Qazaq әdebiyetindegi orny men halyq jýregindegi ornyn qatar tauyp, sol halyqtyng baysaldy jyrshysy bolyp, onymen úzaq jolyn, aqyndyq jolyn birge keshken naghyz halyqtyq talanttardyng biri - Ghaly Ormanov edi. Biyl Gh.Ormanovtyng tughanyna 110 jyl tolyp otyr.

Ghaly Ormanov 1907 jyly, Taldyqorghan oblysy, Qapal audany, Eshkiólmes tauynyng eteginde dýniyege kelgen. Ol on jasynda әke-sheshesinen airylyp, jetim qalady da, tuysqandarynyng qolynda tәrbiyelenedi. Ghaly bala kezinde jyrshylardan ólen-jyr, qissa- dastandar ýirenip, ózining әdebiyetke qúmarlyghyn bayqatady. «Múnlyq-Zarlyq», «Shәkir-Shәkirat», «Alpamys» siyaqty qissa dastandardy, «Birjan men Sara», «Kempirbay men Shóje», «Baqtybay men Mәike balanyn» aitystaryn jattap alyp, dombyragha qosyp jiyn-toylarda aityp jýrgen ol jastayynan jyrshy bala atanady.

Jyldar óte, Almatydaghy qazaqtyng halyq aghartu institutyn bitiredi. Biraz jyl múghalim bolyp isteydi, «Sosialistik Qazaqstan» gazetining redaksiyasynda jurnalistik qyzmet atqarady, Jambyl Jabaevtyng әdeby hatshysy bolady. «Maydan» atty alimanahtyng redaktory, «Ádebiyet jәne isskustvo» jurnalynyng jauapty redaktory, qazaqtyng memlekettik kórkem әdebiyeti baspasynda Bas redaktor, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng hatshysy qyzmetin atqara jýrip, shygharmashylyq salada ónimdi enbek etti.

Aqynnyng tandamaly shygharmalary qazaq әdebiyeti tarihynda kórnekti oryngha iye. Lirikalyq keyipkerding jan tebirenisi men oi-armanyn tanyta bilgen aqynnyng syrshyl ólenderi qazaq poeziyasynyng dengeyin kótere týsti. Ghaly aqyn shygharmashylyq qyzmetin bastaghan jiyrmasynshy jyldar el ómirindegi irili-úsaqty oqighalargha toly bolatyn. Zaman talabyna sәikes taqyryptardyng barlyghy sujetke, sezimge qúrylghan syrshyldyghymen, az sózdi, kóp maghnalylyghymen, beyneliligimen Ghalidyng aqyndyq sheberligin tanytty. Aqyn epikalyq janrgha da ýles qosty, әngime, ocherk janrynda da qoltanbasy bar, orystyn, shyghystyng klassikalyq ýlgilerin audaryp, qazaq әdebiyetining audarma salasynda da birshama ýles qosyp, iri ister atqardy.

Ghabit Mýsirepov Ghaly aqynnyng erekshe qasiyetterin bylay dep suretteydi. "Ol әrtýrli sәtti kezendi tosyp, dәl kezin qúr ótkizbey ýn qosyp qana qoymay, oiy-qyry, qysy-jazy, quanyshy-múny bar ýlken ómirde solardyng biri men birining baylanysy-shiyelinisi baryn biletin, almanyng ózimen birge aghashyn da, aghashymen birge tamyryn da birge suaruyn oilana jýretin aqyn edi. Ol aitayyn degenin qúlaghyna emes, jýregine aitatyn edi. Sózben emes, beyneleu, suretteumen aitatyn".

Jamigha Ghaliqyzy Ormanova әkesi turaly bylay deydi. "Ákemning bir erekshe qasiyeti tez úghyp alatyn, oida saqtau qabileti óte kýshti edi. Qazaqstan Jazushylar odaghynda hatshy bolyp jýrip, shetelding delegasiyasyn qabyldaghanda ol jat júrttyqtardyng tilin, sózderin tez úghatyn. Bir jyly delegasiyamen Rumyniyagha barghan ghoy, sonda rumyn tilin tez ýirenip keldi. Ózi óte bala jan edi. Balalarynyng bilimdi bolghanyn jaqsy kóretin. Bizge «Kitap kóp oqyndar» dep ýiretetin. Bala kezimde bir kitap oqyp, sonyng mazmúnyn aityp otyr edim, әkem:

- Búl kitaptyng avtory kim?-dedi.

- Bilmeymin.

- Esinde bolsyn, adam kitapty qolgha alghanda birinshi kim jazghanyn bilu kerek, qarau kerek, - degeni әli esimde. Sosyn bizge «Gazet oqyndar, әlemning tynys-tirshiligin bilip otyrasyndar, kózdering ashyq, sauatty bolasyndar, gazet oqymasandar bolmaydy» deytin. Aryndy aqyn Iliyas Jansýgirov әkemdi óte jaqsy kórdi. Ózi ayaday bir bólmeli ýide túrsa da, әkem men sheshem ýilengende, sol bólmening ortasyn shymyldyqpen bólip, bólmening bir jaghyna ata-anamdy túrghyzypty. Talaylardyng esine alatyn, Ghaly Ormanovtyng boyyndaghy jaqsy qasiyetterding birazy sol Iliyas aghasynan auyssa kerek".

Suretkerding eki ómiri bar. Biri - ózinin, ekinshisi - shygharmashylyghynyng ómiri. Shygharmasynyng shoqtyghy neghúrlym keng bolghan sayyn onyng óz ómiri de soghúrlym úzara bermek. Býgingi kýni aqynnyng esimi mәngi el esinde, әsirese keleshek úrpaqtyng auzynda qalsyn degen maqsatpen Qapal auylynda ornalasqan Aqyn Saranyng memorialdy muzeyining qyzmetkerleri, Gh.Ormanovtyng tughanyna 110 jyl toluyna arnalghan «Ghaly Ormanov maytalman lirik aqyn» atty merekelik is-shara ótkizdi. Muzey keshinde Gh.Ormanov atyndaghy orta mektepting 5-shi, 8-shi synyp oqushylarynyng qatysuymen, maytalman suretker aqynnyng ólenderi oqylyp, ómir jәne óner joly bayandaldy. Muzey qyzmetkerleri kelgen qonaqtardy merekege arnalghan «Tabighattan tughan tarlan» atty arnayy qúrylghan kórmemen tanystyrdy. Gh.Ormanov atyndaghy orta mektepting muzyka pәn múghalimi Kenjehan Kereybaev Ghaly aqynnyng «Ana qaryzy», «Shәkirt alghysy» atty ólenderine әn jazyp, oqushylarmen birge oryndap berdi. Is sharagha kelgen qonaqtar: Qapal auylynyng aqsaqaldary, mekeme basshylary, múghalimder men Qapal auylynyng әkimshilik ókilderi aqynnyng ómiri turaly «Ghaly ghibraty» atty derekti filimdi tamashalady, úiymdastyrylghan merekege kónilderi tolyp, ústazdar men belsene qatysqan oqushylargha alghysyn, muzey újymyna rizashylyqtaryn bildirdi.

Qalsa ólenim kónilde jaqqan shamday

Oylar meni el-júrtym esten almay,

Kókeyinde kóp jyldar saqtalarmyn,

Jolaushylap bir jaqqa ketken janday, - dep Ghaly Ormanov jazyp ketkendey, әrdayym aqyndarymyzdy oiymyzda saqtap, esimizge alyp jýreyik, aghayyn.

Aygýl Álimbaeva

Abai.kz