|
Manghystau oblysy
Qazaqstannyng әkimshilik kartasynda 14 oblys pen respublikalyq manyzdaghy 2 qalanyng bar ekeni eshkimge tansyq emes. Apyr-au, respublikalyq manyzdaghy Bayqonyr qalasy bar edi... Bary bar ghoy, biraq onyng kólemi 57 sharshy shaqyrymyndaghy 60 myng aghayynnyng ahualy jayynda aqparat joq. Ondaghy bauyrlar óli me, tiri me, qanshasy qazaqtanyp, ya orystanyp ketti, - tiske basar týk tappaysyz. Sondyqtan, barymyzdy bazarlap, dúrysy «Analitikalyq resurstar studiyasy» úsynghan derekterdi úyala-úyala qorytyp kórmekpiz. Úyalatyn sebebimiz, «oblystar olimpiadasynda» oryn alghan ýzdikter men autsayderlerding arasy jer men kóktey. Áriyne, «bes sausaq birdey emes». Áriyne, biz de barlyq parametrler boyynsha faktilerdi tizip-tizip, tolyqqandy saraptama jýrgizudi qyzyq kórmedik. Qyzyqty qaybir ekonomikalyq qisaptardan taptyq. Tarqatyp kóreyik.
Naryq zamanynda nangha may jaghyp jeuding mehnatyn biletin aghayyngha basty aqpar, shamasy ortasha ailyq mólsheri shyghar. Qay aimaqta ailyq joghary bolsa, onyng әleueti de kýshti degen talassyz teorema bar.
1-keste. Qazaqstandaghy ortasha ailyq kórsetkishi
|
Atyrau oblysy
|
151 815 tg.
|
|
Manghystau oblysy
|
143 823 tg.
|
|
Astana qalasy
|
114 328 tg.
|
|
Almaty qalasy
|
107 762 tg.
|
|
Batys Qazaqstan oblysy
|
84 793 tg.
|
|
Qyzylorda oblysy
|
73 749 tg.
|
|
Aqtóbe oblysy
|
72 718 tg.
|
|
Qaraghandy oblysy
|
68 782 tg.
|
|
Pavlodar
|
66 526 tg.
|
|
Shyghys Qazaqstan oblysy
|
63 552 tg.
|
|
Almaty oblysy
|
60 994 tg.
|
|
Ontýstik Qazaqstan oblysy
|
60 193 tg.
|
|
Qostanay oblysy
|
59 487 tg.
|
|
Aqmola oblysy
|
57 492 tg.
|
|
Soltýstik Qazaqstan oblysy
|
54 348 tg.
|
|
Jambyl oblysy
|
53 527 tg.
|
Qarap otyrsanyz, qayran qalatynday dәnene joq. Aldynghy topjarghandyng ahualy aitpasa da týsinikti shyghar.. elimizding búl aimaqtary múnay men gazdan uystap aqsha ústap otyr. Birinshiden, qazba baylyqtardy iygeruge qyzyqqan sheteldik investorlar múnda shaylasyn tigip, qarjysyn qotarady. Myna derekti qaranyz, Qazaqstandaghy barlyq sheteldik investisiyanyng 76 payyzy osy aimaqqa tartylady eken. Jalghandau kórinse búny bedeldi degen «Vox Populi» jurnalynan jyrtyp alghanymyzdy qosa keteyin. Sodan da, múnay men gazdy óndeu (propan men butan, benziyn, kýkirt, benzinsizdirilgen gaz) oblystaghy óndiristik әleuetting 95 payyzyn qúraydy. Búl endi eshqanday maqtanysh emes, qayta qauip sezimin tudyratyn qúbylys. Qazirgi mastanu eyforiyasy múnaydyng songhy tamshysymen ótkende, bay ólkening bolashaghy ne bolmaq deseyshi... Eger oblysta múnay-gazdan basqa salalardy damytudyng keshendi baghdarlamalary qolgha alynbay, auyl sharuashylyghy eki ayaghynan aqsap jatsa, keleshekte tayaqty kim jeydi? Áriyne, búqara. Basqasy bylay túrsyn, oblystaghy iri qaranyng ýlesi 2,6%, qoy men eshkining ýlesi 3,6%, jylqylary 3,2% bolsa, búny artta qalushylyq demey, ne deydi? Basqalay salalardyng býrshik atyp jatqany turaly da jarghaq qúlaghymyz esty almay jýr. Aytpaqshy, ailyq dengeyi óte joghary bolyp jatsa, búghan Atyrauda az adamnyng boluyn әserler qatarynan әste syzyp tastaugha bolmaydy. Sebebi, Atyrau oblysynda biylghy jyldyng aqpanyndaghy mәlimet boyynsha, 518 myng 869 adam bar desek, az adamgha mol aqsha tiyedi degen qarabayyr qisyn ghoy bizde. Solay bola túra, oblystaghy azamattardyng kommersiyalyq bankterde jatqan salymdarynyng jiyntyghy sýbeli bolmay túr. 2010 jyldyng mausym aiyndaghy derek boyynsha, oblystaghy әr túrghynyna shaqqanda, 71,9 myng tenge salymnan keledi desek, jalpyeldik dengeyde búl kórsetkish - 106,3 myng tenge! Demek... aimaqtaghy múnay-gaz iygeruden týsken tabys tendey bólinbeydi, bireuine kóp, basqasyna az tiyedi degen diagnoz ózi-aq shygha keledi. Kýkirtting buynan kýrk-kýrk jótelgen aghayynnyng qamyn Bergey Rysqaliyev (oblys әkimi) býgin oilamasa, erteng kesh qalarday kórinedi de túrady.
Manghystau oblysynyng jayy da kórshisining basyndaghy keyipke keledi. Sol múnay, sol aqsha, sol mәsele... Dәlirek bolsaq, múnay óndiruding oblys ekonomikasyndaghy ýlesi 95% bolsa, tabighy gaz jәne gaz kondensatyn óndirumen qosa alghanda 96,8%-gha jetip jyghylady. Sonda, ar jaghyndaghy qaldyq 3,2% degenimiz, ary ketse Ýstirtting en dalasynda qalghan týieler shyghar, sirә. Oblysta 456 068 adam túrady desek (Qazaqstandaghy adam sany eng az aimaq), jan basyna shaqqandaghy kommersiyalyq bankterge salym salu jaghynan 29,5 myng tengeni meje etipti. Dәl osy «bankke aqsha salugha» kelgende qadala qaldy deseniz, búl býkilәlemdik tәjiriybede halyqtyng әl-auqatynyng barometri bolyp tabylady. Endeshe... qorytyndyny óziniz-aq shyghara beriniz. Onyng ýstine, Manghystau oblysy 7,1 payyzben júmyssyzdyq dengeyinen aldyna aimaq týsirmey túr eken... Soghan qarap, Qyrymbek Kósherbaev ózine qamshy basa týsse, iygi. Sebebi, bizde júmyssyz adamdaryng sanymen әkim-qaralardyng júmysyn baghalaymyz degen kriyteriy bar siyaqty edi.
2-keste (oryssha). Elimizdegi júmyssyzdyq dengeyi
Al, ortasha ailyq jóninen autsayder qatarynda bolghan Soltýstik Qazaqstan men Jambyl oblysynyng jayy mýldem basqa. Mysaly, Soltýstik Qazaqstan oblysynda negizgi kapitalgha investisiya tartu ýlesi respublikalyq investisiya dengeyining 1 payyzyn ghana alady. Sәikesinshe, oblystaghy jan basyna shaqqanda investisiyanyng quaty 30 myng tengege әreng jetedi. Salystyra ketu ýshin Atyrau oblysynda búl kórsetkishting 971 myng tenge ekenin aitsaq ta jetip jatyr. Endi investisiya qúiylmaghan jerde aqsha iyirimi bolmasy anyq emes pe? Joghary ailyq jayly armandamas búryn, múndaghy aghayyn alghan tiyn-tebenine «tútynushy sebetin» toltyryp alugha asyghady. Áriyne, Serik Bilәlov basqaratyn oblysta makaron, ún, sýt óndiredi, taghy ne bar edi, eske týsiruge qinalyp túrghanymyz... Eske týsiruge qinalghanymyzben, óndiristik әleuette oblystyng ýlesi bar joghy - 0,67%! Soltýstik Qazaqstan oblysy siyaqty ekonomikalyq dengeyde әljuaz bolyp qalghan aimaqtyng biri de biregeyi - Jambyl oblysy dese, janylyspaspyz. Búl oblystyng ekonomikasyna sipattama ber dese, qarapayym periyferiyalyq ekonomika der edik, yaghny halyqtyng tómen tabysy, әlsiz óndiristik ýrdister.. basqa, basqa eshtene! Kenes zamanynda fosfor, qant óndirisi dýrildep túr edi, býginde búlargha dem berip, qan jýgirtu tәuelsizdikten bergi talay jylda mýmkin emestey bolyp keledi. Sodan da, Qazaqstannyng ishki jalpy ónimindegi (IJÓ) oblystyng ýles salmaghy - 2,2% nemese 359 994 mln tenge! Búl tómendegi kestege kóz salsanyz, elimizdegi eng tómengi kórsetkish bolyp shyghady.
3-keste (oryssha). Elimizdegi IJÓ kórsetkishi
Bilikti biznesmen Qanat Bozymbaev oblys basshylyghyna kelgeli, aimaqta irili-úsaqty biznes jobalar jýzege asyrylyp jatqangha úqsaydy. Tek tabighat tartuyna qarap qalmay, qarmanyp jýrgen múnday basshygha alghystan basqa aitarymyz joq.
«Halyq sózi» gazeti
|
