Osylay dep dabyl qaqsa myna elge qalay әser eter edi? Menshe pәlendey әser etpeydi ghoy dep oilaymyn. Yaghny jana kórip jatyrmyn әlgi "shoqynu ayazynda" hristiandardyng әzirlegen jerinde toqsan payyzy shamasy qazaqtar balalaryn alyp kelip sugha týsip jatyr.

Bylay qaraghanda pәlendey bir nәrse joqtay kórinedi. Nege deseniz ayazda shynyghyp jatyr. Biraq mәselede sol suda emes sol kýndi jәne sol sudy hristiandardyng ózderining diny senimi etip aluynda jatyr ghoy.

Mysaly bizde músylmandarda ait kýnderi bar jәne oraza aiy bar. Mine sol aitta japa-tarmaghay moynynda kresteri bar orystar aitty toylap dastarhan jayyp jýrse ne bolmasa densaulyqqa paydaly eken dep oraza ústap jýrse sol hristiandar qalay qabyldar eken?

Áriyne sol sugha týsken qazaqtar sol dinge ótip ketedi demeymin. Sol shyraqtardyng keybiri kәpir bolyp ketpeyin dedi me biri "Bismәllә" dese endi "Alla әkbar" dep jar salyp týsude. Ondaghysy men músylmanmyn myna qazaq bolyp sugha týskenime qarap meni kәpir etip jýrme dep ózin qorghashtaghandaghysy. Biraq ishtey osy su qasiyetti jәne osy sudy bankana qúiyp saqtap ishseng paydaly ghylym solay deydi dep juyp shaysa da bәribir jan dýniyesinde sol hristian senimindegi osy bir dýnie әi, әjepteuir dýnie endeshe ony nege paydalanbasqa degen sol senimge ergindigi taghy bar. Biraq ony moyyndaghysy kelmeydi.

Áytkenmen әriyne kәpir bolyp ketti demeymiz. Biraq әz Payghambar ghalaykim salamnyng "Kim qay qauymgha úqsasa onda sol qauymnan" degeni taghy bar. Endeshe bәri de osylay bastalady. Býgin balasyn alyp kelip shoqynu ayazyna týsirip jýrgen kýn erteng sol bala shirkeu baryp jýrse eshqanday tanqalmaymyn. Ári sol әkesining janazasyn shirkeuden shygharyp jýrse sol әke kimdi kinәlaydy? Býgin shoqynu suyna týsken kýr erteng paskalyn toylamasyna kim kepil?

Búlardy kinәlaymyn desem búl alashtyng býgingi qalghan júrnaghynyng hristiandargha úqsaghan kóp jaghy bar eken.

Áueli nesi úqsaydy desek kóp júrnaqtyng tili úqsaydy. Áriyne biraq til Allanyng jaratqan tabighy nәrsesi bolghandyqtan orysqa úqsasa da hristiangha úqsamaydy. Tilding dinge qatysy joq. Desekte orysqa úqsaytyny jaghynan bar. Kelesi orystyng araghyn ishedi. Atam qazaqtyng "Araq atamnan qalghan as emes" degeni bar bolsa da atasynan qalghanday ishetindey әli de kóp. Mysaly jana jyldaghy toylaular araq jaghynan bolsyn basqa da kóp jaqtaryna bolsyn úqsas jaqtary kóp.

Al hristianda sharap ishu bar. Mysaly alghash ret shyrsha jana jyl bolshebik jyldary myna Almatynyng tórinde bir týnde araq taratyp eldi sol jerge jinap ýiretken. 50-60 jyldary ghoy deymin. Endi keleyik toygha. Orystarsha toylau sonau dәl sol qatelespesem 50 jyldary kire bastady. Ony komsomol toylary dep te ataydy. Sonda kýndiz kәdimgi qazaqtyng ýilenu toyy bolady de al týnde oryssha, bolshebikshe toy bolatyn. Sol keshki "beshirge" tek jastardyng ózderi ghana baryp araq iship toylaytyn bolghan. Qariyalar barmaghan. Kelesi, adam ólgendegisi de biylikte, ziyalylarda jerlegende orystarsha jerleytindi shygharghan.

Yaghny bәlshebikter ózderi ateistter bolsa da jerlegende hristiansha jerlegen. Suret qoi, mәiitting betin ashyp qong, oryssha muzyka tipti keyingi kezde jastarda shapalaq qaghu tipti janazasyn shygharmau, kastem kiygizu bәri bәri hristian senimderi.

Keshegi biyler men handardyng jerleu rәsimi qayda mynau qayda? KImge kóbirek úqsap túrmyz? Búlar әlgi sugha týsuden әlde qayda aiqyn nәsreler. Jәne bolshebiktik senimder.

Ári donyz hayuanyn alayyq. Keybir jerlerde jemek túrmaq mal baqqanday shoshqa baghatyn qazaqtar bar. Jәne ol bylay túrsyn "Halal" sertifikatyn alyp biraq shújyghyna sol donyz mayyn qosatyndar kóp. Toqsan bes payyzy solay. Tipti onyng qosylmaghan jeri joq. Endeshe soghan senip jýrgen músylmannyng dúghasy qalay bolmaq?

Songhysy kiyimsizdik. (Ádeptilik saqtap aiqyn sózdi aita almaymyn). Kiyimsizdik Ibilis shaytannyng eng myqty strategiyasy. Qúranda Alla Taghala maghynasymen aitqanda әlgi senderding ata-analaryndy kiyimderin sheshuge sebep bolghany sekildi senderdi de kiyimsiz etip masqara etip jýrmesin deydi. IYә, Adam ata, Haua ana kýnә jasaghan joq. Biraq mәsele bir elding búzyluy sol kiyimsizdikten bastalady. Adam men annyng arasyndaghy aiyrmashylyq sol kiyimde. Adam kiyimmen ghana adam. Al bizde sol kiyimsizdik әlgi Almatynyng bir dýkeninde bes myng tengeden bastaldy. Sol kezde esterinizde bolsa "Búl shaytannyng oiyny ol әli talay oiyn kórsetedi" degen edik.

Mine búl kýnde ol kóp maqsatyna jete bastady. Tipti myna qazaqty qazaq etip qaldyru maqsatymen ashylyp sol ashqany ýshin qúrban bolghan Áuezov Teatryn alayyq. Songhy bir qoyylymda kiyimsiz denelerin qyz ben jigit "klenkamen" orap masqara bolghan kórinedi. Kórgen jigit shyday almay teris qaraghanyn aitady. Sol bayaghy orysqa eliktegendegisi. MIne endeshe siz o qazaqpen bú qazaqty salystyryp kóriniz. Siz eger búl músylmanshylyqty búl bolmaydy deseniz bir qazaq ateist shyghyp al anau on bes jasar qyzdy qorlaghan músylmangha ne deysing deydi. Siz ol salaf, jat aghym deseniz men ýshin bәri músylman dep shyghady. Onyng ýstine býgingi ózderin hanafy sanaghan kóp jastar bar biraq salafy virus kirgendikten, radikal bolyp әbden qatayyp alghan.

Búl kýnderi tipti Isa kókten týsip, Mәdi jerden shyghyp Men Isamyn, men Mәdimen dese olardyng ózin op-onay aqidasyz qyp shygharady. Osynday haldegi músylmandar әlgilerge qalay nasihat aitady? Qalay ónege bolmaqpyz? Keshegi Álihan, Mirjaqyptar ne ýshin qúrban boldy ózi? Olar búl kýnde bolsa bizding myna halimizdi kórse ne der edi? Abaydy aitpay-aq qoyayyn. Jappay osylay bolyp búl qazaq shyr kóbelek ainalyp jatqanda әlgi "shoqynu ayazynda" "bismillә" degenderge endi biz ne aita alamyz?!

Múhiddin Isaúly

Abai.kz