Aqtauda ziyaly qauym ókilderi bas qosyp, QR Túnghysh Preziydenti – Elbasy N.Á. Nazarbaevtyng atyna ashyq hat jazyp, uahabizm-salafizm aghymynyng barlyq tarmaghyn ekstremistik dep tanu turaly halyq talabyna qoldau kórsetuin súrady.

Asa qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Mynjyldyqtar toghysyndaghy talayly syn-tegeurinderden Úly Dala elining irgesin shayqaltpay alyp shyghudyng auyr da abyroyly amanaty Ózinizge búiyrdy.

Shiyrek ghasyrlyq danqty tariyhqa ie tәuelsizdigimizding túghyrlanu kezeni Sizding dara túlghanyzben astasyp, eren enbeginizben erekshelenetini – barshagha belgili.

San últty bauyryna basyp, tili men dinin, tarihy men tanymyn asyl amanatynday saqtaghan Qazaq elining býginde beybitshilik mekeni, kelisim kenistigi retinde әlemge aty tanyldy. Syndarly shaqtardan sýrinbey ótken elimizding ensesi tiktelip, әl-auqaty artyp, alty alashtyng maqtanyna ainaldy.

Biraq osy tolaghay enbekpen qol jetken tәuelsiz memlekettin, tabysty túrmystyn, bagha jetpes beybitshilikting shyrqyn búzyp, lankestik әreketterding oryn ala bastauy ókinishti saldarlargha soqtyryp otyr.

Memleket azamattarynyng ómirin qighan lankestik әreketter últtyq qauipsizdikke qater tóndirip, ishki túraqtylyqtyng túghyryn shayqaltyp qana qoymay, tәuelsiz Qazaqstannyng әlemdik arenadaghy asqaq bedeline de núqsan keltire bastady.

Óziniz oryndy týrde atap kórsetkendey, Aqtóbeden bastalyp, Almatygha úlasqan búl qanqúily lankestik әreketterding sonynda salafiylik aghym ókilderi túr.

Beybitshilik dini – islamnyng bolmysy men ruhyna jat dәstýrli emes joldy ústanatyn salafiylik aghymnyng tarihta qandy qasap qyrghyndarymen aty qalghan, músylmandardyng ózine qaru kóterip, qanyn tókken uahhabiylikpen bir ekenin barsha sarapshylar, dintanushylar men islamtanushylar qauymdastyghy bir auyzdan moyyndaydy.

Salafiylik aghym әlemde kóptegen tarmaqtargha bólinip, әreket etkenimen, elimizde onyntәkfirshiler, madhaliyler, sururiyler sekildi aghymdary uaghyz-nasihatyn belsene jýrgizude. Búl aghymdardyng atauy men әdistemesinde azdaghan aiyrmashylyq bolghanymen, olardyniydeologiyasy men týpki maqsattary birdey, pir tútatyn iydeologtary men paydalanatyn әdebiyetteri de ortaq.

«Salafiylik» degen bir ghana ataumen birigetin búl aghymdardyng ortaq mýddesi – zayyrly memleket qúndylyqtaryn teristeu, islam memleketi iydeyasyn ornyqtyru. Diny senim bostandyghyn qamtamasyz etetin zayyrly memleketti «dinsiz, kәpirstan» dep tanytatyn salafiylik aghym ókilderi onday memleketten aua kóship, islam sharighatymen basqarylatyn elge ketudi («hijra jasaudy») nasihattaydy. Eshbir negizi joq osynday jalghan iydeyagha aldanyp, «músylman eline hijra jasadyq» degen senimmen jýzdegen qazaqstandyq jastardyng Siriyagha attanyp, DAISh qyrghynynyng qúrbanyna ainalghany belgili.

«Últ» degen úghymdy jat sanaytyn salafiylik iydeologiyagha memleketting tiregi bolyp tabylatynúlttyng ruhany qúndylyqtaryn, tóltuma mәdeniyeti men salt-dәstýrin, tiptimúsylmandyq tarihyn da joqqa shygharu tәn. Salafiylikti ústanushylar qazaqtyng kishipeyildilik pen qúrmetten tuyndaghan izgi dәstýrlerin «Allagha serik qosu», «biydghat» dep negizsiz aiyptap, tariyhqa taghzym ispetti ziyarat mәdeniyetin teristeude. Qazaq dalasynda búryn-sondy bolyp kórmegen qabir qiratu sekildi qasiyetsizdik de salafiylik aghym ókilderining ortasynda oryn aldy.

Dәstýrli qazaq músylmandyghyn joqqa shygharudaghy taghy bir maqsat – islam dinin Qazaqstangha tәuelsizdikten keyin ghana kelgen jana din sekildi kórsetip, sol kezende arab elderinen tәlim alyp kelgen salafiylikting uaghyzshylaryn «taza» islamdy taratushylar retinde dәripteubolyp otyr.

Ózge din ókilderin «kәpir» sanap, asa tózimsizdik salafiylik aghym ókilderine qazaqstandyq mentaliytetke tәn mәmilegerlik (toleranttylyq) mýlde jat. «Kәpirlerding mal-mýlki músylmandargha halal, kez kelgen jaghdayda tartyp alugha bolady» degen dәstýrli islamgha jat týsinikti ústanatyn salafiylik aghymy kóp konfessiyaly Qazaqstan syndy memleket azamattary ýshin tótenshe qauipti bolyp tabylady.

Salafiylik aghym ókilderi namaz oqymaytyn músylmandardyng ózin kәpirge shygharady. Namaz oqymaytyn ata-anasynan úl-qyzyn bezdirip, olardy oqshaulanghan jamaghattargha tartyp,otbasynyng kýireuine soqtyryp otyrghan kóptegen zardapty is-әreketterge salafiylikti ústanushylar sebep bolyp otyr.

Neke mәselesine jauapsyz qaraytyn salafiylik jamaghat ókilderi arasynda uaqytsha nekeni zandastyru әbden beleng alghan. Ata-analarynyng kelisiminsiz jamaghattaghy әldebireulerding kuәligimen neke qiya salatyn júptar dәl solay eshbir jauapkershiliksiz onay ajyrasady. Er adamnyng kónili qalamasa ýsh ret talaq aityp ajyrasa salu, otbasy jәne bala aldynda eshqanday jauapkershilikti sezinbeu saldarynan jamaghat ishinde qoldan-qolgha kóship jýretin qyz-kelinshekter, kimnen tuylghany belgisiz balalar kóbeygen. El ishinde múnday kelensizdikter artyp keledi.

Salafiylik aghym ókilderi ózderine tәn namaz oqu ýlgisimen elimizdegi meshit jamaghatynan erekshelenuge tyrysyp, ghasyrlar boyy jalghasqan diny tәjiriybe sabaqtastyghyn kýiretude.Qoghamdyq oryn bolyp tabylatyn meshitterding ishki tәrtibin saqtamay, jamaghattyng birligi men imamdardyng bedeline núqsan keltirude.

Islamnyng ruhyn týstep tanymaghan, dinning mazmúndyq qyryna emes, tek formalyq jaghyna mәn beretin, saqaldy, qysqa balaq pen hidjabty músylmandyqtyng tikeley kórinisi retinde tanytugha tyrysatyn salafiylik aghymnyng damu ataulyny qabyldamaytyn shekteuli dýniyetanymy músylmandar ýshin de asa qauipti. «Qúran ayattaryn tura maghynasynda ghana qabyldau kerek, ony aqylmen payymdaugha bolmaydy» degen bukvalistik kózqarasqa da sol shektelushilik sebep bolghan.

Osy keritartpa kózqarastyng saldarynan islam ghúlamalaryn, mazhabtar taghylymyn moyyndamau, últtyq dәstýrlerdi, mәdeniyet pen tarihty teriske shygharu, islamdaghy zayyrlylyq qaghidattaryn, dinaralyq súhbatty, toleranttylyqty joqqa shygharu, «jihad» úghymyn búrmalap, tek «qaruly soghys» maghynasynda týsindiru sekildi kóptegen qate týsinikter qalyptasyp, ghasyrlar boyy negizsiz qantógiske úlasyp keldi. Sol teris týsinikter qazir qazaq topyraghynda jalghasyp, lankestik әreketterge jol ashyp otyr.

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Qazaqstan halqynyng birligi men kelisimi – tәuelsiz memleketimizding bagha jetpes baylyghy ekenin Óziniz ýnemi atap kórsetip kelesiz.

Sol birlikke syna qaghyp, kelisim kenistigine núqsan keltirip otyrghan dәstýrli emes salafiylik aghym iydeologiyasyna tyiym salu qajettigin qazir býkil qogham ashyna kóterude, tolassyz talqylauda.

Elimizding sózústar ziyalylary, aitary bar agha buyn ókilderi, sayasatkerleri men sarapshylary, dintanushylary men imamdary bir kisidey salafiylikke tyiym salu qajettigin ashyq mәlimdep, aiqyn dәleldep otyr.

Óz kezeginde salafiylik aghym ókilderi de әreketsiz otyrghan joq. 2014 jyly «At-Takfir uali-hidjra» úiymyna tyiym salynghanda ózderining barlyq teris pighyldy iydeyalaryn tәkfirshilikke audarghan salafiyler endi kýmәndi kózqaras ataulyny uahhabiylikke jauyp, ózderin aqtap alugha tyrysuda. Salafiylikti uahhabiylikten bólek aghym retinde tanytu maqsatynda jasandy zertteuler «jýrgizip», «qalypty salafizm» degen jalghan iydeyany negizdeuge kýsh saluda. Dәstýrli emes aghymdardyng ózin aiyptamay, olardyng tarala bastaghanyna Qazaqstan músylmandary diny basqarmasyn kinәlap, el nazaryn basqa tarapqa búruda.

Búl әreketter men iydeyalardyng negizsiz ekendigin dintanushy ghalymdarymyz jan-jaqty dәleldep berdi. Salafiylik pen uahhabiylikting bir ekendigi, «qalypty salafiylik» degen úghymnyng maqsatty týrde engizilgen jasandy úghym ekendigi, ózin aqtamaghandyqtan әlemdik dengeyde, tipti arab elderining ózinde teristelgeni, salafiylik aghymdardyng barlyghyna ekstremistik shetin kózqarastardyng tәn ekeni ghylymy negizde dәiekteldi.

Salafiylik – radikaldy aghymdardyng bastauy, ekstremistik iydeyalardyng oshaghy. Býginge deyin Qazaqstan Respublikasynda sot sheshimimen tyiym salynghan 670 әdebiyettin 334-i salafiylik aghym ókilderine tiyesili boluy – osynyng aiqyn dәleli.

Salafiylikke tyiym salu mәselesi býgin ghana ózekti bolyp otyrghan joq. Jogharyda atalghan «At-Takfir uali-hidjra» úiymyna tyiym salu tәkfirshiler bir bóligi bolyp tabylatynsalafiylik aghymdardy bólshektep enseruding basy dep tanugha layyq ýderis bolatyn. Al salafiylikting kóptegen teris pighyldy әdebiyetterine sot sheshimimen tyiym salynuy – osyýderisting orta bóligi. Endigi kezekte salafiylik aghymyna tútastay tyiym salu arqyly osy ýderisti tolyq ayaqtau qajettigin songhy kezde jiyiley týsken lankestik oqighalary kýn tәrtibine qoyyp otyr.

Tәuelsiz sayasaty, derbes ústanymy, ishki-syrtqy qatynastary ornyqqan el retinde bizdinsalafiylikke tyiym saludan tartynuymyzgha eshbir negiz joq. Búl ýderis salafiylikke adasyp ergen el ishindegi kóptegen azamattardyn dúrys senimge qaytuyna mýmkindik beredi. Otandastarymyzdyn salafiylik iydeologiya yqpalyna týsu qarqynyn azaytady, uaqyt óte kele barynsha bәsendetedi. Salafiylikting jekelegen ókilderi kózqarastarynyng radikaldana týsui mýmkin ekendigin joqqa shygharugha bolmaydy, biraq búl qúbylys salafiylikke tyiym salynbaghan qazirgi kezende de jýrip jatqany belgili. Aghymgha tyiym salynghan jaghdaydaradikaldanu ýderisine úshyraytyn túlghalar sany sózsiz azaymaq.

Syrtqy sayasat mәselesine kelgende salafiylikting ziyandy saldarynan músylman memleketterining de zardap shegip otyrghanyn, sondyqtan arab elderining ózinde salafiylikke qatysty kózqarastardyng birynghay jaghymdy emestigin eskeruimiz qajet. Barlyq músylman memleketterining resmy dini islam bolyp tabylady, al salafiylik nemese uahhabiylik eshbir elderesmy diny aghym retinde bekitilgen emes.

Uahhabiylikke ish tartatyn Saud Arabiyasy Korolidigimen qarym-qatynas mәselesine kelsek, memleketaralyq qatynastarda diny qatynastar emes, ekonomikalyq mýddelerdin basty orynda túratynyn nazargha alghan jón. Dәstýrli emes aghymdar zardabyn bizden erterek jәne terenirek tartqan Daghystan, Ózbekstan, Tәjikstan sekildi elderde salafiylik-uahhabiylikke sot sheshimimen tyiym salynghanyna qaramastan, búl elderdin arab memleketterimen qarym-qatynasyna núqsan kelmegeni belgili.

Salafiylikke tyiym salu Qazaqstan Respublikasynyn zayyrly túrpatyn saqtau men damytugha, kópkonfessiyaly eldegi tynyshtyq pen túraqtylyqty, elimizding músylman azamattary arasyndaghy ishki birlikti saqtaugha jәne nyghaytugha, Qazaqstan halqynyn dәstýrli qúndylyqtary men tóltuma mәdeniyetin saqtap, damytugha, otbasylyq qúndylyqtardykýsheytuge, Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyn bedelin arttyrugha, Qazaqstan halqynyn birligi jәne birtektiligi iydeyasyn túghyrlandyra týsuge jol ashady.

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

«Qazaqstan – 2050» strategiyasy – qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna joldauynyzda qazaqstandyqtardyng diny sanasyn elding salt-dәstýrleri men mәdeny normalaryna sәikes qalyptastyru mindetin Óziniz atap kórsetken bolatynsyz.

Sonyng negizinde bizding qazaqstandyq qoghamda qazir din men dәstýr sabaqtastyghyn, dәstýrli qúndylyqtargha negizdelgen diny tanymdy qayta janghyrtu sharalary manyzdy oryn aluda. Al salafiylik iydeologiyasynyng eng jaghymsyz yqpaly dәstýrli ruhaniy-diny qúndylyqtardy ydyratu arqyly diny sanany ózgertu ýderisi bolyp otyr. Búl óz kezeginde dәstýrli qúndylyqtarmen birge ishki túraqtylyqtyng әlsireuine soqtyruda. Sondyqtan últty qalyptastyrghan qúndylyqtardy qorghau elding ishki túraqtylyghy men memleket irgesining býtindigin qorghaumen úshtasatyny aiqyn.

Din memleketten bólingenimen, halyqtyng bolmysynan, túrmys-tirshiliginen bólinbeytini belgili. Sebebi din – tek senimdik úghym emes, ol – halyqtyng tarihy, mәdeniyeti, dýniyetanymy, ómir sýru mәneri.

Mәngilik elding tiregi – mәngilik qúndylyqtar. Sol qúndylyqtardyng biri – últ bolmysymen astasqan dәstýrli din.

Sondyqtan qazir barsha qazaqstandyqtar, әsirese elimizding músylman azamattary qazaq memlekettiligi men ruhaniy-mәdeny qúndylyqtarynyng qalyptasuyna negiz bolghan ata dinimiz – islamnyn lankes aghymdardan azat bolyp, óskeleng buyngha mynjyldyqtar boyyna ruhany baghdar boluyna negiz salatyn sheshim qabyldanuyn kýtude.

Salafiylikke tyiym salu zayyrly memleketimizding negizgi qúndylyqtaryn – memleket azamattarynyng ómirin, bostandyqtary men qúqyqtaryn, últtyq qauipsizdikti, ishki túraqtylyqty, halyqtyng ruhaniy-mәdeny qúndylyqtaryn saqtau men nyghaytugha baghyttalghan sarabdal sayasat, sara sheshim bolmaq.

Manghystau oblysy, Aqtau qalasy

Abai.kz