, menen qash. Men seni baqytty ete almaymyn. Menimen jaghdayyng qiyn. Sening erte ólgenindi qalamaymyn. Seni óltirgenshe jalghyz bolghanym dúrys. Biraq sen ómir sýr. Qosh bol. Men saghan layyq emespin» degen baghdarlama bar.

Biraq, osylaysha ekeulep eki jaqta baqytsyz ómir sýrgenshe, ózgening auyr seziminen zardap shekkenshe, sol eski, kómeski sezimderdi iyelerine qaytaru kerek ekenin bilinizder. Óz jeti atanyzdaghy sol adamdardy anyqtap, solar ýshin sol sýrilmegen sezimderdi sýrip, joqtap, erkindikke jiberu kerek. Sonda joldy baylaghan sezimder bu qúsap úshyp ketedi. Mәngilikke sizding jýrekti ýreyden alastaydy.

Ár adam layyqty, baqytty ómir sýruge qaqyly.

Mark Ifraimov

Audarghan Shynar Ábildә

Abai.kz