Jaghda Babalyqúlynyng tughanyna 100 jyl toluyna oray «Dәstýr: keshe, býgin, erten»  atty 4 tomdyqtyng túsaukeseri ótedi

Jahandanu dendegen qazirgi tanda últtyq qúndylyqtargha aiyryqsha basymdyqtar berilude. Últtyng últ bolyp saqtaluy da últtyq әdet-ghúryp, salt-dәstýrlerining qanshalyqty  saqtaluyna baylanysty. Elbasy Núrsúltan Nazarbaev ózining «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty baghdarlamalyq enbeginde: «Men halqymnyng taghylymy mol tarihy men erte zamannan arqauy ýzilmegen últtyq salt-dәstýrlerin aldaghy órkendeuding berik dini ete otyryp, әrbir qadamyn nyq basuyn, bolashaqqa senimmen bet aluyn qalaymyn», – deui de sondyqtan. Osy túrghydan kórnekti etnograf Jaghda Babalyqúlynyng 100 jyldyghyna arnap «Dәstýr» baspasy shygharyp otyrghan «Dәstýr: keshe, býgin, erten» atty tórt tomdyq uaqyt súranysyna jauap beretin ensiklopediyalyq dengeydegi auqymdy enbek. Endeshe búl әlemdegi barsha qazaqtyng taghdyr-talayynan, olardyng qasterli qúndylyqtarynan  syr sherter biregey tórt tomdyq ekendigin auyz toltyryp aitugha  әbden bolady. Etnografiyalyq syr-súhbatqa negizdelgen «Dәstýr: keshe, býgin, erten» atty tórt tomdyqtyng avtory – Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri,   «Dәstýr» jurnalynyng bas redaktory, aqyn Qasymhan Begmanov.

Tórt tomdyqtyng túsaukeserine kórnekti tarihshylar men әdebiyetshiler,  din, mәdeniyet hәm óner qayratkerleri, etnograf-ghalymdar, aqyn-jazushylar men jurnalister shaqyrylyp otyr.

Jiynnyng moderatory  – "Preziydent jәne Halyq" gazetining bas redaktory, «Salt-dәstýr jәne әdet-ghúryp Akademiyasynyn» preziydenti, jazushy-junalist  Marat Toqashbaev.

Búl kólemdi de qúndy enbek  halyq etnografiyasynyng kórnekti ókili Jaghda Babalyqúlynyng 100 jyldyghyna arnalyp otyr.

Atalmysh tórt tomdyq Qasymhan Begmanovtyng (osydan jeti jyl búryn jaryq kórgen Jaghda Babalyqúlymen halqymyzdyng salt-dәstýri men әdet-ghúrpy turaly syr-súhbatqa qúrylghan) «Etnografpen әngime» kitabynyng zandy jalghasy.

Búl joba segiz jyldan beri shyghyp kele jatqan respublikalyq últtyq-etnografiyalyq «Dәstýr» jurnalynyng hat qorjynyna kelip týsken myngha juyq súraqtargha jauap beru maqsatynda qolgha alynghan bolatyn.

Kitaptyn  birinshi tomynda Mekemtas Myrzahmetúly, Uaqap Qydyrhanúly, Ómirzaq Aytbayúly, Qúbyghúl Jaryqbaev, Súltan Sartaev, Sәbit Orazbay, Sovet-Han Ghabbasov, Ábsattar Derbisәli, Satybaldy Narymbetov,  Shóptibay Baydildiyn, Úlyqpan Sydyqov, Orazaly Sәbden, Jarqyn Shәkәrim, Erjan qajy Malghajyúly, Sabyrgýl Asanova, Dәnesh Ahmetúly, Sәrsenbek Bekmúratúly,   Ghaliya Qaydauylqyzy, Kýlәsh Menghaliyeva, Shәken Bóketayúly, Bolat Bopayúly syndy ghylym-bilim, din, mәdeniyet jәne óner qayratkerlerimen bolghan tolymdy da, tolayym súhbattar toptastyrylghan. Búl súhbattarda qazaq enografiyasy men tarihy, oqu-bilim, mәdeniyet jәne óner, últtyq qadir-qasiyetter men tәlim-tәrbiye, ar-namys, din, salt-dәstýr, әdet-ghúryp, jón-joralghylar, yrymdar men tyiymdar turaly keng kólemde әngime bolyp, naqty taldaular jasalyp, jan-jaqty saralanady. Attary atalghan dara túlghalar óz salasy boyynsha jýieli sóz, keleli әngime qozghap, jetken jetistikter men ketken kemshilikter jayynda óz oilaryn ortagha salady. Sheshimin kýtken kókeykesti mәseleler men týiindi problemalar turaly da sóz etilip, olardy sheshu joldaryna da toqtalyp, dúrys baghyt-baghdar siltedi.

Ekinshi tomgha  qazaq etnografiya ghylymyna alghash týren salghan iri ghalym –  tarih ghylymdarynyng doktory, professor, Qazaqstan Respublikasynyng Gumanitarlyq jәne Últtyq Akademiyalarynyng akademiygi, Qazaqstan men Qaraqalpaqstan Respublikalaryna enbek sinirgen ghylym qayratkeri Uahit Hamzaúly Shәlekenov, qazaqtyng negizgi shyghu tegin, basqa halyqtarmen qan qúramy, bas, til qúrylystary, alaqan tanbalary jәne kóz, shash, teri týsteri arqyly salystyryp zerttep jýrgen qazaqtyng túnghysh antropology, Qazaq Últtyq Ghylym Akademiyasynyng akademiygi Orazaq Smaghúlov, halyq folikloryn týbegeyli zertteudi ózining ómirlik múratyna ainaldyrghan QR ÚGhA akademiygi, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty Seyit Qasqabasov, halyq etnografiyasynyng iri ókili Jaghda Babalyqúlynyng múralaryn kózining qarashyghynday saqtap kele jatqan tarihshy-ghalym Álimghazy Dәulethanmen jәne sonau jyldardan beri salt-dәstýrdi býgingi toy-tomalaqtarda qalay damytuymyz kerek degen ózekti taqyrypty tereng zerttep-zerdelep jýrgen erli-zayypty qalamger-jurnalister – Marat Toqashbaev jәne Raushan Karshalovamen jýrgizilgen syr-súhbattar berilgen.

Kitaptyng ýshinshi tomynda qazaq  etnografiyasy, halqymyzdyng músylmandyqqa deyingi jәne odan keyingi salt-dәstýrleri, qazaq shejiresi, әlipbii jәne býgingi otbasylyq mәseleler,   dәstýrli as-tagham mәdeniyetimiz ben tabighy taghamdardyng shipalyq hәm dәrumendik qasiyeti, kóne týrki dәuirining etnomәdeniyeti, últtyq múrajaydyng tarihy, qalyptasu kezeni jәne ondaghy qúndylyqtar jóninde, qazaqtyng zergerlik әri ústalyq óneri, әshekey búiymdardyng qadir-qasiyeti men er qaruy – bes qaru turaly jan-jaqty әngime qozghalyp, saliqaly oilar sarapqa salynyp, salmaqty pikirler aitylady. Búl taqyryptardaghy súraqtargha   Serik Ájighali, Jambyl Artyqbaev, Álimhan Jýnisbek, Shayzada Toqtabaeva, Danday Ysqaqúly, Qaliolla Ahmetjan, Ahmet Toqtabaev, Ábdesh Tóleubaev, Amanjol Qalysh, Bibiziya Qalshabaeva, Núrsan Álimbay, Maqsat Alpysbes,  Dosymbek Qatyran, Omar Jәlel, Nәpil Bazylhan, Ónerhan Sansyzbay syndy ataqty ghalymdar men óz salalarynyng bilgir mamandarymen súhbattasu arqyly salt-dәstýrimiz ben әdet-ghúryptarymyzdyng ústanu joly, kýndelikti ómirimizge enu tarihy men mәn-manyzy jәne býgingi kýngi jay-japsary turaly keninen tolghap, oqyrmannyng kónilin kýpti etken týitkildi saualdargha tolyqqandy jauap berilgen.

Tórt  tomdyq kitaptyng tórtinshi tomyna avtordyng Qaraghandy, Manghystau, Almaty, Jambyl, Ontýstik Qazaqstan, Qyzylorda, Aqtóbe, Oral, Atyrau, Shyghys Qazaqstan, Aqmola, Pavlodar, Soltýstik Qazaqstan oblystary men Mongholiya, Ózbekstan, Qaraqalpaqstan saparlary negizinde jazylghan joljazbalary, kózben kórip, kónilge týigenderi, muzeyler men arhivter turaly derekteri, ónirlerdegi ólketanushylar, ghalymdar, tarihshylar, aqyn-jazushylar, etnograftarmen súhbattary engen. Sonymen qatar elimizdegi emshiler, suretshiler, qolónershiler odaqtarynyng basshylarymen, últtyq kýres, últtyq turizm salasynyng mamandarymen, kóp jyldardan beri býrkitshilikti damytugha óz ýlesin qosyp kele jatqan «Qyran» Federasiyasynyn  diyrektorymen jýrgizilgen  syr-súhbattar toptastyrylghan.

Búl enbekte elimizding barlyq ónirlerindegi etnograftar jergilikti salt-dәstýr erekshelikterin aishyqtap, salt-dәstýrge qatysy bar odaqtar men úiym basshylary, qolóner sheberleri, yaghny negizinen әr salanyng óz mamandary  sóz alyp, oi-pikirlerin ashyq bildirgen.

«Dәstýr: keshe, býgin, erten» atty etnografiyalyq tórt tomdyqtyng túsaukeseri  erteng 29 qarasha kýni Almaty qalasyndaghy Últtyq kitaphanada ótedi. Bastaluy saghat – 11:00.

 Abay-aqparat