I. QAZIRGI AHUAL

Qazaqstan - bayyrghy qazaq jerinde memleket qúraushy qazaq últy men diasporalardyng basyn qosqan birtútas, zayyrly memleket.

Ghasyrlar boyy qazaqtar men basqa etnostyq toptar kelisim men yntymaqty jaghdayda ómir sýruge úmtyldy, etnosaralyq qatynastar talay tarihy synnan ótti.

Resey imperiyasy men kenestik kezenning últtyq sayasaty halyqtar qúqyghynyng búzyluy, tikeley genosiyd, ekologiyalyq apatpen qatar jýrgizildi. Biylik últtyq qúndylyqtargha kýdikpen qarap, bir qalypqa salugha tyrysty. Ondaghan jyldar boyy halyqtar beybit pen kelisim jaghdayynda ómir sýrip jatyr degen shyndyqqa say kele bermeydi. Beybitshilik pen kelisim negizinen kýshpen nemese tabandy iydeologiyalyq qysymmen ornatyldy, ol óz kezeginde últaralyq qatynastargha jaghymsyz yqpalyn tiygizdi.

Tәuelsizdikke qol jetkizgennen keyin Qazaqstan halqy kýrdeli tarihy kezendi basynan ótkizdi. Últaralyq qatynastar damuy memleketting sayasy instituttarynyng qyzmetining týbegeyli ózgerui, ekonomikalyq reformalar, ruhany - iydeologiyalyq janalyqtarmen qatar jýrdi. Júmyssyzdyq, kedeyshilik, qúqyqtyq nemqúraylylyq, burokratizm kórinisteri men keng auqymdy migrasiyalyq ýrdister últaralyq qatynastargha keri әserin tiygizdi.

I. QAZIRGI AHUAL

Qazaqstan - bayyrghy qazaq jerinde memleket qúraushy qazaq últy men diasporalardyng basyn qosqan birtútas, zayyrly memleket.

Ghasyrlar boyy qazaqtar men basqa etnostyq toptar kelisim men yntymaqty jaghdayda ómir sýruge úmtyldy, etnosaralyq qatynastar talay tarihy synnan ótti.

Resey imperiyasy men kenestik kezenning últtyq sayasaty halyqtar qúqyghynyng búzyluy, tikeley genosiyd, ekologiyalyq apatpen qatar jýrgizildi. Biylik últtyq qúndylyqtargha kýdikpen qarap, bir qalypqa salugha tyrysty. Ondaghan jyldar boyy halyqtar beybit pen kelisim jaghdayynda ómir sýrip jatyr degen shyndyqqa say kele bermeydi. Beybitshilik pen kelisim negizinen kýshpen nemese tabandy iydeologiyalyq qysymmen ornatyldy, ol óz kezeginde últaralyq qatynastargha jaghymsyz yqpalyn tiygizdi.

Tәuelsizdikke qol jetkizgennen keyin Qazaqstan halqy kýrdeli tarihy kezendi basynan ótkizdi. Últaralyq qatynastar damuy memleketting sayasy instituttarynyng qyzmetining týbegeyli ózgerui, ekonomikalyq reformalar, ruhany - iydeologiyalyq janalyqtarmen qatar jýrdi. Júmyssyzdyq, kedeyshilik, qúqyqtyq nemqúraylylyq, burokratizm kórinisteri men keng auqymdy migrasiyalyq ýrdister últaralyq qatynastargha keri әserin tiygizdi.

Osy jaghdayda QR-nyng últtyq sayasaty tarihy qordalanghan qayshylyqtardyng jәne jana әleumettik-ekonomikalyq problemalardyng zardaptaryn azaytugha baghyttaldy. Basty nazar Resey jәne búrynghy QR 2011-2020 jyldargha arnalghan jana últtyq sayasat tújyrymdamasy kenes respublikalarynan ajyrap qalghan diasporalardy jana sayasy jaghdaygha beyimdeuge, etnomәdeny súranystaryn qanaghattandyrugha, memlekettik tilde jәne basqa da tilderde bilim alugha, mәdeniy-ruhany múranyng janaruyna mәn berildi.

Qayshylyqtardy sheshu beybit jolmen retteuge beyimdeldi. Memlekettik sayasat tarihy qalyptasqan dәstýrge, kýsh kórsetpeu, tózimdilik, halyqtardyng ghasyrlar boyy birge ómir sýrgen tәjiriybesine sýiendi. Memleketting is-әreketi qazaq halqynynyng jәne diasporalardyng da últtyq sana-sezimining oyanuyn kertartpa kýshterding óz maqsattaryna paydalanuyna jol bermedi. Búl qoghamdyq kelisimdi saqtaudy qamtamasyz etti.

Degenmen totalitarlyq jýieden qalghan әleumettik - ekonomikalyq jәne mәdeny - tildik qayshylyqtar әli de óz sheshimin tapqan joq.

 

II.JANA ÚLT SAYaSATYNYNG QAJETTILIGI

HHI gh. basynda Qazaqstanda әrtýrli etnostyq qauymdastyqtargha jatatyn adamdardyng qarym-qatynastaryna kózqaras ózgerdi. Elden kóshu sayabyrsydy, el halqynyng basym kópshiligi úiysyp, azamattyq qogham qalyptasa bastady. Elde iri etnodemografiyalyq ózgerister boldy: Qazaqstan eki etnostyq qauymdastyq (qazaqtar men orys diasporasy) basym bolghan memleketten, san jaghynan bir etnos, qazaq etnosy basym memleketke ainaldy.

Býkil әlemdegi siyaqty Qazaqstanda da adamdardyng aqyl-parasaty, qazaqtar men qazaqstandyqtardyng sanasyna jat ómir ýlgileri men standarttar engizu ýshin aqparattyq kýres jýrude, ol últtyq sana-sezimdi kýizeltedi.

Shyndyghynda kenes zamanynan keyin qogham alghashqy ret últtyq qúrylym mәselelerin jana oy eleginen ótkizuding aldynda túr, qoghamdyq sanada, BAQ-da jәne ghylymy jiyndarda búl mәseleler jii kórinis alady.

Qazaqstannyng «AQ JOL» Demokratiyalyq partiyasy «Qazaqstannyng El birligi doktrinasyn» jana tarihy kezende kýrdeli últtyq qúrylym men últaralyq qatynastar ýderisterin doktrinaldy negizde talqylaugha talpynys retinde qarastyrady. Sonymen qatar, biz, bir ghana osy qújat arqyly atalmysh kýrdeli mәselening barlyq qyrlary anyqtaluy mýmkin emestigin de týsinemiz.

«Qazaqstan Respublikasynyng jana últ sayasatynyng Tújyrymdamasyn» (onan әri-«Tújyrymdama») dayyndau men qabyldaudyng qajettiligi qogham jәne әlemdegi jana etnodemografiyalyq, әleumettik Qazaqstannyng «Aq jol» Demokratiyalyq partiyasy jәne geosayasi, últtyq jәne diny faktordyng ósui jaghdayynda Qazaqstan halqynyng birligin jәne túraqtylyqty nyghaytugha baghyttalghan 2011-2020 jyldardaghy memleket sayasatynyng naqty maqsattary, qaghidattary men mindetterin anyqtaudan tuyndaydy.

Jana últ sayasaty әrtýrli etnostyq qauymdastyqtardyng qarym-qatynastaryn, olardyng erekshelikterin esepke ala otyryp jýieleuge jәne oghan baghyt beruge arnalady. Búl sayasat әleumettik-ekonomikalyq, sayasy tetikter, ruhany qúndylyqtar, mәdeniyet pen til arqyly etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq birlikke jetkizetin joldar men sheshimderdi anyqtaydy.

«Tújyrymdama» Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng erejeleri jәne adam qúqyqtary men týrli etnikalyq qoghamdastyqtargha jatatyn adamdardyng eng basty bostandyqtary jónindegi halyqaralyq qúqyqtyng jalpy talaptaryna sýienedi. Ol ekonomikalyq, sayasi, әleumettik tetikter jәne til men mәdeniyet negizinde etnika jәne dinaralyq kelisimge jetuding әdisteri men qúraldaryn anyqtaydy.

 

III. JANA ÚLT SAYaSATYNYNG NEGIZGI IYDEYaLYQ QAGhIDATTARY

Qazaqstandyqtar qoghamdyq kelisimdi, el birligin joghary baghalaydy. Biraq birlikti núsqaumen qalyptastyrugha bolmaydy. Ol elding irgesin nyghaytatyn naqty da aiqyn jәne ózara ishtey baylanysqan manyzdy iydeyalardy negizge alu arqyly jýzege asady.

MEMLEKETTING ETNIKALYQ QÚRAMYN ESEPKE ALU

Elding etnikalyq qúramy órkeniyetter toghysynda tarihy qalyptasqan. Býgin Qazaqstan jerinde әrtýrli etnikalyq qauymdastyqtar ómir sýrude.

1)Kóne týrki halqynyng úrpaghy, bayyrghy jerinde túratyn qazaqtar;

2)Ár zamanda, әrtýrli jolmen Qazaqstan taghdyryna aralasqan slavyan jәne europalyq tektes etnikalyq toptar;

3)Mәdeniyeti men tili jaghynan qazaqtargha jaqyn shyghys etnostyq diasporalar;

4)HH gh. 30-40 jyldary jer audarylghan etnostardyng ókilderi;

5)Búrynghy Odaqtyng jәne alys shet eldik úsaq etnikalyq toptar;

Álbette, elding etnikalyq qúramy onay jolmen qalyptaspaghan. Keybir diasporalar ókilderi Odaq ydyraghannan keyin tarihy otandaryna oraldy. Sonymen qatar, Qazaqstanda ómir sýretin barlyq etnikalyq kauymdastyqtardyng ókilderi negizinen býgin, Qazaqstan azamattary bolyp tabylady.

Etnikalyq kauymdastyqtar sanyna, әueleti, geografiyalyq jaghdayy, tili, dini, psihologiyasy, assimilyasiyalanuyna baylanysty erekshelenedi. Mәdeniyetting әrtektiligi, әleumettik-psihologiyalyq erekshelikter, tarihy jady jәne basqa da faktorlar etnikalyq qatynastar ahualyna әser etip, últ sayasatynyng erekshelikterin aiqyndaydy

 

JALPYQAZAQSTANDYQ AZAMATTYQ JÁNE ETNIKALYQ SÁYKESTIK

Qazaqstandyqtardyng tegi óte kýrdeli qúbylys, onyng astarynda jana azamattyq pen qatar etnikalyq, aimaqtyq-jerlestik, ru-taypalyq, dini, әleumettik, kenestik saghynysh sezim siyaqty tandaular jatyr.

Adamzattyq jәne etnikalyq sәikestikter, olardyng ýilesimi adamnyng Qazaqstanmen de, ózining etnikalyq qauymdastyghymen baylanysyn kórsetedi. Qazaqtar ýshin qazaqstandyq azamattyq jәne etnikalyq sәikestilikti ýilestiru qiyn bolmasa, tarihy otany bar diasporalar ýshin búl kókeytesti mәsele. Diasporalar negizinen óz etnostyq qauymdastyghynyng ókili bola túra, býgin Qazaqstan azamattyghyn tandady.

Qoghamdaghy sayasi, әleumettik-mәdeny jәne ekonomikalyq ózgerister memlekettik jәne etnikalyq sәikelistikterde kórinis alady. Qazaqstandyq jәne etnikalyq sәikelistikterding ýilesimine qaray qoghamnyng birligi jәne onyng damu baghyty turaly pikir qalyptasady. Sәikestilik mәselesi memleket pen qoghamnyng әleumettik quaty men qoghamdyq kelisimning barometri bolyp tabylady

 

DIASPORALARDYNG ETNIKALYQ, DINY JÁNE TILDIK EREKShELIKTERIN QOLDAU

Últaralyq kelisimning basty shartynyng biri -әrtýrli etnikalyq toptardyng húqyn qorghau, súranystaryn qanaghattandyru.

Diasporalardyng mýddelerin biylik instituttary da, azamattyq qogham da qorghaugha tiyisti. Búl etnoúlttyq mýddelerdi eskeru jәne jýzege asyru jýiesin qalyptastyrudy talap etedi.

Býgin Qazaqstanda diasporalardyng sayasiy-sezimi ósude. Etnomәdeny talaptaryn qanaghattandyrumen qatar, diasporalar zang shygharu organda ghana emes, atqarushy biylikte de ókilettiligining bolghanyn qalaydy. Búl mәseleler húqyqtyq, syilastyq, izgilik jәne ózara tilektestik negizinde sheshilui tiyis. Azamattyqty tómendetu arqyly etnikaly sәikestilikti algha tartu, tek azamattyqty ghana qoldau siyaqty qauipti. Barlyq jaghdaylardy nazargha ala otyryp ýilestiru bayandy tәrtip pen túraqtylyqqa júmyldyrady.

ÓTKENNING JAGhYMDY SABAGhYNA JÁNE

JANA QÚNDYLYQTARGhA SÝIENU

Basqa elderding tarihy siyaqty Qazaqstan tarihy da qatal últaralyq qaqtyghystargha toly. Sonymen birge búl etnikalyq qauymdastyqtardyng - til, túrmys salty, enbek, kózqaras jәne mәdeniyet salalarynda ózara yqpaldastyqtyng da tarihy. Últ sayasatyn jýzege asyru barysynda tarihtyng jaghymdy sabaqtaryna sýienuding qajettigi bar. Ótkendi týsinu, birlikting tereng tamyryna boylau jana tarihy sana tudyrdy. Sonymen birge, qazaqtardyn, barlyq qazaqstandyqtardyng elding tarihyn bilui, búqaralyq sana da qazaq memlekettiligining keshegisi men býgingisining tarihy baylanysyn jәne sabaqtastyghyn úghynu da manyzdy.

Qazaqstandyqtardyng basyn tek territoriyalyq-әkimshilik belgi ghana emes, eng bastysy - ortaq tariyh, ortaq memleket, el taghdyryna azamattyq jauapkershilik, qorshaghan ortany qorghau, taghy basqa ómirlik ústanymdar biriktirui tiyis.

 

 

QAZAQTAR MEMLEKETQÚRAUShY ÚLT RETINDE

Qazaqstan qoghamyn ýiystyrushy manyzdy faktor - memleketqúraushy qazaq últy.

Álemning ózgeruimen birge etnikalyq qúbylystar da ózgerude. Eshqanday memleket últsyz qalyptaspaghan. Sonymen birge - әr kezde keyde ýstemdik jýrgizgen, keyde ózgening últtyq erekshelikterin jonggha tyrysqan, bolmasa últtardyng basyn qosugha úmtylghan memleketqúraushy etnos ta bolghan. Búl birlikke qol jetkizuding joldaryna baylanysty. Sonday-aq, Qazaqstannyng túraqty damuy ýshin qazaqtardyng memleketqúraushy últ retinde janaru mәselesi manyzdy. Oghan barlyq etnikalyq qauymdastyqtar mýddeli bolugha tiyisti.

Jeke azamattyng húqy әleumettik, etnikalyq, basqa toptardyng húqyqtarynan manyzdy bolghanymen, memleket qúraushy últ jahandyq әleumettik, ekonomikalyq ózgerister túsynda ózining taghdyryna ghana emes, memlekette ómir sýrushi barlyq etnikalyq qauymdastyqtardyng qarym-qatynastaryna sanaly týrde jauapkershiligin sezinedi. Qazaqtardyng memleketqúraushy últ retinde qabyldamau elimizdi últtan tys memleket modeline baghyttar edi, memeleket qazaqtar mәselesin sheshuden shettetiledi, al ol bizding basty qúndylyghymyz - Tәuelsizdigimizdi mәnsiz etedi.

Qazaqstan Tәuelsizdikke Odaq ydyraghandyqtan emes, qazaqtardyng ghasyrlar boyy bayyrghy jerinde óz memleketine úmtylghandyqtan qol jetkizdi. Qazaqtardyng búl úmtylysyn elimizdegi barlyq etnostyq toptar qoldady.

1991j. tәuelsizdikke qol jetkizu - qazaq últynyng eki ghasyrdan astam Kenesary Kasymov, HH gh. basyndaghy Alash qozghalysy, 1917 jylghy Alash ýkimeti siyaqty - últ - azattyq kýresting manyzdy nәtiyjesi.

Býgin qazaqtar barlyq memleketqúraushy últ talaptaryna sayasy jәne etnikalyq jaghynan say: ózining bayyrghy jerinde, san jaghynan elde basym jәne barlyq diasporalardyng húqyn qorghap otyr. Qazaqtardyng memleketqúraushy últ mәrtebesi Qazaqstan halqy birligine kólenke týsirmeydi, kerisinshe, onyng eldi biriktirushi qyzmetin aiqyndaydy. Atap aitqanda, memleketqúraushy últ eldegi ómir sýretin barlyq etnikalyq qauymdastyqtardyng teng húqyqtyghyna jauapty, sonday-aq, qazaqtar da olardyng qoldauyna mýddeli. Memleketqúraushy últ retinde qazaqtar Kazaqstanda qonystaghan diasporalardyng basyn qosatyn úiytqy.

 

QAZAQ ÚLTYN OTARSYZDANDYRU

HH-shy ghasyr qazaqtar ýshin qayghyly uaqighalar ghasyry boldy, qazaqtar óz otanynda azshylyqqa ainalyp, ana tili, dәstýrleri men tarihynan airyla jazdady. Býgin sol jaraqattyn, últtyq-memlekettik tensizdikting ornyn toltyru, óz memlekettiligin, mәdeniyetin, tilin, dәstýrin, tarihy múrasyn janghyrtugha qazaqtar layyqty halyq.

Jahandanu Qazaqstan qoghamyna ýlken paryz jýktep otyr. Mәsele qazaq últynyng bolashaqta bәsekelestikke qabiletti últ boluynda ghana emes. Býgingi kýni últtyq qúndylyqtardan tys memleket qúraushy qazaq últy óz bolashaghyna senimdi qaray almaydy. Ishki jәne syrtqy jaghdaylar Qazaqstanda qazaq halqynyng tili men mәdeny qúndylyqtaryna basymdyq berudi talap etip otyr. Diasporalardyng tili men mәdeniyeti janjaqty tarihy otanynda damidy. Múnday saralap jikteu elimizdegi diasporalar men etnikalyq toptargha jatatyn adamdardyng jeke azamattyq húqyn, olardyng etnikalyq tegin saqtaugha, qoghamgha layyqty oryn alugha úmtylysyn shektemeydi. Búl naqtylau, tarihy qalyptasqan jaghdaydan tuyp otyr.

 

 

DÁSTÝRLI DINDER MEN ÚLTTYQ QÚNDYLYQTARDYNG ÓZARA BAYLANYSY

Últtyq jәne diny qúndylyqtar ruhany mәdeniyette búryn da, býgin de bir-birimen ajyramas birlikte. Dәstýrli dinder últtyq mәdeniyetti saqtaudyng naqty tetigi qyzmetin atqaryp keledi. Zayyrly memleket retinde Qazaqstannyng últ sayasaty búl ýrdisti eskerui tiyis. Barlyq dәstýrli konfessiyalardy moyynday jәne syilay otyryp, Qazaqstan ekstremistik úiymdardyng qyzmetine tyiym salady.

 

 

BIRLIKTING ÁLEUMETTIK-EKONOMIKALYQ NEGIZI

Tabys dengeyi men ómir sýruine qaray qoghamnyng jiktelui jaghdayynda әleumettik-ekonomikalyq faktordy birlikting eng kýrdeli salasyna ainaldyrady. Qylmys pen jemqorlyq jaylaghan tústa bireulerding qolayly, ekinshi bireulerding qolaysyz jaghdayda boluy halyqtyng qarsylyghyn tudyryp, ol últaralyq qatynastar ayasyna auysady. Qoghamda qalyptasqan әleumettik qatynastar jýiesi etnikalyq sana-sezimning belsendiligine iytermeleydi. Ádiletsizdikti shetel investorlarynyng ozbyrlyghymen de baylanystyrady.

Elding tabighy baylyghy tolyq halyqtyng iygiligine ainala almay otyr. Qazaqstanmen tabighy resurstargha bay elderdi salystyryp, qazaqstandyqtar ózderining tensizdigin aiqyn sezinedi.

Búryn kemsitushilikke úshyraghan qazaq últynyng әleumettik mәselelerin sheshu әdeyi nazar audarudy talap etedi.

 

ÚLT SAYaSATYNYNG EL AYMAQTARYNYNG ÁLEUMETTIK-EKONOMIKALYQ, DEMOGRAFIYaLYQ EREKShELIKTERIMEN JÁNE ÚLTTYQ QÚRAMYMEN ÓZARA BAYLANYSTYGhY

Etnosaralyq shiyelinesterding aldyn alu jәne etnosaralyq kelisimge qol jetkizu maqsatynda aimaqtaghy әleumettik ortanyng erekshelikterin nazarda ústau qajet. Eldi mekenderding (auyl, audan, qala) últtyq qúramy, etnostyq toptardyng qonystanuy men tarihy, etnostyq sipattaghy iri sauda ortalyqtary, meyramhanalar, bilim mekemeleri, mәdeny mekemeler men etnomәdeny ortalyqtarynyng ahualdary turaly aqparat negizinde monitoring jýrgizip otyru manyzdy.

 

IV. ÚLT SAYaSATYNYNG BASYM MINDETTERI

Qauip - qaterlerding aldyn alu, últaralyq jәne dinaralyq kelisimdi nyghaytu maqsatynda «Tújyrymdama» memleket sayasatyn aluan týrli mýddelerdi ýilestiruge baghyt berip, kelesi basymdyqtardy belgileydi:

 

Sayasy qúqyqtyq sala:

- Birtútas aumaq, birtútas azamattyq, birtútas joghary biylik, birtútas qúqyq jýiesi, birtútas memlekettik til negizinde memleket tәuelsizdigin, tútastyghyn nyghaytu;

- Nәsili, últy, tili, diny senimine, sonday-aq әleumettik toptar men qoghamdyq birlestikterge qatystylyghyna qaramastan adam jәne azamattyng qúqyqtary men bostandyqtarynyng tendigi;

- Áleumettik, nәsildik, últtyq, tildik belgileri nemese diny senimi boyynsha adam qúqyqtaryn shekteuding kez kelgen týrine tyiym salu;

- Últtyq qauipsizdikke qater tóndiruge, birtútas Qazaqstan halqyn jikke bóluge, últtyq jәne diny alauyzdyqty, óshpendilik pen arazdyqty órshituge baghyttalghan әreketterge tyiym salu;

- Qazaqstan Respublikasynyng diasporalary qazaqstan qoghamynyng jәne birtútas qazaqstandyq azamattyq qauymdastyqtyng bóligi bolyp tabylady;

- qoghamdaghy túraqtylyq - últ mәselelerin әdil, demokratiyalyq jolmen sheshuding negizi;

- azamattardyng últtyq namysyn, olardyng tilin, mәdeniyetin jәne diny senimin qúqyqtyq qorghaudy qamtamasyz etu;

- Qazaqstannyng halyqaralyq bedelin kýsheytu barlyq etnikalyq qauymdastyqtardyng mindeti;

- qazaq diasporasy ómir sýretin memlekettermen, sonday-aq halyqaralyq qúqyqtyq aktiler negizinde Qazaqstanda ókilderi túratyn memlekettermen qarym qatynasty nyghaytu;

- eldi mekenderde etnikalyq jәne diny mәselelerdi uaqytyly jәne jedel sheshu maqsatynda memlekettik basqaru men jergilikti ózin-ózi basqaru jýiesin jetildiru;

- diasporalardyng etnomәdeny ortalyqtarynyng qyzmetining húqyqtyq negizin aiqyndaytyn zang qabyldau;

- Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghy adamnyng memlekettik tildi biluine, bilimine, jasyna, mamandyghyna, qarjylyq qarajatynyn, tuystyq baylanystarynyng boluyna qatysty berilui tiyis;

- týrli etnikalyq jәne diny qauymdastyqtar arasynda ózara týsinistikke qol jetkizu ýshin etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq pikir almasu, memlekettik organdar men azamattyq qoghamnyng kýshin biriktiru;

- etnosaralyq qatynastardaghy ahualdy zertteu jәne etnosaralyq qaqtyghystardyng aldyn alu jónindegi ghylymy is-sharalardy dayyndau;

- memleketaralyq qarym-qatynastarda shet elderdegi qazaq diasporasynyng mәdeniy-ruhany mýddelerin qorghau;

- memleketting atyn «Qazaq Respublikasy» (Qazaqstan) dep ózgertu.

 

Áleumettik-ekonomikalyq salada:

- әlemdik tәjiriybege sәikes tabighy baylyqty iygeru barysynda qorshaghan ortanyng búzyluynan densaulyqqa keltirgen ziyannyng ornyn toltyru ýshin jergilikti túrghyndargha últyna qaramastan kompaniyalardyng aksiyalaryn tegin iyelenuge, odan qarjylay payda tabugha jәne basqa da әleumettik jenildikterge qol jetkizui kerek;

- toqyrap qalghan, ekologiyalyq jaghynan jaghymsyz qazaq audandaryn damytudyng naqty baghdarlamalaryn qabyldau jәne iske asyru;

- auyldyng әleumettik jәne mәdeny damuyn, infroqúrylymdardy damytu jәne júmyspen qamtamasyz etu jobalaryn dayyndau jәne jýzege asyru;

- ishki kóshi-qondy retteu jәne qalalar tóniregindegi eldi mekenderding kýrdeli әleumettik mәselelerin shúghyl sheshu;

- jer mәselesin jerge degen qazaqtar men diasporalardyng dәstýri men mәdeniyetin esepke ala otyryp, memlekettik menshikke basymdyq bere sheshu, sheteldikterge jerdi jalgha berudi shekteu;

- bayyrghy halyq ishinen maqsatty týrde joghary maman júmysshylar, injenerler men menedjerler dayyndau, shet el mamandaryn almastyru;

- bilim beru jýiesi, kadrlardy irikteu jәne әleumettik sayasatty jetildiru arqyly óndiris pen basqarudyng týrli salalaryndaghy etnikalyq toptar mýddesin barynsha sәikestey otyryp retteu;

- shet el kompaniyalarynda júmys jasaytyn qazaqtardy kemsitilushilikti joy;

- bilim sapasyn kóteru, memlekettik organdar men ekonomikadaghy kadr sayasatynyng taza jәne әdil jýrgizilui arqyly tiyimdi «әleumettik baspaldaqtar» jýiesin qúru;

- enbek naryghyndaghy últaralyq qatynastardyng bәsekelestigin retteu;

- kóshi-qon sayasatyn aiqyndaghanda elimizge qonys audarghysy keletinderding mýddesimen emes, últtyng mýddesimen, memleketting últtyq kelbetin saqtau maqsatynda kóshi-qondy retteu;

- Qazaqstan Respublikasyna oralushy qazaqtardy, etnomәdeny jәne intelektualdyq damu dengeylerine sәikes saralap, qosymsha enbek resurstarynyng manyzdy kózi retinde paydalanu:

- etnostyq qauymdastyqtardyng jaghdayyn anyqtau maqsatynda etnikalyq statistikany jolgha qoi;

 

Ruhany - mәdeny salada:

- qazaq tili men mәdeniyetining el ishinde jәne halyqaralyq dengeyde bәsekege qabilettigin kýsheytu maqsatynda qazaqtildi jurnalister men mәdeniyet qyzmetkerlerin әleumettik qorghau jәne BAQ pen qazaq mәdeniyetin qarjylyq jaghynan qoldaugha basymdyq beru;

- basqa memleketter tәjiriybesine sýienip, zang negizinde últtyq mәdeniyetti qorghau, BAQ, kinoprokat, teatrlar men konsertter repertuarlarynyng últtyq mólsherining sheteldikke qaraghanda basymdyghyn qadaghalau;

- aimaqtardyng erekshelikterin eskere otyryp, memlekettik tilding barlyq salada halyqqa qyzmet etuining naqty merzimderin anyqtau;

- aqparattyq kenistik damu erekshelikterin jәne aqparat infraqúrylymnyn, internetting últtyq bәsekelestikke qabylettik dengeyin anyqtaudaghy ýzdiksiz artyp kele jatqan manyzdy eskere otyryp, jana talaptargha say qazaq alfaviytin qabyldau;

- memlekettik tildik ahualdy aiqyndaytyn aimaqtyq etnolingvistikalyq kartalar men tildik monitoring dayyndap otyru;

- elding barlyq túrghyndaryna memlekettik tildi iygerui ýshin qajetti әdistemelelik, ghylymiy-tehnologiyalyq jәne aqparattyq jaghdaylar jasau;

- memleketti tildi mengergen memlekettik qyzmetkerler men mamandardy materialdyq jaghynan jan-jaqty yntalandyru;

- geografiyalyq ataulardy tarihy әdildik negizinde qalpyna keltiru;

- sayasy kýshter yqpalynan tәuelsiz diasporalardyng mәdeny jәne tildik qajettilikterin qanaghattandyrugha baghyttalghan etnomәdeny ortalyqtardy damytu;

- memlekettik organdar qyzmetkerlerining últ sayasaty turaly biliktiligin jetildiru, elding joghary oqu oryndarynda etnoәleumettanushy, etnosayasattanushy, etnopsihologtar dayyndaudy jýzege asyru;

- últaralyq kelisim men últaralyq qarym-qatynas mәdeniyetin BAQ arqyly nasihattau;

- BAQ-tyng últyna, tiline qaray bólinuine tyy, jalpy memlekettik mýddelerge beyimdeu;

- jas úrpaqty elimizdegi últtyq qauymdastyqtardyng tarihyn, mәdeniyeti men tilin, olardyng ruhany qúndylyqtaryn syilau ruhynda tәrbiyeleu.

- dәstýrli dinderdi qoldau, memleketting ruhany kenistigin jat yqpaldardyng әserinen qorghau;

- patriottyq tәrbiyede memleketting rәmizderi, últtyq jәne memlekettik merekelerding әueletin tolyq paydalanu.

 

 

V.MEMLEKETTIK ÚLTTYQ SAYaSATTY JÝZEGE ASYRU

Memleketting últtyq sayasatyn jýzege asyru QR Konstitusiyasy men zandary jәne sayasy partiyalar men memlekettik emes úiymdardyng úsynystary, memlekettik organdar jәne últtyq qauymdastyqtar men diny birlestikter arasyndaghy pikir almasudy qoldau negizinde jýzege asyrylady.

Búl ýshin kelesi sharalardy qabyldau qajet:

- qazaq últynyng ekonomikalyq, әleumettik, demografiyalyq, ruhany janaruyn, әlemdegi tútastyghyn qamtamasyz etetin jalpy memlekettik Baghdarlama dayyndau jәne ony iske asyru;

- ekonomikalyq, әleumettik jәne sayasy ózgeristerdi diasporalar men etnikalyyq toptardyng ruhany jәne mәdeny qajettilikteri men mýddelerin esepke ala otyryp ýilestiru;

- Memleketting Konstitusiyasyna ózgerister engizu;

- «Qazaqstan - 2030» damu Strategiyasyn bolashaq Qazaqstannyng etnikalyq kelbeti túrghysynan qayta karau;

Kelesi zandardy әzirleu jәne qabyldau:

- «QR-daghy memlekettik til turaly»

- «QR-daghy etno-mәdeny ortalyqtar turaly»

- «Ar-ojdan bostandyghy jәne diny birlestikter turaly»

Myna zandargha ózgerister men tolyqtyrular engizu:

- «Tilder turaly»,

- «Kóshi-qon turaly»,

- «Mәdeniyet turaly»,

- «Bilim turaly»,

- «BAQ turaly».

- Últ sayasatyn aiqyndau, jaghdaydy saraptau men boljau jóninde birynghay memlekettik organ qúru.

- Últtyq ýderisterding býgingi qarqyndy ósui, kýtpegen oqighalardyng da bolu mýmkindigi, syrtqy faktorlardyng әseri biylikting barlyq dengeyleri men tarmaqtarynan últtyq mәselelerdi sheshude óz qyzmetterin naqtylaudy talap etedi.

*****

«Tújyrymdamany» Qazaqstannyng «Aq jol» demokratiyalyq partiyasy Ortalyq Kenesining hatshysy, filosofiya ghylymdarynyng doktory Amangeldi Aytalynyng jetekshiligimen partiyanyng mýshelerining toby әzirledi jәne ony Prezidium maqúldady.