اتالعان سەميناردى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ مەملەكەتتىك تاپسىرماسىمەن ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعى ۇيىمداستىردى.

سەميناردا بۇگىندە وزەكتى ماسەلەگە اينالعان لاتىن ءالىپبيىنىڭ جاڭا نۇسقاسى جونىندە ف.ع.د.، پروفەسسور ءالىمحان جۇنىسبەك بايانداما جاساپ، ءالىپبيدى جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ، جاڭا رەفورمانىڭ فونەتيكالىق تۇرعىداعى قاجەتتىلىگىنە توقتالدى:

- بۇگىنگى لاتىن الىپبيىنە اۋىسۋدى – جازۋ رەفورماسى دەپ ءتۇسىنۋ قاجەت. قازىرگى ەملە ەرەجەسىنىڭ ءبىرشاما جاڭساق تۇستارى بار. سوزدەردىڭ ۇندەسىم اۋەزدىلىگى بۇزىلىپ جاتىر. ءسوزدىڭ مورفەم قۇرامى جانە بۋىن تۇرقى دا بۇزىلۋدا. ورفوگرافياداعى تاسىمالدىڭ ءوزى دىبىس ەمەس، ءارىپ تاسىمالىنا اينالدى. سوندىقتان وسى لاتىن الىپبيىنە اۋىسۋ بارىسىندا وسىنداي قاتەلەردى تۇزەتىپ العان ءجون.

-قازاق تىلىنە ءتان 9 عانا داۋىستى دىبىس بار. داۋىسسىز دىبىستارعا كەلەر بولساق، مۇنداعى ۋ (w) دىبىسى بۇگىندە قوعام اراسىندا كەرى پىكىر تۋدىرىپ جاتىر. بىراق بۇل دىبىستى كيريلل الىپبيىندە قوسارلى دىبىس دەپ بەرىپ، ءوزىمىزدىڭ ارامىزدا شاتاسۋ بار. ياعني بىردە داۋىستى، بىردە داۋىسسىز قولدانىلىپ ءجۇر. دەگەنمەن بۇل دىبىس قازاق تىلىندە داۋىسسىز ۋ دىبىسىن بەرەدى. سەبەبى قازاق ءسوزىنىڭ ىشىندە «بۋىن داۋىستى دىبىستان باستالمايدى»(ا.بايتۇرسىنۇلى) دەگەن ەرەجە بار. ماسەلەن، سۋى سوزىنىڭ بۋىن قۇرامى سۋ-ى بولىپ، العاشقى بۋىن داۋىستى ۋدىبىسىنا اياقتالىپ، كەلەسى بۋىن داۋىستى ى دىبىسىنان باستالىپ تۇر. ال بۇل جەردە «قازاق ءسوزىنىڭ ىشىندە ەكى داۋىستى قاتار تۇرمايدى» دەگەن ەرەجەنى قالاي دالەلدەيمىز؟! مىنەكەي، كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي، ءبىز قازاق ءتىلىنىڭ ەملەلىك ەرەجەلەرىنە سايكەس كەلمەيتىن ۋ دىبىسىنا توقتالىپ وتىرمىز. وسى دىبىستىڭ داۋىسسىز قولدانىلۋىنا كەلەر بولساق، ياعني ارقاشان ۋ دىبىسىنىڭ الدىندا ۇ نەمەسە ءۇ دىبىسى قاتار ءجۇرىپ، بىردەي ەستىلەدى. ماسەلەن، وقۇۋ (oquw), جازۇۋ (jazuw), سۇۋ (suw), قۇۋانىش (quwanysh), كۇلۋ (ku’lu’w). ياعني ۋ دىبىسى داۋىسسىز دىبىستارعا تىكەلەي جالعانباۋى كەرەك. بۇگىندە قولدانىلىپ جۇرگەن سۋ، بۋ، تۋ، ءىلۋ، قۇرۋ، ءجۇرۋ، بارۋ سىندى سوزدەردەگى ۋ دىبىسى داۋىسسىز دىبىسقا تىكەلەي جالعانبايدى. وسى دىبىسقا قاتىستى «باعى جانباعان ءبىر دىبىس» دەگەن ماقالا دايىنداپ جاتىرمىن.

ءتىل ۇيرەتۋدەگى ءتۇيىندى ماسەلەلەردى ءتيىمدى تاسىلدەرمەن شەشۋدىڭ جولىن ۇسىنعان شاكارىم اتىنداعى سەمەي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، Phd دوكتور، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور اراي قاناپياقىزى قازاق ءتىلىن وقىتۋدا قولدانىلاتىن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار جونىندە بايانداما جاساپ، قاجەتتى اقپاراتتارمەن ءبولىستى:

-وقۋ ۇدەرىسىندە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءبىلىم، بىلىك، داعدى ارەكەتتەرىن، سونداي-اق، ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى – جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ءوزىنىڭ تۋعان تاريحى مەن ءتىلىن قۇرمەت ەتەتىن، اتامەكەنىن ارداقتايتىن، ادەت-عۇرپىن سۇيەتىن ازامات بولىپ قالىپتاسۋىن ماقسات ەتەتىن تاپسىرمالار قاجەت.

ءبىلىم الۋشى، ەڭ الدىمەن، مادەني كەڭىستىكتە ءوز ورنىن تابۋى ءتيىس. بۇل ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە قول جەتكىزەتىن ناتيجەلەردىڭ باسىمدىلىعىنا نازار اۋدارىلىپ، ءتىلدىڭ تەورياسى مەن تاريحىن ادىستەمەلىك نەگىزگە ساباقتاستىرعاندا عانا ءبىلىم الۋشى ءپان مازمۇنىن جەتىك ءتۇسىنىپ، تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزە الادى.

وقىتۋدىڭ جاڭا مازمۇنىن مەڭگەرتۋ قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسىنىڭ تاريحىندا جىلدار بويى جيناقتالعان ءادىس-تاسىلدەرمەن قاتار جاڭا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋدى كوزدەيدى. اتاپ ايتساق، جاڭا مازمۇندا وقىتۋدىڭ جەتى ءمودۋلىنىڭ جەكەلەگەن ستراتەگيالارى مەن تاسىلدەرىنىڭ پايدالانىلۋى:

1.وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر.

2.سىني تۇرعىدان ويلاۋعا وقىتۋ.

3.وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋدى باعالاۋ.

4.وقىتۋدا اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ.

5.تالانتتى جانە دارىندى بالالاردى وقىتۋ.

6.وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى وقىتۋ جانە وقۋ.

7.وقىتۋداعى باسقارۋ جانە كوشباسشىلىق.

سونىمەن قاتار ءار وقۋلىقتىڭ وزىندىك مازمۇنىن تەرەڭىنەن اشاتىن حرەستوماتياسى، اۋديو، ۆيدەو قوسىمشالارى بولۋى ءتيىس...

سەمينار بارىسىندا شىعىس قازاقستان وبلىسى تىلدەر جونىندەگى باسقارماسى شىعىس قازاقستان لينگۆيستيكالىق ورتالىعىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ادىسكەرلەرى شەبەرلىك ساباقتارىن كورسەتتى. اتالعان ورتالىقتىڭ وقىتۋشىسى اقنۇر ساعاتوۆا ا1 (قاراپايىم) دەڭگەيى بويىنشا «ەرەسەكتەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى» تاقىرىبىندا، ورتالىقتىڭ ادىسكەرى اراي مۋرساليموۆا ۆ1 دەڭگەيىندە، باقىت شوكەەۆا ورتا دەڭگەي بويىنشا «ماتىنمەن جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋ» تاقىرىبىندا جانە ءلايلا ءابىلماجىنوۆا ورتادان جوعارى دەڭگەي بويىنشا يننوۆاتسيامەن قارۋلانعان جاڭا ساباقتارىن وتكىزدى. ال س1 (جوعارى) دەڭگەيى بويىنشا گۇلنۇر قۇرمانعاليەۆا سويلەۋ ارەكەتتەرىنە داعدىلاندىرۋعا قۇرىلعان توپتىق جۇمىستاردى ەرەسەكتەر اراسىندا ۇيىمداستىرۋعا ارنالعان ەرەكشە ساباقتىڭ ءتۇرىن كورسەتىپ، ءوزىنىڭ وقىتۋشىلىق، ادىسكەرلىك شەبەرلىگىمىن اۋديتوريانى باۋراپ الدى.

P.S. قامشىلانعان قامال الادى دەگەن - وسى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ مەملەكەتتىك تاپسىرماسىمەن ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعى ۇيىمداستىرعان بۇل شارا سەمينار شەڭبەرىندە قالىپ قويماي قوعامدىق ورتادا كەڭىنەن قولداۋ تابادى دەپ سەنەمىز.

Abai.kz