Úlybritaniya paviliony kórmege kelushilerdi ózindik erekshelikterimen tang qaldyruda. Qazaqtyng kiyiz ýii – әlemdik innovasiyanyng negizine ainalghan. Kiyiz ýy stiylindegi britan pavilionynda 8 myng kompiuterding kómegimen jasalghan 17 metrlik proeksiya ornalastyrylghan. Al pavilionnyng dәl ortasyna kiyiz ýy tigilgen. Ádettegi kiyiz ýy emes, innovasiyalyq ýlgidegi. 200 shynydan kerilgen keregesi qol tiygizgende panoramadaghy saghat pen jyl mezgili ózgerip túrady. Úiymdastyrushylar búl arqyly tabighat pen adam arasyndaghy tyghyz baylanysty kórsetpek.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Britandyq pavilionnyng taqyryby - «Biz - Energiyamyz». Pavilionnyng jalpy aumaghy eki myng sharshy metrdi qúraydy. Ol kórmedegi eng iri nysandardyng biri . Múnda kirgen adamdar Úlybritaniyanyng tarihy men jetistikterimen tanysa alady. Al bolashaq energiyany óndiru jәne qoldanu salasynda «grafen» atty biregey materialdy tanystyru sharalaryna negizgi basymdyq beriledi.

Úlybritaniya ghasyrlar boyy kýni býginge deyin innovasiyalyq janalyqtar ashuda әlemning kóshbasshysy bolyp otyr.

Úlybritaniyanyng shygharmashylyq pen innovasiyanyng damuyna jasalghan jaghdaylar arasynda әlemdik órmekten elektromagnitizmge deyingi revolusiyalyq әlemdik keybir janalyqtardy ashugha jәne olar arqyly rentgen tehnologiyasynyng qúryluyna, radio, televiydeniye, radiolokasiyalyq, sputniktik baylanystar, parovozdardyng bu qozghaltqyshtary men úshaqtargha arnalghan turboreaktivtik qozghaltqyshtardyng jasaluy әlemdik saudany damytugha, DNK-nyng ashyluyna jәne turizmning damuyna zor ýles qosyp otyr.

Úlybritaniya - energiya shygharu men saqtaudyng jana tehnologiyalaryn damytudyng negizgi ortalyghy. Energetikalyq qauipsizdik jolyn ústanyp, klimattyng ózgeruine qarsy әreket is-sharalarmen qamtamsyz etedi. Búl memleketter  parniktik gazdar shygharudyng 2050 jylgha deyin 80 payyzgha azaytugha jәne kem degende janartylghan energiya kózderinen 2020 jylgha deyin 15 payyz energiya aludy maqsat etken. Sonymen qatar, Úlybritaniya – jappay urbanizasiya mәselesin sheshetin «aqyldy qala» tehnologiyasyn damytu aimaghynda әlemdik kóshbasshy.

«Astana EKSPO-2017» kórmesindegi Úlybritaniya pavilionynyng qyzmetkeri    Garet Stemp   : «Úlybritaniya – ýlken iydeyalardyng ortalyghy. Biz әlemge ghylym men tehnika salasynda 78 Nobeli syilyghynyng iyegerimiz. Búl kórsetkish – Europadaghy eng joghary kórsetkish. Bizding seriktesterimizding arqasynda әlemdik óndiriste innovasiyalyq eko-jýiening órkendeuine jol ashyldy. Bizding әlemdik ózgeris jasauymyzgha negiz bolghan janalyghymyz – grafen boldy. Grafen bolashaq úrpaqtyng janasha ómir sýruine mýmkindik jasaytyn, energetikanyng bolashaghyn anyqtaytyn ghylymy janalyq» dep aghynan jaryldy.

Grafen janalyghy arqyly búl el ghylymy jetistikterding kósh basynda túr.

Grafen degenimiz – kómirtegining jana formasy. Ol metaldan 100 ese qatty. Sudyng әserine tótep beretin, móldir material. Jylu men elektr togyn jaqsy ótkizedi. Osy erekshelikterining arqasynda grafen úyaly telefondar men kompiuterler jasauda qoldanylatyn kremniydi almastyruy әbden mýmkin. Kýni keshege deyin grafen әlemdegi eng qymbat materialdardyng biri bolghan. Alayda polyak ghalymdary ony arzan óndiruding joldaryn oilap tapqan.

Grafendi 2004 jyly Ser Andre Geym jәne Ser Kostya Novoselov esimdi Manchester uniyversiytetining eki ghalymy ashqan eken. Bir kýni eki ghalym jabysqaq lentamen birneshe grafit ýgindilerin arshydy. Olar keybir ýgindilerding basqalaryna qaraghanda jinishkeleu ekenin bayqaydy. Sóitip, olar ýderisti qaytalay kele ýgindilerding bir atom jinishke bolghanynsha jasay berdi.Osylaysha alghashqy ret ghalymdar grafendi oqshaulandyrdy. Sodan alty jyl ótken son, olar 2010 jyly fizikadan Nobeli syilyghyn aldy.

Býgingi tanda búl ghalymdar Manchester uniyversiytetinde grafen jәne 2D materialdardy zertteu boyynsha júmystaryn jalghastyruda.

Sonday-aq, kórmege kelushiler britan elindegi energetikanyng damu tarihymen tanysyp, ghylymy ashylular men innovasiyalyq jobalardy tamashalay alady. Biyl aghylshyndar býkil energiyanyng jartysynan kóbin janartylghan energiya kózderinen alghan. Býginde búl el innovatorlarynyng aldynda túrghan endigi mәsele – túrmystyq qaldyqtardy qayta óndeu mәselesi. Alayda, búl da óz sheshimin tabuda, – deydi sarapshylar.

Zarina Ádilbek

Abai.kz