Niyetqabyl

poema

Álqissa, sóz bastayyn býgingiden,

Dey alman: «Zamanymnyng syryn bilem».

Bilerim, dәmdes bolghan kóp shalymnyn

Býginge kózqarasy qyryn kilen...

 

Boyymdy biylese de az ghana mún,

Men keyde bolmashygha mәz bolamyn.

Mәz bolmay, kýiingende ne tabamyn,

Jaqsy-jaman bolsa da - óz zamanym!

 

Babamnyng sýiengeni órlik eken,

Atamnyng kórgeni kóp qorlyq eken.

- Zaman qiyn bop ketti! - dep jylaydy el,

Ay, ózi jenil zaman boldy ma eken?

 

Jandarda jaqsylyqqa jany qúshtar,

Ómirge degen mәngi saghynysh bar.

Atomnan әldeqayda kýrdelirek,

Adamnyng ishindegi jarylystar.

 

Talaydyng tasqa soghyp... múzbalaghy,

Keudesi júmyr jerdin  syzdaghany...

...Aqynnyng jýregine malyp alghan,

Qalamnan әr zamannan  iz qalady.

 

Boyjetken, kómkerilgen gýlge etegi,

Tyndanyz, bozbalamen birge tegi.

Estigen bireulerden әngime emes,

Ózimning kózim kórgen suret edi.

 

* * *

 

Bir er bar Shamalghanda, aty - Týgel,

Mәrttigin jaqyn týgil, jaty biler.

Sodan ba, qaltasynyng týbi tesik,

Eshqashan bolghan emes, zaty týgel...

 

Búl emes, tór toltyrar jaysanynyz,

Jer  qozghalsa qozghalmas baysaldynyz.

Niyetqabyl

poema

Álqissa, sóz bastayyn býgingiden,

Dey alman: «Zamanymnyng syryn bilem».

Bilerim, dәmdes bolghan kóp shalymnyn

Býginge kózqarasy qyryn kilen...

 

Boyymdy biylese de az ghana mún,

Men keyde bolmashygha mәz bolamyn.

Mәz bolmay, kýiingende ne tabamyn,

Jaqsy-jaman bolsa da - óz zamanym!

 

Babamnyng sýiengeni órlik eken,

Atamnyng kórgeni kóp qorlyq eken.

- Zaman qiyn bop ketti! - dep jylaydy el,

Ay, ózi jenil zaman boldy ma eken?

 

Jandarda jaqsylyqqa jany qúshtar,

Ómirge degen mәngi saghynysh bar.

Atomnan әldeqayda kýrdelirek,

Adamnyng ishindegi jarylystar.

 

Talaydyng tasqa soghyp... múzbalaghy,

Keudesi júmyr jerdin  syzdaghany...

...Aqynnyng jýregine malyp alghan,

Qalamnan әr zamannan  iz qalady.

 

Boyjetken, kómkerilgen gýlge etegi,

Tyndanyz, bozbalamen birge tegi.

Estigen bireulerden әngime emes,

Ózimning kózim kórgen suret edi.

 

* * *

 

Bir er bar Shamalghanda, aty - Týgel,

Mәrttigin jaqyn týgil, jaty biler.

Sodan ba, qaltasynyng týbi tesik,

Eshqashan bolghan emes, zaty týgel...

 

Búl emes, tór toltyrar jaysanynyz,

Jer  qozghalsa qozghalmas baysaldynyz.

Áyteuir, zaty - qazaq...

Qimasanyz:

«Qanghyp kelgen oralman» - dey salynyz.

 

Isi joq, patshada da, basqada da,

«Shýkiri» - jaqyn qondy astanagha.

Bireuding  ýiin qalap, malyn soyyp,

Tabady nәpaqasyn qasqa bala.

 

Keyde shyn dep týsinip әzildi de,

Qúrbylardyng tyndaydy  nazyn kýle.

Eshkimning de kónilin qaldyrmaydy:

«IYә, maqúl», «E, jaraydy...», «Qazir, mine...»

 

Bek senip japyraghyn jayaryna,

Ákesi qúda týsken bayaghyda.

Zayyby úyalshaqtau bala  edi bir,

Nyspysyn atamay-aq qoyalyq, ә?.

 

Ýii bar adamdargha qyzyghysyp,

Key-keyde kónilderi búzylysyp...

Qabaghy qisaysa da qojayynnyn,

Qisyq tamnyng týtini týzu úshyp.

 

«Qosylyp qalghan eken bastarynyz,

Al, qane, ashyq bolsyn aspanymyz...»

Peyili múnday ýiding keng bolady,

(Pәterde túrghan kezdi eske alynyz...).

 

Qonaghynan týgi joq  ayap qalar,

Kelgen kisi ylghy da jay attanar...

Búl ýige kelgen jannyng tilegi de:

«Shildehana bolsyn...» dep ayaqtalar.

 

Osy sóz әkelerdey olargha baq,

(Saghan qarap, birese oghan qarap).

«Ámiyn, әmiyn...», - dey bere...  qysylyp qap:

«Qúday berse...» - der sosyn tómen qarap.

 

Áuelde degen de joq múny - qayghy,

Ay artynan qarsy alar kýlip aidy.

...Kýmistey túyaqtaryn jaltyratyp,

Janynan kiyik-kýnder zymyraydy...

 

* * *

 

Al, endi ne isteysin, qasqa Týgel?

...Búl endi keshegiden basqa Týgel.

Janashyr, aqylshy da kóbeyip túr:

«Tumaytyn búl qatyndy tasta, Týgel!».

 

...Álgi sóz boyyndaghy kýshti ap qalyp.

Keudesin әlsin-әlsin ústap, nalyp.

«Týs qyla gór, qúdayym...» dey beredi,

Mahambet atasyna... úqsap baghyp.

 

Júrt qúsap jýre alar ma jaynap endi,

(Qaramay qoydy tipti ainagha endi...)

...Týsi emes, óni ekenin aityp-aq túr,

Qarasúr kelinshekting qaymaq erni.

 

Dәriger (...meyirimnen júrday ma eken?..)

Kónilge qarap tipti túrmaydy eken.

Búl Týgel týsinbeytin kóp sóz aitty,

Týsingeni: «Qatyny tumaydy eken...».

 

Yshqynyp, orynynan týregeldi,

«Bolashaqta... Bәlkim... Kim biledi, endi...»

Jautandap, әri-beri qarap edi,

-Ýmit joq! - dep búrylyp jýre berdi.

 

Al, endi ne isteysin, qasqa Týgel?

...Búl endi keshegiden basqa Týgel.

Janashyr, aqylshy da kóbeyip túr:

«Tumaytyn búl qatyndy tasta, Týgel!».

 

Týbine jete almaydy san oilana,

...Qúshaghyna enetin araylana.

Talay jyl tatu-tәtti túryp kelgen,

Kelinshegin qiyady qalay ghana?

 

«Qaraman, dúshpan týgil, dos kýlgenge,

Mineki, osylay dep sheshtim mýlde!»

...Búl oidyng da shegesi bosay berer,

Kórshi ýiden sәby dausy estilgende.

 

Sanasyn selt etkizbey jaynaghan baq,

Salady sosyn taghy  oigha qarmaq:

«Al, jaqsy, búl ýilensin... (Júrtty yrza ghyp)

Qyzday alghan jar sonda qayda barmaq?»

 

Artynda qalghannan song әiel jylap,

Aldynan kýter deysing qay erdi Baq.

(«Erkekter sýie almaydy!» - deytinder bar,

Ay, shirkin, ne demeydi әiel biraq...).

 

...Syrt kózge  eshtene de bayqalmaydy,

Kórgen jan óp-ótirik maypandaydy.

«Ýkimin» dәrigerding estigender,

«Shildehana bolsyn...» dep aita almaydy.

 

Ýzilmeydi eken ghoy oy ishegi,

Tózimi búl Týgelding qayys edi...

Kirip-shyghyp jatpaydy el búrynghyday,

Shonqiyp ekeui ýnsiz shay ishedi...

 

* * *

 

«Balam mening qayda eken?,

Qyzdarmenen toyda eken,

Toyda neghyp jýr eken?,

Óleng aityp jýr eken...»

 

Búl ýide erteli-kesh әn tynbaydy,

Jýzderi júbaylardyng jarqyldaydy.

«Týgelder bala asyrap alypty...» - dep,

Ýy syrtynda qarghalar qarqyldaydy...

 

Al ishte... bastalghanday Haqtan bir is,

Shashu shashar, sәuleden,  aq tan, kýmis.

Peyishting bir búryshy siyaqtanar,

Besikte bala ingәlap jatqan búrysh.

 

Basylyp jýregining syzdaghany,

Besikke bir barghanda jýz barady.

Júpar iysi anqyghan perishteni,

Birinen-biri keyde qyzghanady.

 

Dýniyeni endi ghana tanyghanday.

Boghy da kórinetin... sary balday,

Shaqalaq sәl týshkirip qalsa eger de,

Ekeui jýgiredi jany qalmay.

 

Songhy ret kóz qysqanda tanda  Ay-súlu,

Qanday ghajap... úiqyng sәl qanbay shyghu.

...Yapyr-ay, búryn qalay  bayqamaghan,

Jayalyq jughan әiel qanday súlu!

 

Ekeui kýnde kókte qalyqtaydy...

Balany qolgha aludan jalyqpaydy.

Búlardyng bәiek týri ene me eken,

Týs kórip jatyp, sәby shalyqtaydy.

 

Balanyng kónilining hoshyn tabar,

Jandy kórse shattanyp, joshidy olar.

Jolaushym, jer men kókten izdep jýrgen,

Baqytty kórging kelse, osy ýige bar.

 

* * *

 

Ay, neni shaqyrady, myna bayghyz,

Nemizben ol bayghúsqa únamaymyz?

...Ketetin bolsa endi ketpey me eken,

Mazany ap, kýni-týni jylamay kýz.

 

Asylyq is qylmap ek, Haqqa nalyp...

Aspan jaqtan keldi me... aqpar alyp,

Keruen-keruen bop kelip, iyirilip,

Týnerip túryp alghan qap-qara búlt?

 

Ne hal búl?

Týgel tolyq úghynbaydy,

Birde ysyp, birde... boyy jylynbaydy.

Ishegin tartyp bayghyz shaqyrghanda,

Jýregi әldenege suyldaydy.

 

Jýregi әldenegi suyldaydy,

Birde ysyp, birde... boyy jylynbaydy.

Bir tamshy... eshki sýtin auyzgha almay,

Damylsyz bala nege shyryldaydy?

 

- Aghayyn, erkeging bar, qatynyng bar,

Aytyndar, bizge qanday aqylyng bar...

- Ay, mynau kýiip-janyp barady ghoy,

Dәriger qayda, oibay, shaqyryndar...

 

Dәriger apay nege ýndemeydi,

Jaqsy sóz aityp, kónil birlemeydi?

«Qoryqpandar, suyq tiygen... әsheyin» - dep,

Ýmitting shoghyn nege ýrlemeydi?

 

Isinen jengesining shoshyp qaldy,

Ol nege әri qaray... besikti aldy?..

... Songhy ret iyek qaghyp, shar etti de,

Dauysy nәrestening óship qaldy...

 

Taghy da taghdyryna qarsy aqqan ba...

Osylay bolar balyq seng soqqanda.

(Eger meni shyn sýigen qúlym desen,

Erkekting jylaghanyn kórsetpe, Alla).

 

Barady kóz aldynda jer dóngelep,

Tәnirim kómekteser jelmen... demep.

...Moldekeng tónip kelip, ne aityp túr,

«A, iyә, dúrys....dúrys... jerleu kerek...»

 

Osy oidan Týgel kenet tirilgen-di,

Basyna taghy bir oy shúghyl keldi.

Kóz jasyn sýrtudi de oilamastan,

Shegebay aghasyna búryldy endi.

 

- Ay, Shәke, ýzilgenin kórding balam,

Týbi bir qaytaramyn sengin maghan.

Úlymdy layyqty jónelteyin,

Soygha siyryndy bergin maghan.

 

Kózinen Týgeljannyng jas tamady,

Qaraugha Shәkeng oghan jasqanady.

Berer-au...

Qayter, biraq sol siyrdyn,

Emshegine qaraghan bes balany.

 

...Bylayghy júrt kónilge qaramaydy, ә,

(Búny әlde shyn qazagha sanamay ma?):

«Iri qara  ne kerek... nәrestege,

Toqty-torym soysa da jaramay ma?»

 

Búlardy Týgel biraq tyndamaydy,

(Jýregin san týrli oilar júlmalaydy).

Bir jyly sóz aitar dep ýmittenip,

Elge bir, aghasyna bir qaraydy.

 

...Siyr bergen aghanyng kónili iri,

Erikken júrt sóz qylar ony-múny:

- Búnysy daraqylyq! - dedi bireu,

- E, qúday ayasyn de,  - dedi biri.

 

Biri ayap, ekinshisi ketti keyip,

(Sonymen búl janaza ótti deyik...).

- «Sadaqa qabyl bolsyn!» - dep jatyr júrt,

Allahu qabyl qylsyn dep tileyik...

 

* * *

 

Ýzilmeydi eken ghoy oy ishegi,

Tózimi búl Týgelding qayys edi...

Kirip-shyghyp jatpaydy el búrynghyday,

Shonqiyp ekeui ýnsiz shay ishedi...

 

Kýndiz júmys - aldanysh. (Nan tabady al,)

Ýige kelse...  kónili ortalanar.

Ózge týgil búl kýni bir-birine,

Bala jayly aitugha qorqady olar.

 

Qayghysyn aitpaghasyn jan adamgha,

Múnsyzday, keyde... syrttay qaraghanda.

...Birte-birte keledi moyynsúnyp,

Allanyng jazghanyna shara bar ma?!

 

Júmysy - aldanyshy.

Sosyn... bar ghoy...

Araq isher...

key-keyde tosylghanda... oi.

...Tek әieli - ashushan.

Qaytsin endi,

Jaryqtyq, әiel degen osynday ghoy...

 

Oy jegesin әielde... qalmaydy úsqyn,

Bayaghyday kózinde janbaydy úshqyn.

Bir ret «shiyden syrtqa shyqqannan son»

Búdan basqa kimi bar ol bayghústyn?!

 

«Ketem» deri bolmasa,  ayap... erin,

Ol emes, shekten shyqqan beyәdebin.

...Jylamasa, aiqaylap, úryspasa,

IYә, shirkin, nemenesi әiel onyn?

 

Áyeldi kim bar tolyq tanyp bilgen...

- Ay, Týgel, - dedi bir kýn, nalyp mýldem, -

Aghamdargha qydyryp qaytayyqshy,

Osy ýiding tamaghynan jalyqtym men.

 

«E, maqúl».

Sәlem berip bardy aghagha.

... Aytqanyn qylsang  әiel jandanady, ә:

- Qymyz ishkim keledi..., -dedi birde,

Áyel aitsa, Týgelde jan qala ma...

 

Bir kýni erini sәl ýshkirlenip,

Ángime aityp, kózine  úshqyn... qonyp.

Kenet shayyn tastay sap,  atyp túryp,

Esikke jete bere  qússyn kelip.

 

-Ay, jazghan, sen de ózine  qaramaysyn,

Bazardy (sómke satyp) aralaysyn.

Jaqpaytyn birdene jep qoyghansyng ghoy, -

Áli kýnge kishkentay baladaysyn.

 

Ýsh kýnde  óte shyqqan... shaqyrayyp,

Tek qana kózi qaldy baqyrayyp.

- Bayghús-au, qatty ulanyp qalghansyng ghoy,

Qoy, bolmas, «Jedel jәrdem» shaqyrayyq.

 

Lәm demeytin múqiyat qarap almay,

Dәrigerding kýdigi taraghanday:

- Eshtene etpeydi! - dep jymiyady, -

Ekiqabat әielde bolady onday.

 

- A, ne deyt!

Túz seppegin jarama, әkem,

Osylay qaljyndaugha bola ma eken...

- Qaljyndap... Ne dep túrsyz? -  shamdandy ol da:

«Osynday da adamdar bolady eken...»

 

- A, shyn ba?!

Keshir, mendey... jazghan, erdi,

...Ekeui botadayyn bozdady endi.

(Búl sәtti jetkizer sóz ghalamda joq,

Aqynym, әri qaray sozba ólendi...).

 

«Ay, dýniye-ay, qosyldym ba, men qatargha!»

Kónili syimay ketti keng jahangha.

(...Álgi asylyq sózimdi qaytyp aldym,

Erkekting jylaghanyn kórset, Alla...).

 

* * *

 

«Dýnie bir qisyq jol búrandaghan,

Baq taysa, erge dәulet qúralmaghan.

Kýnine toqsan toghyz pәle kórsen,

Sonda da kýder ýzbe bir Alladan».

 

Babadan miras bolyp qalghan ólen,

San  úrpaqtyng ýmitin jalghaghan en.

Boyymda, baba, sening qanyng barda,

Qalay kýmәn keltirem  Allagha men?!

 

Sonsha jýk týsirip jan-pәruanagha,

(Tirlikte adam bayghús qarmanady, ә).

Pendeniki, әiteuir, jay aldanysh,

Beretin... alatyn da - Alla ghana!

 

Týgelde týtin týzu, keshegi - úmyt...

- «Alla ózin jaratqan kósheli ghyp,

Aqeden, anqyldaghan jigit qoy bir,

Niyeti qabyl boldy!» - desedi júrt.

 

Aulada ýsh-tórt qúlyn salady oinaq,

Áyeli dauystaydy: «Áy, sәl abaylap...»

- «Bizdiki emes, qúdaydiki...» - deydi sosyn,

Áp-sәtte qalmayyn dep «jaman» oilap.

 

Solar ghoy qorghany erteng baytaghymnyn.

...Tyndaushym, peyilime say tabyldyn.

Niyeti týzuge Alla beretinin,

Men aittym, sen de endi aita jýrgin.

 

Aqtóbe qalasy, 2010 jyl. Ramazan aiy.