Kezinde qazaqtyng kórnekti aqyn Jarasqan Ábdirashev marqúm: «Qúlpytas qoyar-qoymas basymyzgha,  Ol jaghyn uaqyttyng ózi biler», - dep jyrlaghan eken.

Elimizding bas gazeti «Egemen Qazaqstannyn» 2016 jyldyng 1 sәuir kýngi sanynda «Jat júrtta jerlengen jampozdar» atty maqala jaryq kórgen edi.

Maqalada jat jerde jerlengen, sonyng ishinde Reseyde sýiekteri qalghan Bókey han Núralyúly, Arynghazy han Ábilghazúly, Álihan Bókeyhanúly, Ghany Múratbaev, Túrar Rysqúlov, Súltanbek Qojanov, Nәzir Tóreqúlov t.b. syndy Alashtyng arystarymen qatar on segizinshi bolyp otandasymyz, әigili opera әnshisi, akter, asa siyrek kezdesetin dauys – kontralit dauys iyesi, 1992 jyly «Madam Batterfley» spektaklindegi basty róli ýshin Reseyde «Jyldyng ýzdik akteri» atanghan Erik Sәlimúly Qúrmanghaliyevting esimi túr. Aldaghy uaqytta da qansha qazaqtyng daryndy úldaryna jat jerden topyraq búiyraryn bir Allanyng ózi biledi.

Álemde asa siyrek kezdesetin dauys iyesi 48 jasynda 2007 jyldyng 13 qarasha kýni kóz júmyp, Moskvadaghy «Vaganikovo» ziratynda tynys tapty. Beu dýniye, oghanda biyl on jyl toldy.

Teatr sahnasyna Erik...  Erik Qúrmanghaliyev... Sәlim – Meruet... Qarapayym qazaq balasy...  atymen tanyldy.

Ol Qazaqstan, Resey, Ukraina, Latviya, Estoniya, Litva, Niyderland, Beligiya, Vengriya, Yugoslaviya, Fransiya, Gresiya, Kanada siyaqty elderding sahnalarynda óner kórsetti.

Erikting tughan naghashysy Guriev oblysy (qazirgi Atyrau oblysy), Baqsay audany (qazirgi Mahambet), 1936-1949  jyldary «Baqsay» kensharynyn, 1949-1958 jyldar aralyghynda audandyq mal dayyndau kensesining diyrektory, 4 mәrte Novobogat, Baqsay audandyq kenesining deputaty bolghan, eleuli enbegimen el esinde qalghan enbek ardageri Zeynesh Sauyqov bolatyn.

Atamyz 1985 jyly Aqtoghay auylynda (búrynghy Baqsay auyly) qaytys boldy. Býgingi kýni ol túrghan ýide eskertkish taqta qoyylghan. 1919-1920 jyldary IY.V.Chapaev diviziyasynyng birinshi eskadronynda qyzmet etip, ólkemizdegi general Tolstovtyng kazaktarymen, ataman Serov bandylarymen bolghan shayqastargha qatynasqan. 1941-1945 jyldary Úly Otan soghysy jyldaryndaghy eren enbegi ýshin Enbek Qyzyl Tu ordenimen marapattalghan.

Ol kisi jóninde el ishinde anyzgha bergisiz әngimeler kóp. Ol turaly uaqytynda búqaralyq aqparat qúraldary betterinde jaryq kórgen bolatyn(Sauyqov jәne Mikoyan  // Jayyq shúghylasy, 20 qantar 2001 j.;  Erinbey enbek etken er // Múnayly Astana, 19 qarasha 2009 j.; «Kóship qonugha týie berinizshi»...nemese ataqty sharuager Zeynesh Sauyqov turaly bir auyz sóz // Atyrau, 7 qantar 2010 j.).

Ol kisi Kishi jýzding Berish taypasynyng Begis-shabanqara bóliminen. Atamyzdyng kindiginen Orynghaly (1923 j.t.) kókemiz jәne Júmash (1929 j.t.), Meruet (1932 j.t.) apalarymyz taraydy. Orynghalidan Fayzolla, Qizat, Roza esimdi úl-qyz órbidi.

Erikting anasy Meruet Zeyneshqyzy 1946 jyly Baqsay audanyndaghy Tanday ortalau mektebin orys synyby boyynsha bitirip, Almatydaghy V.M.Molotov atyndaghy medisina institutyna oqugha týsip, búl oqu ornyn 1955 jyly tәmamdady. 1955-1981 jyldary qaladaghy densaulyq mekemelerinde pediatr-dәriger bolyp qyzmet etti. 1982 jyly auyr nauqastan ómirden ótti. Beyiti qaladaghy Noghay beyiti qauymynda. Sәlim jezdemizde oblystyq auruhanada dәriger boldy. 1979 jyly qaytys boldy. Ol kisi Kishi jýzding Álim taypasynan.

Apa-jezdemizding kindiginen Serik (1956 j.t.), Erik (1959 j.t.), Berik (1966 j.t.) atty úldar órbidi. Serik 2007 jyly  qaytys boldy. Berik qúrdasym 2000 jyly dýniyeden ótti. Artynda Sәlim, Iliyas atty úldary qaldy.

...1983 jyly orta mektepti oidaghyday ayaqtap, arman quyp Guriev pedagogikalyq institutyna (qazirgi H.Dosmúhamedov atyndaghy Atyrau memlekettik uniyversiyteti) oqugha týstim. Aghayyndardyng qalauymen  qalanyng qaq ortasyndaghy Lenin kóshesi boyyndaghy, ortalyq kópirge jaqyn apa-jezdemning ýiine jatuym úigharyldy. Apa-jezdemiz ómirden ozghan song búl ýy bos túrghan bolatyn-dy. Erik Moskvada oquda, Serik Jambyl qalasyndaghy apasynyng qolynda, al mening qúrdasym Berik naghashylarynyng qolynda Sarayshyq kәsiptik-tehnikalyq uchiliyshesinde oqityn edi. Sol jyly Orynghaly kókemizding balasy Qizat aghamyz Otan aldyndaghy әskery qyzmetin atqaryp kelip, Guriev tehnikumyndaghy oquyn jalghastyrghan bolatyn. Ýide Qizat agham, Baqytjamal apamyzben (mәdeni-aghartu uchiliyshesinde oqydy) birge túrdym, ýsheumizde studentpiz. Ýige alghash kelgennen bayqaghanym dýniye-mýlikting joqtyghy men  jardaghy shkaftar ishinde kýitabaqtardyng (plastinkalardyn) óte kóptigi. Mening qyzygha qaraghanyma nazar audarghan Qizat agham «búl kýitabaqtardy jinaghan Erik qoy, tyndaghyng kelse tyndap, keyin óz ornyna salyp qoyarsyn»,- dedi. Sonymen birge «Ogonyok», «Sovetskiy Soyz» jurnaldarynyng 1953 jyldardan bastap tigindileri saqtalghan bolatyn. Janúyalyq alibomda Erikting mektep kezindegi әrtýrli sharalarda týsken foto suretteri jәne oblystyq «Prikaspiyskaya kommuna» gazetinde Múnayshylar mәdeniyet sarayynda Jana jyldyq shyrshada óner kórsetkendigi jónindegi maqalalar saqtalghan.

Bәrimiz sabaqqa erte ketip, kesh kelemiz. Men institut jaqyn bolghandyqtan olardan búryn ýige keletinmin, sebebi qalada tanityn jaqyn-joldastarym joq, әri oqugha erekshe den qoyghan bolatynmyn. Sabaghyma dayyndalyp bolghan song tórdegi radioldy qosyp, kýy tabaqtardy (plastinkalar) birinen song birin jiberip tyndaymyn. Erikting P.I.Chaykovskiy, M.V.Glinka, S.V.Rahmaninov, N.A.Rimskiy-Korsakov, M.P. Musogrskiy, A.S.Dragomyjskiy, J.Biyze, V.A.Mosart, IY.S.Bah, D.A.Rossini, A.Vivalidy t.b. kýitabaqtaryn úqyptylyqpen qalay jinaqtaghany qyzyqtyrushy edi.

Erikpen alghash ret 1986 jyldyng jazynda tanystym. Sol jyly eki jyl әskery boryshymdy atqaryp, armiyadan oralghan edim. Instituttaghy oquymdy jalghastyru mәselesin sheship kelip, auylda demalysta jýrgen uaqytym bolatyn. Sheshem marqúm «Balam erteng «Baqsay» qaynaghanyng ýiine (qaynaghalarynyng esimin atamaytyn, Orynghaly kókemizdi osylay aitushy edi)  sonau Mәskeuden Erik jiyen keldi dep, keshke aghayyn-tuys pen kórshi-kólemge shәy berip jatyr eken, soghan barmastan búryn, býgin alystan kelgen jiyenge sәlem bere baryp keleyik» dedi. Qazaqta «alystan alty jasar bala kelse, alpystaghy aqsaqal sәlem bere barar» degen qaghidagha sýiengen sheshem ekeumiz týs әletinde kókemizding ýiine bet aldyq. Aulagha kirgenimde  Mýgilsin sheshemizding qasynda otyrghan sýiriktey appaq, qoy qara shashty, botakózdi әdemi jigitke birden kózim týsti. Armiyagha deyin ýidegi alibomdarda saqtalghan fotolaryn kórip jýrgendikten birden tanydym. Amandyq-saulyq súrasyp otyrghanda bayqaghanym, sózine bir oryssha qospay tap-taza qazaqsha sóilep otyrghany meni sýisindirdi. Shynynda shette jýrip, qoghaday japyrylghan qalyng orystyng arasynda jýrse de ana tilin úmytpay, taza sóilegeni erekshe esimde qalghany. Býgingi kýnderi ózining ana tilin mensinbey múryn shýiire qaraytyndargha naghyz ýlgi etuge bolatyn ónege demeske bolmaydy. Biz barghanda týski asta әzir bolyp qalghan eken. Dastarhan basynda auyl-aymaqtyng janalyqtaryn súrap, kórshi-kólemning aty jónin úmytpay jatqa aityp otyrghany da meni tandandyrdy. Arasynda naghashy sheshesine  «birge shәy ishetin Sәmiya, Ásiya, Aqsaghi, Tólesh kampandaryng aman-sauma, erteng ýide bolama?» - dep әzildep otyrdy.

Keshkisin Jayyqtyng jaghasyna baryp, sugha shomylyp jýrip әn salghany auylgha estilip jatatyn. Keshke mal óristen qaytqan uaqytta maldyng aldynan shyghyp qyzyqtap qarap túrushy edi. Shybyn-shirkeyden qashqan bota-taylaqtar kýldikte jatsa, solardyng ynghayyna kelgenine shógip jatqan jerinen minip alyp, tyraghaylap shapqan taylaqtyng ýstinde eki etegi deldieyip Erik auyldyng shaghyn kóshesin azan-qazan qylyp shauyp bara jatar edi.

Baqsay auylyndaghy naghashysynyng kórshi kempirlerining dausyn ainytpay salyp, naghashy sheshesining kiyimderin kiyip alyp birde Sәmiya kempir, birde Ásiya kempir bolyp shaygha shaqyryp qyran-topan kýlkige batyryp jýrgeni.

Qalada oqyp jýrgen kezde ýiding qasyndaghy ortalyq telegraf ýiinen ay sayyn Qizat aghamyzben baryp Moskvadaghy Erikpen sóilesip túrdyq. Ol kezde qazirgidey baylanys atymen joq, aldyna-ala tapsyrys beru arqyly sóilesetin edik. Ol aghayyn-tughandar men kórshi kólemderding amandyghyn súrap, sәlem aityp, qay qalalarda gastrolide bolghandyghynan habardar etushi edi.

Keyingi jyldary Berik qaladan auylgha kelip jýrgen kezde Erikting aman-saulyghyn súrastyryp túratynbyz. Telefonmen sóilesip túratyndyghyn, aman-esen jýrip jatqandyghyn, aghayyn-tughandardy, bauyrlary Sәlim men Iliyasty súrap túratyndyghyn aityp jýrdi.

Elge 2007 jyldyn  qarasha aiynyng qara suyghymen Atyrau ólkesine Mәskeuden suyq habar kelip jetti. Án әleminde siyrek kezdesetin dauys iyesining jýregi jat júrtta tynys tapty. Búl habardy maghan Erikting Mahambet auylynda túratyn naghashysy Fayzolla kókemiz telefonmen estirtip, marqúmnyng sýiegen elge alyp kelu sharalarymen ainalysatyndyghyn habardar etti. Ókinishke oray daryndy úlgha tughan jerining topyraghy búiyrmady...

Álemde siyrek kezdesetin dauys iyesine tughan jerinde kóshe atyn berse, túrghan ýiine eskertkish taqta ornatylsa degen tilek bar. Osynday iygi is-sharalardyng nәtiyjesinde keleshek úrpaq halqymyzdyng daryndy úldaryn eske alyp jýrgen bolar edi.

Aqqaly AHMET, tarih ghylymdarynyng doktory

Abai.kz