Qazaqqa Tәniri myna dýniyedegi iygilikting bәrin bergen. Altaydan Atyraugha deyingi úlanghayyr aimaqtyng asty da—altyn, ýsti de—altyn. Onda ghúmyr keshken altyn kiyimdi hanzadalardyng atynyng er-túrman, jýgenine deyin altyngha aptalyp, kýmiske kýptelgen. Búl—Adam-Ata Haua Ana jaralghaly bir-birimen altyn ýshin arbasyp, neshe týrli qyrghyn soghystar jasaghan bylayghy adamzat nәsilining óni týgili týsine de kirmeytin dýniye. «Az sóz—altyn, kóp sóz—kómir» dep, auyzynan shyqqan lebizining ózin saf taza altyngha balaytyn da osy júrt. «Ólen--sózding patshasy, sóz sarasy» (Abay). Sodan bolar, qazaqtyng mandayyna Qúday Taghala jazghan qúttyng ishindegi eng keremeti—qara óleni. Onyng myna jaryq jalghanda qay attyng ýsti, qay týiening qomynda, qanday dualy auyzdan qalay týse salghanyng biz әli bilmeymiz. Belgilisi—VII-VIII gh.gh. tasqa tanbalanghan Tonykók, Kýltegin, Bilge Qaghannyng qaharmandyq jyrlary, Jýsip Balasúghynnyng «Qútadghu bilik» dastandary. Búlar bizding elding jan-jýiesin tebirentip, et jýregin eljiretip jatqanda býkil Europada múnday shahqar (shedevr) tuyndylar men ozyq ýlgiler bolmaghan. Búghan halyq eposyn qosynyz. Odan Abay, Maghjan, Qasym, Múqaghalilar shyghady.

Qazaqqa Tәniri myna dýniyedegi iygilikting bәrin bergen. Altaydan Atyraugha deyingi úlanghayyr aimaqtyng asty da—altyn, ýsti de—altyn. Onda ghúmyr keshken altyn kiyimdi hanzadalardyng atynyng er-túrman, jýgenine deyin altyngha aptalyp, kýmiske kýptelgen. Búl—Adam-Ata Haua Ana jaralghaly bir-birimen altyn ýshin arbasyp, neshe týrli qyrghyn soghystar jasaghan bylayghy adamzat nәsilining óni týgili týsine de kirmeytin dýniye. «Az sóz—altyn, kóp sóz—kómir» dep, auyzynan shyqqan lebizining ózin saf taza altyngha balaytyn da osy júrt. «Ólen--sózding patshasy, sóz sarasy» (Abay). Sodan bolar, qazaqtyng mandayyna Qúday Taghala jazghan qúttyng ishindegi eng keremeti—qara óleni. Onyng myna jaryq jalghanda qay attyng ýsti, qay týiening qomynda, qanday dualy auyzdan qalay týse salghanyng biz әli bilmeymiz. Belgilisi—VII-VIII gh.gh. tasqa tanbalanghan Tonykók, Kýltegin, Bilge Qaghannyng qaharmandyq jyrlary, Jýsip Balasúghynnyng «Qútadghu bilik» dastandary. Búlar bizding elding jan-jýiesin tebirentip, et jýregin eljiretip jatqanda býkil Europada múnday shahqar (shedevr) tuyndylar men ozyq ýlgiler bolmaghan. Búghan halyq eposyn qosynyz. Odan Abay, Maghjan, Qasym, Múqaghalilar shyghady.
Osynshama úly túlghalar jayghasqan qazaq jyrynyng tórine shyghu týgili, bosaghasynan syghalaudyng ózi júmyr basty pendege qiyamet qayymmen para-par dýniye. Ananyng qúrsaghynan jaryq dýniyege kelu men sol anan, әken, ata-babang jýrgen últtyng ruhany ainasy últtyq poeziyasyna kelu—jer bauyrlaghan pende balasynyng sonyng tartylys zanyn talqandap búzyp, gharyshqa kóterilgenine úqsas qúbylys bolady! Ásirese, dәstýri berik, tarihy teren, túlghalary birinen-biri ótken iri, últtyq boyauy myng qúbylyp, kózdi arbap, kónildi alang etip, kókirekti kól-gesir sezimge bóleytin qazaq jyrynyng qaqpasyn aiqara ashudyng azaby, tipti, bólek: mening aqyn bauyrym Ghalym Jaylybay sonyng bәrin basynan keship, ózeginen ótkizip, býgin, mine, 50-ge kelip otyr.

MEN – HAS SAQTYNG QARA ÓLENI...

Men –
Has Saqtyng qara óleni,
Qandy sýrginde jýrsem de,
Qalghan kezim joq jaq ashpay,
Arghymaq – Pegasqa minsem de,
Arttaghy júrttan adaspay!

Jalghanda, jalghan, jalghangha,
Sýiine kil janym, kýiine bir;
At ýstinde әueletip әnge salghanda,
Tili baylanyp, jayau sandalghan Dýnie –
Búl!

Abdyrap bir kez qaldym ba,
Auzyma ústap Alladan týsken oy legin?
Aldiyar bitkenning aldynda
Aydaharday aibarlanyp sóiledim!

Jahannyng etegin júlqyna týrip,
Kókjiyekte kóshem kep.
Qara aspannyng qara búltyna kirip,
Sauladym qara nóser bop!

Arqadan Aspangha jýgirip,
Qanatty búltqa sýigizdim.
Hafizding júparyn simirip,
Pushkindi taryday qauyzyma syighyzdym!

Kәuirge kórsetip mysymdy,
Aq búlttan týsip, maldas qúrghanda qas-qaghym;
Ol araghyn úsyndy.
Iship,--
Qúsyp tastadym!

Qara búltty jaryp, qara shanyraghyma kep týstim,
Jasynmen janyp dalany.
Kók Tәnirdi betke ap, Kókke úshtym!
...Artymda, biraq, Alashym qalyp barady...

Qazaq aitady: әn (poeziya) osy dýniyede qús bolyp, úshyp jýrip, Saryarqanyng kógine kelgende qalyqtap túryp alypty da, osynda qonaqtap qalyp qoyypty. «Arqagha kelsen--әnshimin deme» degen de--osy júrt. Qazaq jyrynyng sanqyldaghan súnqary Sәken men keshegi Aqan, Birjan, Mәdiylerding kózindey IYgilik Omarov, Qayrat Baybosynovtardyng kindik qany tamghan sol Saryarqanyng Janaarqasynda dýniyege kelgen Ghalym Jaylybay qazaq ólenindegi «Kel, kedey, basyng qos jalshymen—Baylardy qoyday qu qamshymen»-deytin qara dýrsin saryndy qamshylap quyp shyqqan qarakókterding qataryn týzeydi. Biz Qazaqstan Jazushylar odaghynyng kommunister danghyly, №105 ýidegi ghimarattaghy esiginen kirgende osynday ólensymaqtar tóbemizde oiran salyp jýrgen. Qayran  Qasym jalghyz ózi jaghasynan alyp, keyin Múqaghali, Qadyr, Túmanbay, Ótejandar biraz silkilegen búl silimtikting silikpesin shygharghan osy Ghalymdar edi. Maraltay, Dәuren, Tanakóz, Serik Saghyntaylargha qiyagha samghau onaylau bolady. Bizge qiyn bolghan...

QARA ÓLEN

Qaydasyn, qasiyetti qara ólenim,
Qazaqtan ayamaghan bar ónerin?!
Alash bir Aru edi, ayalap bir
Sen onyng qolang shashyn tarap edin,

Qarashy maghan bir sәt,
Qalghyma kók,
Ghalamda mendey súlu qaldy ma?! – dep –
Tolyqsyp túrdy sonda Alash Aru,
Adamzat ainasynyng aldyna kep.

Sen de – qús.
Qazaq deytin halyq ta – qús.
Úsha ber,
Búlttan da әri sharyqtap úsh!
Basqa elge bauyr basa qoymassyng sen,
Alashtyng aspanynda qalyqtap úsh!

Epostan –
Sivilizasiyagha jóneding de,
Muzany aq besikke bóleding be?
Sendegi asqaq oy men asau sezim
Joq senen basqa úlystyng óleninde.

Alash ta senimen bir biyiktepti.
Bú jerge qalay kelding qiyp kókti?
...Tóbeden sen týsting de,
Tórt qúbyla--
Sening tórt jolyna kep siyp ketti.

Arqanyng tauyn kezip, jony, belin,
Keudeme qúidyng әn ghyp sony menin.
Jasynnyng arasynan úshyp shyghyp,
Qasymnyng arqasyna qonyp edin.

Kiyesi topyraqtyng buyndy ap bir,
Damylda, úsha bermey zuyldap qúr
...Alashtyng mendey asau bir úlynyn
Arqasy seni kýtip duyldap túr...

SERIK AQSÚNQARÚLY, aqyn