Biz qytaylyq kәsipker Djek Manyng ómirbayanymen tanystyrmaqpyz. Ol mektep pen uniyversiytet emtihandarynan birneshe ret  qúlaghan. Júmysqa ornalasu ýshin barghan,  әngimelesulerden óte almaghan. Biraq nәtiyjesinde Alibaba Group-ting negizin qalap, әlemdegi eng bay adamdardyng qataryna qosylghan.

Ol - qytaylyq kәsipker jәne filantrop. Ol Alibaba Group kompaniyasynyng negizin qalaushy. Qazirgi uaqytta diyrektorlar kenesining mýshesi. Sonday-aq әlemdik Forbes jurnalynyng múqabasyna shyqqan túnghysh  qytaylyq biznesmen. 2017 jyly Bloomberg  kompaniyasynyng mәlimeti boyynsha Djek Manyng jeke baylyghy ₴46 milliard qúrap, әlemde 14-shi  bay azamat retinde tirkeldi.

Djek Ma balalyq shaghy. Uniyversiytet oqytushysy

Djek Ma 1964 jyly 10-qyrkýiekte Qytaydyng Hanchjou ólkesinde dýniyege kelgen. Ata-anasy qarapayymmuzykanttar bolghan.Otbasynda ýsh balanyng ortanshysy: aghasy men qaryndasy bar. Djek Manyng shyn aty – Ma Yun.

Ma Yun kishkentay kezinen aldyna maqsat qoyghysh,  basqa balalargha úqsamaytyn bolghan.  12 jasynda ol aghylshyn tiline qyzyghyp, ýirenemin dep aldyna maqsat qoyady. Búl ýshin til ýirenuding ózgeshe әri tiyimdi tәsilin tandaydy. 9 jyl kýnde tanerteng Yun velosiypedpen, ýiden 40 minut alysta ornalasqan qonaq ýige sheteldiktermen sóilesu ýshin barghan. Aua rayy qanday bolsa da, qar,janbyr jausa da, ol Yun-ge kedergi bolmaghan.  Sonday-aq ol radiodan aghylshyn tilindegi baghdarlamalardy tyndap, maqsatyna jetu ýshin tyrysqan.

Aghylshyn tilin jetildiru maqsatynda ol, turistterge Hanchjou qalasyn aralatyp, tegin ekskursiya jasaghan. Sol turistterding biri ony – «Djek» dep atap ketken. Búl esim býginde  Ma Yunning shyn atynday aitylyp,biznes salasynda «Djek Ma» bolyp tanyldy.

Sheteldiktermen aralasu arqyly onyng oi-pikiri ózgerip, әlem jayly kenirek oilay bastaghan. Ózining aituynsha, turistterden ata-anasy men mektepten estimegen, mýldem basqa nәrselerdi bilgen. Búl onyng ózi qatarlas balalargha qaraghanda ózgeshe oilauyna әser etken.

1979 jyly 15 jasar Djek Qytaygha qydyryp kelgen, avstraliyalyq otbasymen tanysty. Birneshe kýn balalarymen birge frisby oinady. Al olar Avstaraliyagha qaytqanda hat jazysyp túrghan. 1985 jyly olar Djekti qonaqqa shaqyryp, jas jigitting búl sapary Qytay jayly kózqarasyn ózgertken. Kәsipkerding sózinshe, Qytay – eng bay әri baquatty el dep oqytqan, al shetelde ol bәri kerisinshe ekenin týsingen.

Bolashaq kәsipker aghylshyn tilinen jaqsy bolghanymen, sabaqty nashar oqyghan. Bastauysh synyptaghy testti ýsh ret, joghary synyptaghy emtihandy tórt ret tapsyrghan. Ma synyptastarynyng arasynda tanymal bolmady. Keybireuler ony mazaqtap kýlgende, búnyng sony tóbelespen ayaqtalghan. Boyynyng kishkentaylyghy men dene bitimining aryqtyghyna qaramastan, qarsylasy qanday myqty bolsa da, óz-ózin qorghay alatyn bolghan.

Mektepti bitirgen son, ózimen qatarlas týlektermen birge emtihan tapsyrady. Emtihan aty-  Gaokao test. Bizdinshe, ÚBT. Gaokao – әlemdegi eng qiyn emtihandardyng biri retinde tanylghan. Qytayda JOO týskisi kelgen әrbir týlek mindettti týrde osy testti tapsyrady. Djek te baghyn synap kóredi. Alayda ol matematika pәninen 120 súraqtyng tek bireuine ghana dúrys jauap beredi. Jalpy balldy eseptegende jinaghan bally tym az edi. Sondyqtan ol oqugha týse almaydy. Djek qaytpaydy. Ol júmys istep jýrip, oqugha taghy dayyndaludy úigharady.  Alayda Djekke tek oqugha týsu ghana emes, júmysqa ornalasu da qiyn bolghan. Qanday da bir júmys ornyna barsa da, meyli qara júmys bolsyn, ony júmysqa almaghan. Tipti KFC- ge de. Búl kezderi jayly  qazirgi uaqytta ózi kýle otyryp eske alady.

«Meni júmysqa aludan 30 –dan asa ret bas tartty. Ángimelesuge (júmysqa ornalasu ýshin) barghanymda, maghan «sen-jaramaysyn» dedi. Men tipti KFC-ge de bardym. KFC alghash Qytaygha kelgeninde, 24 adam bardyq. Sonyng 23-i qyzmetke qabyldanyp, tek bir adam qabyldanbady. Búl-men boldym. Sosyn júmys izdep basqa jerge bardym. 5 adam bardyq, tek bireuin júmysqa almady. Qabyldanbaghan jalghyz adam- men boldym»,-deydi Ma Yun. Ol - jetkizip berushi(kurier) bolyp júmysqa ornalasqan.Djek júmys istey jýrip, emtihangha dayyndyghyn jalghastyra berdi. Kelesi jyly taghy da test tapsyrady. Búl joly matematikadan 120 súraqtyn, 19-yna dúrys jauap jazdy. Jalpy balldy esteptegende, jinaghan úpayy taghy da tómen bolyp, oqugha týse almaydy. Ómirindegi búl sәtsizdikteri Djekti esh jasytpaghan. Kerisinshe, ol dayyndyghyn búrynghydan da arttyryp, әr jeksenbi kýni tannan keshke deyin testke dayyndaludy әdetke ainaldyrady. Matematikada «testte keledi-au» degen formulalar men dәrejelerdi jattaghan. Uaqyt zymyrap ótip, ol ýshinshi jyly test tapsyrdy. Búl joly matematikadan 120 súraqtyng 89-yna dúrys jauap jazghan. Jalpy balldy eseptegende de bally standartty balldan sәl ghana tómen edi. Djek Qytaydaghy aty anyzgha ainalghan uniyversitterding birine týskisi kelgen. Biraq oghan bally jetpegendikten, ol Hanchjoudaghy uniyversitterding birine tapsyrghan. Sonday-aq ata-anasy da úldarynyng qaytadan test tapsyrghanyn qalamaghan.

Ma Yun pedagogika mamandyghynda oqyghanmen, onyng ózine tәn iskerlik qabileti men oratorlyq sheberligi student kezinen kórine bastaydy. Ol uniyversitte oqyp jýrgende Hanchjou studentter preziydenti bolyp saylanghan. JOO ayaqtaghan son, qatarlastary orta mektepterde aghylshyn tilinen múghalim bolyp kirgen. Al Ma Yun bitirgen 500 studentting ishinde institutta júmysqa ornalasqan jalghyz student bolghan. Onyng jalaqysy aiyna -12 dollar.  Ol oqytushylyqpen qatar ózge de júmystardy birge alyp jýrgen. Kýndiz institutta sabaq bergen. Al keshke ózining tanystarymen, jalpy aghylshyn tilin ýirengisi keletin adamdarmen әngimelesetin. Olardyng til ýirenu ýshin  boyyndaghy úyalshaqtyq sezimdi joy kerek ekendigin basty nazargha alghan. Al keshki qaranghylyqta adamdar bir birining týrin naqty kórmegendikten, praktika jasaghanda esh úyalmaydy dep eseptegen. Búl keshki jinalystary «keshki synyp» dep atalghan.

Kәsipkerlikke alghashqy qadam

Djek Ma múghalimdik júmysy únaytyn. Alayda ony taghy bir sala qyzyqtyrghan edi. Búl sala – kәsipkerlik. Sol uaqytta Qytaylyq ataqty reformatorDen Syaopinning kәsipkerlikke baylanysty aitylghan qanatty sózi el arasyna keninen taralghan. Búl qanatty sóz Djekti oilandyryp tastaydy. Sondyqtan ol kýndiz institutta múghalim, keshke «keshki synyppen» qarbalastyghyna qarmastan, jeke kәsipkerlikke qadam jasaydy. Ol audarma jasaytyn, sonday-aq halyqqa til ýiretetin ortalyq ashty. Ony ózining eng alghashqy qadamy bolghandyqtan, «NORE» dep atady. «Nore» aghylshyn tilinen «Ýmit» dep audarylady. Ortalyq tolyqtay Hanzhou Hope Translation Agencydep ataldy. 2 bólmeli pәterdi jalgha alyp, sol jerde ortalyqtyng júmysyn jalghastyrady. Al jarnama jasau ýshin «keshki synyptaghy» belsendi studentterinen kómek súraydy. Ózi júmystan qoly tiymegendikten, múghalim retinde zeynetke shyqqan institut oqytushylaryn alghan. Búl turaly ol bylay deydi: Bizde zeynetke shyqqan jaqsy múghalimder boldy. Olardyng zeynetaqylary mardymsyz edi. Sonday-aq olardyng ýilerinde isteytin isteri bolmady. Al men olargha kómekteskim keldi»,-deydi kәsipker.  Sol jyldary til ýiretetin ortalyqtar kóptep ashylghan bolatyn. Qytayda reformalar jýrgizilip, «ashyq esik» sayasatyna kóshken. Sodan keyin búl elge turistter ghana emes, әr týrli elderden biznesmender de kele bastaghan. Biznestegi qarym-qatynas tili aghylshyn tili bolghandyqtan, súranys artyp, jappay til ýiretin ortalyqtar qaptap ketken edi. Demek, Djekting bәsekelesteri kóp boldy. Odan bólek búl ortalyqqa adamdardy kóptep tartu ýshin myqty  jarnama da jetispedi. Sonday-aq Djekting memleketting qyzmeti bir jaghynan bolghandyqtan, uaqyty da jetpedi. Sondyqtan búl qadamy sәtsizdikke úshyrap, aqyrynda jabylyp qaldy. Djek ary qaray memlekettik júmysyn jalghastyra beredi. Alayda ol memlekettik júmysyn tastaymyn ba, joq pa dep bir sheshimge kele almay, oy ýstinde jýredi. Sóitip jýrgende, bir kýni oghan bir kompaniya ókili kelip, aghylshyndarmen kelissóz jýrgizude qiyndyq tughandyqtan, kómektesuin súraydy. Djek kelisedi. Kompaniya Djekti audarmashy retinde Gankong jiberedi. Alayda aghylshyndardyng bas ofiysi  Amerikada ekenin bilgen son, kompaniya Djekti sol jaqqa attandyrady.

Djek Ma - Amerikada

Djek 1995 jyly Amerikagha keledi. Kompaniyanyng tapsyrmasyna say amerikalyq kompaniyany izdep kelgende, shyn mәninde onday kәsiporyn joq bolyp shyghady. Al ózin kompaniya bastyghy dep tanystyrghan adam, alayaqtardyng biri ekenin angharady. Djek basyna qauip tónip túrghandyghyn týsinip, qashpaq bolghanmen, olar Djekti ústap alyp, bir ýige qamap tastaydy. Arada biraz uaqyttan son, alayaqtar Djekti Las Vegasqa qonys audartady. Las Vegasta da ony tútqynda ústaydy. Djek ýiqamaqqa alynghan ,ghimarattyng astynda kazino ortalyghy ornalasqan. Bir kýni esikting kilttenbegenin kórgen son, ol birden astyna týsedi. Oiyn avtomatynan aqsha útyp alyp, ýstide qalghan zattaryn da almastan birden Sietl qalasyna tartady. Búl qalada onyng turist dostarynyng ýii bar bolatyn. Búl oqigha jayly Djek esine alghysy kelmeydi. Onyng interviulerinde búl oqigha jayly mýldem aitylmaydy. Djekting Amerikadaghy basynan ótken búl jaghday turaly Dungan Klarktyng «Alibaba» kitabynda jazylghan.

«Djek búl bomba emes qoy»

Djek Sietl qalasyndaghy turist dostarynyng ýiinde jýrip, jana nәrselermen tanysady. Kózi ashylady. Amerikanyng qanshalyqty damyghan el ekenin sezinedi. Qytayda jýrgende «Qytay eng bay elderding biri» dep halyqqa nasihattalatyn. Al Amerikagha kelgeninde, óz elinde sheshimin tappaghan biraz mәselelerding bar ekenin týsinedi. Djek Amerikada jýrgeninde ózine qatty tang qaldyrghan bir nәrse bar edi. Ol –internet.  Dosy Djekke internetti tanystyru ýstinde: .

Djek: Internet degen ne?

Dosy: Djek bilesing be, internetten kez kelgen nәrseni izdep tabugha bolady.

Djek: Qalay izdeymin?

Dosy: Jay ghana terip izdeseng boldy.

Djek: Men tergim kelmeydi. (Kompiuterler Qytayda óte qymbat bolghan. Djek syndyryp alamyn ba dep qoryqqan)

Dosy: Djek búl bomba emes qoy. Jay ghana terseng bolghany.

Solay Djek internetpen tanysty. Onyng alghashqy izdegen sózi «syra». Internette amerikalyq, germaniyalyq syra týrleri shyqqan. Alayda qytaylyq syra joq. Djek birden «Qytay» (China) dep tergende eshnәrse tabylmaydy. Búl Djekke qatty әser etedi. Ol internette Qytay turaly aqparattar engizgisi keldi. Al dosy Djekke  arnap chinapage.com saytyn ashady. Kóp úzamay Djekting elektrondy pochtasyna shetelden Qytay turaly izdegen adamdardan hat kelip týse bastaydy. Al ol kezde Djek tipti elektrondy pochtanyng ne ekenin de bilmegen. Solay ol internetpen tanysyp, elektrondy pochtanyng ne ekenin bilip eline attanady. Djek Hanchjougha sonday shabyttanghan, erekshe әsermen oralady. Ol Amerikadan ózimen birge eski kompiuterdi ala keledi.

Kәsipkerlikke ekinshi qadam

Djek Amerikagha ketpes búryn memlekettik júmysyn tastaymyn ba, joq pa dep bir sheshimge kele almay jýrgen edi. Sebebi sol jyldary ony kәsipkerlik sala qyzyqtyryp jýrgen. Al Amerikadan oralghan son, múghalimdik júmysyn tastap, jeke kәsipkerlikpen ainalysugha sheshim qabyldaydy. Onyng týbegeyli sheshim qabyldauyna әser etken internet qana emes, taghy bir jaghday edi. Djek institutqa bara jatqan jolda, dekandy kórip qalady. Velosiyped minip, dýkennen azyq-týlik alyp kele jatqan dekangha qarap, kýnderding bir kýninde ózi de dekan bolghanymen, búl qyzmet ony mýldem quantpaytynyn týsinedi. Dekan oghan «qal» degenine qaramastan, ol memlekettik júmysynan óz erkimen shyghyp ketedi.

Sóitip, ol  chinapage júmysyna bel sheshe kirise bastaydy. Ózining 24 dosyn jinap, internet jayly eki saghat әngime qozghaydy.Biletining bәrin aityp bolghanda, olargha birge seriktes bolyp júmys jasaudy úsynady. Alayda otyrghandardyng kóbisi «Djek sen internet jayly eshnәrse bilmeysing ghoy» dep bas tartady. Negizinde, internetti kózben kórip, ishinen bir nәrse izdep kórgen Djek ghana edi. Al dostary tipti internetpen biznes jasamaq týgili, onyng ne ekenin de bilmeytin. Sondyqtan Djekting eki saghatqa sozylghan әngimesi olargha tang qalarlyq, bәlkim qiyaly bolyp estilgen. Sondyqtan olar bas tartty. Alaydy tek bireui ghana kelisti. «Istep kóreyik. Sәtsizdikke úshyrap jatsaq, biz әrqashan búrynghy qalpymyzgha orala alamyz» dedi. Búl dosy Djek Mamen tanyspas búryn, Singapurde bolyp, sol jerde internetting ne ekenin bilip, az-maz habary bar adam edi. Sóitip eki dos chinapage –ding júmysymen ainalysa bastaydy. Sayttyng ishin kontentpen toltyru ýshin baryn sala júmys isteydi. Ár týrli kompaniyalargha baryp, jarnama jasaydy. biraq olar asa týsine qoymaydy. Sonday-aq memlekettin  chinapages.com degen sayty  Amerikadada ashylghan. Bir jaghynan memleketting jobasy bar bolghandyqtan, ekinshi jaghynan jergilikti kompaniyalar tarapynan qoldau tappaghan son, Djekting chinapage –i sәtsizdikke úshyrady.Búl onyng kәsipkerliktegi ekinshi qadamy bolatyn. Ekinshi qadamy da sәtsiz boldy...

«Alibaba»

Djek berilmeydi. Ol halyqtyng arasyna eng bolmasa, internetting ne ekenin bilsin dep internet jayly aita beredi. Tipti búl ýshin Bill Geytsting ataghyn da paydalanghan. Bill Geyts әlemdegi bay adamdardyng qataryna qosylyp, ataghy jer jarghan edi. Qytaydaghy halyq internetting ne ekenin bilmese de, Bill Geytsti tanityn. Djek «Internet- әlemdi ózgertetin nәrse, biznestegi basty qúral» degen maghynadaghy sóilemdi aityp, búnyng avtory Bill Geyts degen. «Eger men, Djek Ma aitty desem, maghan kim senedi?.Al Bill tanymal. Oghan senetin edi. Men erte me keshpe Geytsting osy maghynadaghy sózdi aitatynyn bildim» deydi ol. Kóp úzamay Geyts internet jayly biznestegi eng manyzdy nәrse ekendigin aitqan. Ol kezde oghan eshkim senbese de, býginde onyng aitqandary shyndyqqa ainaluda. Qazir ol Kremniy alqabynyng әigili túlghalarymen birge bir tizimde túryp, ózi de ataqty biznesmenge ainalghan.

Ol  Bill Geytsting ataghyn paydalanghanmen, ózi   әli de bolashaqqa degen senimin joghalpaydy. Ol eki ret kәsipkerlikke qadam jasap, ekeui de sәtsiz bolghanyna qaramay taghy da bir jobany oilaydy. Búl 1998-1999 jyldar edi. Sol uaqytta  Djek Qytay halyqaralyq elektrondy sauda ortalyghyn basqardyOl basqa elderge qaraghanda Qytayda tauar arzan baghada satylatynyn biletin. Osyny eskerip, shaghyn jәne orta biznestegi kәsipkerlerge arnap, internet alan  ashsam dep oilaydy. Jobasy bir qaraghanda sәtti bolghanmen, biraq investorlar kerek edi. Ma biznes jospar qúryp, iydeyasy tezirek iske asatyn shyghar dep, Kremniy alqabyna attandy. Alayda onyng biznes jospary investorlardyng kónilinen shygha qoymady. Búl iydeyasy internet kompaniya qúru. Al onyng aty – Alibaba. Alibaba ertegi atauymen baylanysty. Búl at -  San-Fransisko qalasynda kofehanada otyrghanda, oiyna kelgen. Djek Qytaygha  oralghan son, 17 dosyn jinap, búl iydeyany iske asyrugha, bәrining bir maqsat jolynda birge júmys isteuge shaqyrady. 18 adamnyng tek ýsheui internetten habary bar, sayt jasay alatyn. Al qalghan Djek Mamen qosqanda 15-adamnyng internet jayly bilimi tayaz, baghdarlamaudan(programirovaniye) habary bolmaghan. Biraq soghan qaramastan, olardyng armandary asqaq edi. Barlyghy birigip, $60 myng aqsha jinaydy. Búl kompaniya qúrugha jetetin. Djek Manyng ózining sózimen keltirsek:

«Býgin biz kelesi 5-10 jyldyqta ne isteu kerek ekendigimizdi taldau ýshin jinaldyq.Alibaba bolashaghy qanday bolady? Biz Qytayda júmys istegenimizben, bizding bәsekelesterimiz jergilikti sayt emes. Men búrynnan aityp jýrenimdey, bizding bәsekelesterimiz Amerikada, olar Kremniy alqabyndaghylar. Birinshiden, biz әlemdik sayt bolumyz kerek. Ekinshiden bizge Kremniy alqabyndaghylar qalay júmys isteytindigin ýirenumiz kerek» Búl 1999 jyly Djek Ma jayly týsirilgen derekti filimnen ýzindi. Áriyne bәri birden keremet bolyp ketken joq. Internetten mýldem habary joq elge, internet kompaniya ashu bireulerdi tang qaldyrdy.Tipti keybir derekterde, Djekke Alibabany qúru eng topas iydeya degender bolghan. Alibaba saytyn ashqan bastapqy kezde, kommersiyalyq túrghydan eshqanday payda әkelmedi. Ofiske aqshalary joq bolghandyqtan, Djekting pәterine ornalasty. Soghan qaramastan olar ýmitin ýzbey jalghastyra berdi. 1999 jyly  kompaniya Goldman Sachs –tan investisiya aldy. 2000 jyly startapqa taghy Softbank-ten investisiya qúiylady. Qúiylghan investisiyanyng jalpy somasy - $25 mln qúrady. Alayda qarjylay kómek alghanmen, kompaniya birden damymady.

Sonda da ol kompaniyany jappay ary qaray jalghastyra bergen. Oghan biznesin tastap ketpey, ary qaray jalghastyruyna jiger bergen  tútynushylardyng yqylastary. Djek tútynushylardyng rizashylyq lebizderi oghan motivasiya bolghandyghyn basa aitady.

«Eng bastysy – senim. Biz kompaniyamyzgha sendik. Mәsele – týsken tabysta emes. Biz ýshin tútynushylardyng rizashylyqtary eng basty tabys boldy. Búghan bizidng qyzmetkerlerimiz sendi. Bizde mýldem tabys bolmaghan kezdegi bir oqighany aitayyn.  Men meyramhanada edim. Men tamaqtanyp bolghan kezimde, mening janyma bir kisi kelip hat qaldyryp ketti. Búl hatta, «Sәlem,Djek! Men Alibaba qoldanamyn. Men sening odan tabys tappaytynyndy bilemin. Sondyqtan schetti men tóleymin» . Osyghan úqsas jaghdaylar jii boldy. Men barda otyrdym. Bir kisi kelip temeki úsynyp, qolyma hat ústatty. Hatta «Sening saytyna rahmet! Men sening odan aqsha tappaytynyndy bilemin. Búl mening saghan arnaghan kishkene syilyghym». Búl bizding baghytymyzdyng dúrys ekenin jetkizdi. Biz jalghastyru kerek boldyq. Kelesi 10 jylda, biz shynymen tabysty boldyq. Búl bolghan oqigha. Búl bizge kýn sayyn motivasiya berdi» deydi milliarder.

2002 jyldan bastap qana kompaniya tabys әkele bastaghan. Biraq óte mardymsyz edi.Kompaniyanyn  tek 18 aigha ghana jetetin aqshasy bolghan. Osy jaghdaydan shyghu ýshin Ma AQSh-qa kóz tigedi. Tyghyryqtan shyghu ýshin Djek Ma ózining platformasyna Qytaydan saudagerlerdi tartyp, al tútynushylardy Amerikadan izdegen. Osynyng arqasynda kompaniya tabys taba bastaghan.Nәtiyjesinde jyl ayaghyndaghy kompaniyanyng taza tabysy -  $1 boldy.Búl bir qaraghanda, kýlkili bolyp kórinui mýmkin. Biraq sol kezdegi Alibaba ýshin quanyshty janalyq boldy. Olar tipti atap ótip ýshin kesh úiymdastyrghan.  $1 bastaghan tabys, býginde milliardtaghan kiriske jetkizgen. Alibaba kompaniyasynyng ereksheligining taghy bir kórinisi olar jyl sayyn qyzmetkerlerding arasynda talanttar shouyn ótkizedi. Odan bólek Alibaba eBaymen bәsekege túskende, oghan soghys jariyalap, qyzmetkerlerining bәri bir kýn әskery forma kiyip jýrgen.

Búnyng sebebin Djek Ma kompaniyany algha jyljytu ýshin adamdardyng nazaryn audartatynday qylyqtar jasau kerek degenmen týsindiredi. Djek Ma Alibabanyng 10 jyldyq mereytoyynda, basyna jasandy shash kiyip, pank-roekr siyaqty kiyinip, qyzmetkerlerining aldynda kompaniyanyng әnin aitqan.

Tao Bao negizin qalau. eBay-men soghys

Alibaba - ny algha jyljytu ýshin Djek Manyng oiyna taghy bir iydeya keldi. Búl býkil Qytaydy qamtyghan onlayn sauda jasaytyn sayt. Birneshe baghdarlamaushylar Djek Manyng pәterinde(Alibaba Group bastaghan pәter) jinalyp, Djekting oilaghanyn iske asyrugha kiristi. Búl sayt sol uaqytta Qytay sauda naryghynda jaqsy júmys istep túrghan eBay-ge úqsatyp jasalatyn boldy. 2003 jyldyng kókteminde Tao Vao negizi qalanyp, Djekting qorqynyshyna qaramastan, birtindep ózine auditoriya jinay bastady.

«Sayt ashylghan alghashqy  kýnde biz ofistegi admdar bir- birimizben sauda jasadyq. Sodan keyin adamdar az azdap kele bastady. Biz satu ýshin kim ne qoysa da, satyp ala berdik. Tipti ol zat ózmimizge kerek emes bolsa da. Sóitip, bir ýiding ishining bәrin ózimizge kerek emes zattargha toltyrdyq. Sondaghy maqsatymyz- búl jerde sauda jasaugha bolatynyn týsindiru edi». Sayttyng dizaynynan bastap, bәri qytaylyq qoldanushylardyng ynghayly etip jasalyndy. Djek QHR túrghyndaryna tiyimdi bolu ýshin ýsh jyl boyy qoldanushylardan komissiya da almaghan.

Búghan jauap retinde eBay elektrondy kommersiya naryghynda eng ótimdi bolyp túrghan EachNet oiynyna jarnamalaryn qosty. Osynyng arqasynda, eBay naryqtyng 85% alyp, bәsekelesin basyp ozdy.

Jauapty soqqy retinde Djek Ma 2004 jyly Alipay  tólem jýiesin iske qosty. Davosta ótken birinshi sammitte ol onlayn tólem jýiesimen tanysyp, búny Qytayda iske asyru jayly iydeya kelgen. Qytayda búghan tyiym salynghan edi. Alayda soghan qaramastan, kәsipker qalayda osyny qúrugha tyrysty. Nәtiyjesinde memleket oghan kedergi bolmady. Alipay tólem jýiesinen ózge, qoldanushylardyng aqshasyn alayaqtardan da qorghaydy. Tao Vao –da messendjer siyaqty qyzyqty jana qúrylghylar payda bola bastady.

Djek Ma eBay-di – múhittaghy akulagha, al Tao Vao-ny  Yanszy krokodiyline tenegen. eBayAlibaba Group qaraghanda edәuir ýlken kompaniya. Ol tek Qytaygha ghana emes, býkil әlemde júmys istep túrghan. Al Djek Ma býkil әlem bolmasa da, Qytaydyng sauda naryghynda jaqsy júmys istedi. eBay birtindep әlsirep, basshylary naryqtaghy ýlesin saqtap qalugha qansha tyrysqanmen bolmady. Onyng eng basty qateligining biri bazasynyng AQSh-qa migrasiyalanuy edi. Migrasiyadan keyin resurs bayau júmys isteytin bolyp qalghan.Sonday-aq EachNet –ting de ótilimi azayghan. Al osy uaqytta Tao Vao jyl sayyn janalanyp, tez júmys isteytindigimen ózine auditoriyany kóptep jinay bastaghan. 2006 jyly soghys ayaqtaldy: Tao Vao naryqtyng 60% qadaghalasa, al 2007 jyly búl kórsetkish 82% jetti.

Keybir derekterde, eBay –ding basshysy Meg Uitmen 2005 jyly soghys әli jýrip jatqan kezde, Many AQSh-qa shaqyryp, seriktes bludy úsynghan. Alayda Ma bas tartqan. Onyng esesine ol Yahoo! –men kelisip, Alibaba-nyng 43%-na  $1 mlrd tólegen. Aradaghy qarym-qatynas qiyn bolghan. Sarapshylar Yahoo! basshysy Yang qate qadam jasady degen. Alayda býginde ol Yangting negizgi aktiyvine ainalyp otyr.

Ma kompaniyagha kerekti somagha qoly jetken son, tútynushylaryna aldaghy ýsh jyl taghy da komissiyagha aqsha tólemeytindikterin habarlady.

2007 jyly Alibaba ayaq astynan tútynushylarynyng narazylyqtaryna tap boldy. Oghan jauap retinde Ma býkil әlemge ózining saytynda akula etining ónimin satugha tiym salatynyn jariyalady. Osydan keyin tútynuyshalar tynyshtyldy.

Yahoo!-men kýres

2008 jyly Alimama(atauy 1999 jyly tirkelgen)jarnama serviysi jasalyndy. Alibaba kompaniyasyna marketing jaghynan qoldau ýshin qúrylghan.  Testileuden ótkizu úzaq uaqytqa sozylghan.

Sol uaqyttaghy taghy bir jana joba - T-Mall, bastapqy da Taobao-Mall dep atalghan. Búl serviys  Alibaba-da arzan tauarlar satylady degenderge jauap retinde qúrylghan. Servis B2C jýiesimen júmys jasaydy, yaghny tek tirkelgen firmalar  jәne jay saudagerler qosymsha qújattar toltyru arqyly sauda jasay alady. Kóp úzamay búl saytqa ataqty Adidas, GAP jәne Meizu siyaqty brendter kirgen. 2011 jyly T-Mall sayty Taobao-dan bólinip jeke servis boldy. Býgingi kýnde saytta 70 mynnan astam liysenziyasy bar saudagerler әlemdik brendterdi satylymgha úsynuda.

2009 jyly Yahoo! men Alibaba arasyndaghy qarym qatynas suy bastady. Amerikalyq kompaniyanyng basshysy auysyp, Djerry Yang-ting ornyna Kerol Barts kelip, Djek Mamen aradaghy qatynasty býldirdi. Oghan sebep bolghan, Kerolgha Yahoo China  serviysi únamady. Sondyqtan ol qytaylyq kәsipkerlerden servistegi amerikalyq ataudy alyp tastauyn talap etti. Kerol búl tilegin Alibaba top-menedjerlerining qatysuymen ótken jinalysta qadap aitty. Yahoo!-dan sharshay bastaghan Ma ony aksionerler qatarynan shygharyp tastaudy sheshti.

Onyng shygharuynyng birinshi qadamy -  Alipay(aksiyasynyng kóp bóligi Manyng iyeliginde) kompaniyasyn basqa kompaniyagha kóshirui boldy. Búl qadam Yahoo! men  Softbank - daghy basqa aksionerlerge eskertpesten jasalynyp, olardyng renishin tughyzdy. Ásirese Magha renjigen Yahoo! –daghy aksionerler. Al Softbank aksionerleri búl jaghdaygha onsha mәn bermedi. Ma aksionerlerding әlsiz tústaryn sezip, olargha qyzyghushylyq tanyta bastady. 2011 jyly Barts ornyn bosatty. Kerol kompaniyasy ýshin júmys istey alatyn bolsa, aldymen synamay túryp isteytindigin Ma atap ótken. Odan keyin Yahoo! diyrektorlar kenesine  investor Deniel Leb kelip, ol jana atqarushy diyrektor(gendiyrektor) lauazymyna Skott Tompsondy taghayyndady. Tompson  Manyn  20% aksiyasyn satyp alu turaly úsynysyna birden kelisip, qúndy qaghazdyng jalpy somasy $7,1 mlrd qúrady. Yang búl sheshimge qarsy bolyp, tipti diyrektorlar kenesinen shyghyp ketti. Bir qyzyghy Yang Yahoo!-dan ketse de, Alibaba-da diyrektorlar kenesindegi ornyn saqtap qaldy.

Bәsekelestermen kýres, janjal jәne tabysty Alibaba IPO

Djek Many ayaghynan shalghysy kelgender tek Yahoo!-da ghana emes, Qytaydyng ishinen de tabylghan. Solardyng biri  -  Baidu(Qytaydaghy Google) izdeu jýiesining negizin qalaushy Robin Li. Ma ózining saytyndaghy qoldanushylar ishki izdeu jýiesin qoldanghany dúrys degen sheshimin, Robinge jetkizgende, ol quana kelisedi. Sonynan 2009 jyly Baidu yuzeri Taobao men T-Mall –di bloktaydy(blokirovka). Onyng ornyna ózderining platformasyn qúrghanmen,tabysty bolmady.

2014 jyly kýresting jana tolqyny bastaldy. Ma qarsy Tencent, Baidu  jәne Wanda Group qúramy shyqty. Búl ýsh kompaniyany da Qytaydaghy eng bay adamdar basqarady. Olar Alibaba-ny әlsiretu maqsatynda, $814 mln  onlayn-platforma qúrdy. Qazirgi uaqytta búl kýres jayly naqty aqparat joq. Al Ma qarsylastary jayly jaghymdy pikirde. Ol Tencent kompaniyasy  Alibaba Group- ke qaraghanda janashyl ekendigin aityp, olardyng jasaghan WeChat-ty maqtady.

2011 jyly Alibaba Group –te ýlken janjal oryn aldy. Kompaniyadaghy 100 juyq menedjerler elektronika satatyn  ótirik firma ashyp, tútynuyshlargha eshtene aparmay, aqshasyn qaltalaryna basqan. Dau shyghyp, tekseris jýrgizilgende 2300-ge juyq  jalghan dýkendi anyqtaghan. Shyghyn - $2 mln.  Milliardaghan tabys tauyp túrghan kompaniya ýshin $2 mln shyghyn týk te emes. Biraq osy jaghdaydy Ma baghalaghanda, ol alayaqtardy ghana emes, birneshe top-menedjerlerdi de júmystan quyp jiberdi. Búl kompaniyagha degen tútynushylardyng senimderin qayta qalpyna keltiru ýshin әri mindetin dúrys oryndamaghandargha ne bolatynyn kórsetu maqsatynda jasalynghan.

2013 jyly Alibaba Group IPO- ge shyghugha dayyndyq bastaldy. Osy uaqytta qogham nazary Djek Magha audy. Birinshiden, ol atqarushy diyrektor qyzmetinen ketip, diyrektorlar kenesining mýsheliginde qaldy. Búl qyzmetten ketuin, qayyrymdylyqpen ainalysqysy keletindigimen týsindirdi. Ol keterinde kompaniyany 7 baghytqa bólip, әrbirinde 25 bólim boldy.

Ekinshiden, 2013 Djek Ma rezonans tudyrghan interviu berdi. Súhbatta internetting shekteuligine qaramastan, QHR ýkimetin qoldaytyndyghyn aitty. Búdan búryn Djek ýkimetting isine aralaspaytyn. Onyng búl qylyghyn sayt qoldanushylary qoryqqannan jasady dep sanady. Osy uaqytta Qytayda kәsipker Szen Chenszeni qúpiya týrde óltirilgen edi. Sondyqtan Manyng búl әreketi týsinikti boldy. Biznesmening ózi 2015 jyly memleketpen biznes jasamaytynyn,biraq ekijaqty kommunikasiyagha qarsy emestigin jәne manyzdy dep sanaytyndyghyn aitqan.

2014 jyly Alibaba GroupIPO-gha shyqty. Birjada $21,8 mlrd jetip, $241 mlrd baghalandy. Sol uaqytta kompaniyanyng 8,9% aksiyasyn iyemdengen Ma $867 mln tapty. Qytaylyq giganttyng IPO –sy tarihtaghy eng iri bolyp moyyndaldy.

IRO shyqpay túryp, Ma $4 mlrd men Alibaba Group –tyng 2% -yn qosyp qayyrymdylyq qoryn qúrghan. Qor densaulyq saqtau, bilim jәne qorshaghan ortany qorghaumen ainalysady.

Sonday-aq 2010 jyldan bastap, Alibaba Group jyldyq tabysynyng 0,3% -yn tabighatty qorghau qoryna audarady. Oghan qosa Ma tabighatty qorghau komiytetinde qyzmet atqaryp, ekologiyany saqtaugha aqshasyn bóledi.

Djek Manyng túlghalyq qasiyeti men kәsipkerlik kózqarastary

Djek Ma әlemdegi eng bay adamdardyng qataryna qosylghanmen, ol qarapayymdylyqty dúrys dep sanaydy. Basqa milliarder baylardan aiyratyn onyng osy minezi. Djek ózin-ózi maqtamaydy. Kerisinshe, ol ózin men aqymaq adammyn dep sanaydy. Oghan kóptegen adamdar «Djek sen-bizding batyrymyzsyn» dep kókke kótergende de, «men-batyr emespin» deydi. Osyghan qarap, onyng maqtangershilikke salynbaytynyn bayqalady.

Ol kezinde internet-kompaniya qúru turaly iydeyasyna kóptegen adamdardyng oghan topas adam retinde qaraghanyn, «búl men estigenderimning arasyndaghy eng topas iydeya» degenin jii aitady.  «Men-aqymaqpyn, biraq-topas emespin» deydi. Búl arqyly ol ózge adamdargha qanday da bir isti bastaghanda berilmey, motivasiya bergendi qalaydy.

Aghylshyn tilin ýirenudegi 9 jyldyq tabandylyghy men júmystaghy 30 dan astam sәtsizdikterine qaramastan, ol berilmegen. Ómirge nazary bolmay, algha qadam basqan.  Djek Manyng sәtsizdikterine nazar audaryp, onyng berilmeytin tabandy jan ekenin angharamyz.

Sonday-aq ol jastargha erekshe kónil qoyady. Eldi damytatyn, jana innovasiyalyq dýniyelerdi jasaytyn da osy jastar ekenine basa nazar audarady. Ol Qazaqstangha kelgeninde, jastargha kónil bólip, olardy oqytynyzdar. Olargha jiger berinizder dep aitqan.

Sonymen qatar Djek Manyng tehnikalyq bilimi bolmasa da, әlemdegi eng iri internet kompaniyanyng negizin qalauy oghan degen qyzyghushylyqty odan әri arttyrdy. Ol kod jazudy ghana emes, jalpy tehnologiya salasyn mýlde bilmeydi. Biluge de tyryspaydy. Ma búl saladan ózinning kәsiby mamandary bar ekennin aitty.

Milliarderding taghy bir ereksheligi ol aqshany aldynghy oryngha qoymaydy. Ol ýshin eng manyzdysy – tútynushy. Odan keyin kompaniya qyzmetkerleri, tek sodan keyin ghana aksionerler. Ádette basqa kompaniyalarda aksionerler birinshi orynda bolady. Al Djek Ma búghan kelispeydi. Onyng sebebin daghdarys kelgende aksionerler qashyp ketedi, al tútynushy men qyzmetkerlerimiz qaladymen týsindiredi.

Djek Ma әlemdegi eng bay adamdardyng tiziminde bolsa da, ol barynsha qarpayym ómirdi tandaydy. Onyng eng qymbat satyp alghan zaty – Gankongtegi ýii, baghasy - $193 mln. Biznesmen taghy jeke úshaq satyp alghan, alayda ol qajettilikten tuyndaghan. Tipti oghan iPhone –dy әieli satyp alyp bergen.

Ma kompaniyasynyng satylym auqymyn 2020 jylgha deyin $1 trln-gha jetkizbek. Búl qoljetpes bolyp kóringenmen, milliarder búghan jete alatyndyqtaryn birneshe ret aitqan.

Djek Manyng mediabizneske de aqsha qúida. Onyng iyeligine South China Morning Post gazeti, eBussines Review basylymy, Huxiu biznes blogy, China Business Network onlayn basylymy, sonday-aq kino óndirisi men taghy basqa jobalar tiyesili.

Qaniya Tabys

Abai.kz