Atalghan seminardy Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministrligi Tilderdi damytu jәne qoghamdyq-sayasy júmys komiytetining memlekettik tapsyrmasymen Sh.Shayahmetov atyndaghy tilderdi damytudyng respublikalyq ýilestiru-әdistemelik ortalyghy úiymdastyrdy.

Seminarda býginde ózekti mәselege ainalghan latyn әlipbiyining jana núsqasy jóninde f.gh.d., professor Álimhan Jýnisbek bayandama jasap, әlipbiydi jan-jaqty týsindirip, jana reformanyng fonetikalyq túrghydaghy qajettiligine toqtaldy:

- Býgingi latyn әlipbiyine auysudy – jazu reformasy dep týsinu qajet. Qazirgi emle erejesining birshama jansaq tústary bar. Sózderding ýndesim әuezdiligi búzylyp jatyr. Sózding morfem qúramy jәne buyn túrqy da búzyluda. Orfografiyadaghy tasymaldyng ózi dybys emes, әrip tasymalyna ainaldy. Sondyqtan osy latyn әlipbiyine auysu barysynda osynday qatelerdi týzetip alghan jón.

-Qazaq tiline tәn 9 ghana dauysty dybys bar. Dauyssyz dybystargha keler bolsaq, múndaghy u (w) dybysy býginde qogham arasynda keri pikir tudyryp jatyr. Biraq búl dybysty kirill әlipbiyinde qosarly dybys dep berip, ózimizding aramyzda shatasu bar. Yaghny birde dauysty, birde dauyssyz qoldanylyp jýr. Degenmen búl dybys qazaq tilinde dauyssyz u dybysyn beredi. Sebebi qazaq sózining ishinde «buyn dauysty dybystan bastalmaydy»(A.Baytúrsynúly) degen ereje bar. Mәselen, suy sózining buyn qúramy su-y bolyp, alghashqy buyn dauysty udybysyna ayaqtalyp, kelesi buyn dauysty y dybysynan bastalyp túr. Al búl jerde «qazaq sózining ishinde eki dauysty qatar túrmaydy» degen erejeni qalay dәleldeymiz?! Minekey, kórip otyrghandarynyzday, biz qazaq tilining emlelik erejelerine sәikes kelmeytin u dybysyna toqtalyp otyrmyz. Osy dybystyng dauyssyz qoldanyluyna keler bolsaq, yaghny әrqashan u dybysynyng aldynda ú nemese ý dybysy qatar jýrip, birdey estiledi. Mәselen, oqúu (oquw), jazúu (jazuw), súu (suw), qúuanysh (quwanysh), kýlu (ku’lu’w). Yaghniy u dybysy dauyssyz dybystargha tikeley jalghanbauy kerek. Býginde qoldanylyp jýrgen su, bu, tu, ilu, qúru, jýru, baru syndy sózderdegi u dybysy dauyssyz dybysqa tikeley jalghanbaydy. Osy dybysqa qatysty «Baghy janbaghan bir dybys» degen maqala dayyndap jatyrmyn.

Til ýiretudegi týiindi mәselelerdi tiyimdi tәsildermen sheshuding jolyn úsynghan Shәkәrim atyndaghy Semey memlekettik uniyversiyteti Qazaq әdebiyeti kafedrasynyng mengerushisi, Phd doktor, qauymdastyrylghan professor Aray Qanapiyaqyzy qazaq tilin oqytuda qoldanylatyn innovasiyalyq tehnologiyalar jóninde bayandama jasap, qajetti aqparattarmen bólisti:

-Oqu ýderisinde bilim alushylardyng bilim, bilik, daghdy әreketterin, sonday-aq, elimizding erteni – jas úrpaqqa bilim men tәrbie berip qana qoymay, olardyng ózining tughan tarihy men tilin qúrmet etetin, atamekenin ardaqtaytyn, әdet-ghúrpyn sýietin azamat bolyp qalyptasuyn maqsat etetin tapsyrmalar qajet.

Bilim alushy, eng aldymen, mәdeny kenistikte óz ornyn tabuy tiyis. Búl ýshin bilim beru ýderisinde qol jetkizetin nәtiyjelerding basymdylyghyna nazar audarylyp, tilding teoriyasy men tarihyn әdistemelik negizge sabaqtastyrghanda ghana bilim alushy pәn mazmúnyn jetik týsinip, tapsyrmalardy oryndauda joghary nәtiyjege qol jetkize alady.

Oqytudyng jana mazmúnyn mengertu qazaq tilin oqytu әdistemesining tarihynda jyldar boyy jinaqtalghan әdis-tәsildermen qatar jana innovasiyalyq tehnologiyalardy paydalanudy kózdeydi. Atap aitsaq, jana mazmúnda oqytudyng jeti modulining jekelegen strategiyalary men tәsilderining paydalanyluy:

1.Oqytu men oqudaghy jana tәsilder.

2.Syny túrghydan oilaugha oqytu.

3.Oqytu ýshin baghalau jәne oqudy baghalau.

4.Oqytuda aqparattyq-kommunikasiyalyq tehnologiyalardy paydalanu.

5.Talantty jәne daryndy balalardy oqytu.

6.Oqushylardyng jas ereksheligine baylanysty oqytu jәne oqu.

7.Oqytudaghy basqaru jәne kóshbasshylyq.

Sonymen qatar әr oqulyqtyng ózindik mazmúnyn tereninen ashatyn hrestomatiyasy, audio, viydeo qosymshalary boluy tiyis...

Seminar barysynda Shyghys Qazaqstan oblysy Tilder jónindegi basqarmasy Shyghys Qazaqstan lingvistikalyq ortalyghynyng oqytushylary men әdiskerleri sheberlik sabaqtaryn kórsetti. Atalghan ortalyqtyng oqytushysy Aqnúr Saghatova A1 (qarapayym) dengeyi boyynsha «Eresekterge qazaq tilin oqytuda oiyn tehnologiyalaryn qoldanudyng tiyimdiligi» taqyrybynda, ortalyqtyng әdiskeri Aray Mursalimova V1 dengeyinde, Baqyt Shókeeva orta dengey boyynsha «Mәtinmen júmys týrlerin úiymdastyru» taqyrybynda jәne Lәilә Ábilmәjinova ortadan joghary dengey boyynsha innovasiyamen qarulanghan jana sabaqtaryn ótkizdi. Al S1 (joghary) dengeyi boyynsha Gýlnúr Qúrmanghaliyeva sóileu әreketterine daghdylandyrugha qúrylghan toptyq júmystardy eresekter arasynda úiymdastyrugha arnalghan erekshe sabaqtyng týrin kórsetip, ózining oqytushylyq, әdiskerlik sheberligimin auditoriyany baurap aldy.

P.S. Qamshylanghan qamal alady degen - osy. Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministrligi Tilderdi damytu jәne qoghamdyq-sayasy júmys komiytetining memlekettik tapsyrmasymen Sh.Shayahmetov atyndaghy tilderdi damytudyng respublikalyq ýilestiru-әdistemelik ortalyghy úiymdastyrghan búl shara seminar shenberinde qalyp qoymay qoghamdyq ortada keninen qoldau tabady dep senemiz.

Abai.kz