Qay zamanda bolmasyn qoghamnyng әl auqattylyghy bir qatar faktorlarmen tyghyz baylanysty. Kez kelgen memleket órkeniyettilikke baghyttalghan damu jolynda tarihi, mәdeniy-әleumettik, geografiyalyq, dini, sayasi-ekonomikalyq jәne jahandyq ýderisterdi eskere otyryp, ózindik basqaru modelin qalyptastyrugha yntalanuy zandylyq. Dýniyege kózqarastary arqyly adamzattyng damu tarihyna orasan yqpal etken ghúlama oishyldardyng yaghni, Platonnyng «Memleket», Aristoteliding «Sayasat»,Ál-Farabiyding «Qayyrymdy qala túrghyndary», Konfusiyding «Ángimeler men payymdar»,Balasaghúnnyng «Qútty bilik», T. Mordyng «Utopiya», Monteskiening «Zandardyng ruhy turaly»enbekteri búghan dәlel bola alady.

Búl oishyldar óz shygharmalarynda qogham, parasat pen izgilik jolyn tandau arqyly ghana iygilikke jete alatynyn menzeydi.

Qazirgi kezde órkeniyetti elder óz zandaryn erte zamanghy «qangha qan, jangha jan» prinsiypine emes meyirbandyq pen izgilik jәne zayyrlylyq jalpy adamzattyq prinsipterine negizdeydi.

Qazirgi kezde zayyrlylyq úghymyna qatysty qoghamda qalyptasqan әrkelki kózqarastar bar, alayda, onyng nyshandaryn, memlekettik qúrylym, basqaru modeli men qúqyqtyq negizderden aiqyn angharugha bolady.

Qazaqstan Ata zanynda ózin, demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde negizdegen. Elimizding din salasyndaghy memlekettik sayasat túrghysynan zayyrlylyq degenimiz ol:

• memleket pen diny birlestikter birin birining isterine aralaspau;
• memlekettik instituttar barlyq dinderge beytaraptyqpen qarau;
• memlekettik nemese jalpygha mindetti dinning bolmauy;
• ghylym men bilimning dinnen tәuelsizdigi;
• dinge senu ne senbeude ar-ojdan bostandyghyn saqtau.

Al qúqyqtyq memleket degenimiz –konstitusiyalyq basqaru tәrtibi, damyghan qúqyqtyq jýie men tiyimdi sot biyligi bar memleket nysany. Yaghny memleket azamattardyng dinine, tiline, nәsiline, jynysyna,jasyna, bilimine, otbasylyq statusyna qaramastan qoghamnyng barlyq mýsheleri men toptarynyng konstitusiyalyq qúqyqtarynyng búzyluyna jol bermeu.

Qogham bir orynda túmaytyny belgili. Sayasi, ekonomikalyq, ekologiyalyq, әleumettik, tanymdyq ózgeristermen qatar, ghylymy tehnologiyalyq janalyqtar zandardy údayy zaman talabyna say jetildirip otyrudy talap etedi.

Qazirgi kezende jogharyda atalghan ýrdisterden bólek, radikaldyq iydealdardy tarata otyryp diny ústanymmen diny týsinikterde jasandy qayshylyqtar tuyndatu arqyly óz maqsattaryna jetudi kózdeytin teris pighyldaghy toptar payda boluda. Búl qalyptasqan jahandyq jaghdaylardy kýrdelendire týsetin faktorlarda az emes. Olar qoghamnyng diny sauatynyng tómendiginen, tolassyz aqparattardyng saralanyp, oy eleginen ótip ýlgermesten ghalam tor arqyly jedel tarauynan, qúqyqtyq bazanyng zaman talabyna say kelmeuinen tuyndaytyn kelensizdikter.

Osy atalghandardy eskere otyryp din salasyndaghy zannamalardy tolyqtyru men jetildiru memleketimizding ishki jәne syrtqy qauipsizdigine yaghni, ekstremistik, lankestik is-әreketterge qarsy túrudaghy әl-auqatyn arttyrary anyq.

Juyrda memleketimiz Qazaqstan Respublikasynyng din salasyndaghy memlekettik sayasatynyng 2017 - 2020 jyldargha arnalghan tújyrymdamasyn bekitkeni mәlim. Zannamagha ózgeris engizu qajettiligi birinshi kezekte,elimizding azamattarynyng ótinish - talaptary týrtki boluda.

Búl bastamalar diny úrandardy jamylyp әreket etetin ekstremistik iydeologiyalargha qarsy túrugha jәne destruktivti әreketterdi tyigha baghyttalghan, zannamalyq túghyrdy nyghaytugha septigin tiygizedi dep kýtilude. Onda diny bilim beru, neke, diny birlestikter qyzmeti, ekstremizmge qarsy is-qimyldar, missionerlik jәne basqada salalardy qamtityn zandargha ózgertuler men pysyqtaular engizu kórsetilgendey zayyrly, qúqyqtyq memleketting qaghidattaryna qayshy keletin qúbylystardy zannamalyq retteu mejelengen.

Ol ishki jәne syrtqy faktorlardy eskeru otyryp Qazaqstannyng qauipsizdigi men túraqtylyghyn nyghaytugha negizdelgen. Qazaqstan Respublikasynyng zayyrlylyq ústanymyna sәikes azamattarynyng jynysyna, nәsiline, etnosyna, tiline, әleumettik shyghu tegine jәne diny senimine qaramastan aldyna kelesi maqsattardy qoyady, yaghniy:

• әlemdik jәne otandyq mәdeniyet pen ónerding manyzdy bólshegi retinde elimizding tarihiy-mәdeny múrasy men mәdeny qúndylyqtaryn saqtaugha erekshe kónil bólu;
• tolyq medisinalyq qyzmet kórsetudi qamtamasyz etu;
• otbasy institutyn nyghaytu;
• nekege otyru men neke jasyn retteu;
• kәmeletke tolmaghan balalardyng qúqyghyn qorghau;
• diny birlestikterdin, aghymdar men olardyng ókilderining konstitusiyalyq normalardy oryndauy;
• diny bilim beru jýiesin jetildiru;
• diny ekstremizm men radikalizmning aldyn alu maqsatynda qúqyqtyq negiz qalyptastyru.

Demek zayyrlylyqtyng prinsipteri barlyq adamzatqa ortaq bolghanmen, әr memleket ózindik basqaru modelin jәne qúqyqtyq negizin qalyptastyruy ýzdiksiz damuynyng kepili.

Gharifolla Esim

L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya  últtyq  uniyversiyteti

Filosofiya kafedrasynyng mengerushisi, akademiyk

Abai.kz