Tәuelsizdigining 19 jyldyghyn tayauda ghana toylaghan Qazaq elining atalghan uaqyt ishinde jetken ekonomikalyq jetistikteri de auyz toltyryp aitarlyqtay eken. Búl turaly әr týrli sheteldik búqaralyq aqparat qúraldary da jazyp jatyr.

ORTALYQ AZIYaDAGhY ÁLEUETTI EL

AQSh  tyng «Amerika dauysy» radiostansiyasynyng ghalamtordaghy sayty, jerining kólemi jóninen әlemde 9 ynshy oryn alatyn Qazaqstan múnay men gazdyng qoryna óte bay jәne  әlemde uran óndiruden birinshi oryn alady dep jazady. Sarapshylar preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng Ortalyq Aziyanyng qaq ortasyndaghy búl elde qarqyndy damyp kele jatqan ekonomikanyng negizin salghanyn aityp otyr, dep atap kórsetedi sayt.

Qazaqstan halqy býkil Ortalyq Aziyadaghy memleketterde túratyn jalpy halyqtyng tórtten birin ghana qúrasa da, búl elding ekonomikasynyng quaty atalghan aimaqtyn  jalpy ekonomikasynyng 60 payyzyn qúrap otyr. Ótken on jyl ishinde Qazaqstandaghy halyqtyng jan basyna shaqqandaghy tabysy 10 ese ósip, memleket Ortalyq Aziyadaghy kórshilesterin atalghan kórsetkish boyynsha basyp ozdy. Ótken 15 jyl ishinde ghana Qazaqstangha 100 milliard dollar kóleminde sheteldik investisiya salyndy, dep atap kórsetedi «Amerika dauysy».

Tәuelsizdigining 19 jyldyghyn tayauda ghana toylaghan Qazaq elining atalghan uaqyt ishinde jetken ekonomikalyq jetistikteri de auyz toltyryp aitarlyqtay eken. Búl turaly әr týrli sheteldik búqaralyq aqparat qúraldary da jazyp jatyr.

ORTALYQ AZIYaDAGhY ÁLEUETTI EL

AQSh  tyng «Amerika dauysy» radiostansiyasynyng ghalamtordaghy sayty, jerining kólemi jóninen әlemde 9 ynshy oryn alatyn Qazaqstan múnay men gazdyng qoryna óte bay jәne  әlemde uran óndiruden birinshi oryn alady dep jazady. Sarapshylar preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng Ortalyq Aziyanyng qaq ortasyndaghy búl elde qarqyndy damyp kele jatqan ekonomikanyng negizin salghanyn aityp otyr, dep atap kórsetedi sayt.

Qazaqstan halqy býkil Ortalyq Aziyadaghy memleketterde túratyn jalpy halyqtyng tórtten birin ghana qúrasa da, búl elding ekonomikasynyng quaty atalghan aimaqtyn  jalpy ekonomikasynyng 60 payyzyn qúrap otyr. Ótken on jyl ishinde Qazaqstandaghy halyqtyng jan basyna shaqqandaghy tabysy 10 ese ósip, memleket Ortalyq Aziyadaghy kórshilesterin atalghan kórsetkish boyynsha basyp ozdy. Ótken 15 jyl ishinde ghana Qazaqstangha 100 milliard dollar kóleminde sheteldik investisiya salyndy, dep atap kórsetedi «Amerika dauysy».

Óz aumaghyndaghy múnay men gazdyng qory jatqan kenishterdi tolyq iygeru Qazaqstannyng әlemdegi múnay óndiru kólemi boyynsha eng aldynghy oryn alatyn 5 elding qataryna enuge jol ashady, dep jazady Eurasiareview sayty. 2009 jyly Qazaqstan kýnine 1,5 million barreli múnay óndirgen. Al 2019 jylgha taman atalghan kórsetkish mólsheri eki ese ósui tiyis. Eurasiareview sayty the Oil and Gas Journal basylymyna silteme jasay otyryp, Qazaqstannyng barlanghan múnay qorynyng kólemi 30 milliard barreli dep baghalanyp otyrghanyn tilge tiyek etedi.

«Qazaqmys» firmasynyng mys óndiretini belgili. This is Money sayty Qazaqstan ýkimetinin  «Qazaqmys» kompaniyasynyng aksiyalary paketining 26 payyzyna resmy týrde baqylau jýrgizetinin jazady. Al Britaniyada jaryq kóretin «Deyly telegraf» gazeti býgingi kýni búl kompaniyanyng naryqtyq qúny 7,64 milliard funt sterlingke teng dep baghalanyp otyrghanyn aitady. Al City A.M. basylymy «Qazaqmys» firmasy mys óndiretin iri kompaniyalar arasynda ónim óndiru kólemi jóninen әlemde onynshy orynda túrghanyn atap ótken.

Ótkende «Qazaqmys» iyelerining biri Vladimir Kiym  «Qazaqmystyn» iri ýlesin Qazaqstan ýkimetine satty. Osy arqyly Qazaqstan ýkimeti ENRCding de edәuir aksiyasyna iyelik etu qúqyghyn aldy.

Sebebi, ENRCding 25payyzdyq aksiyalar ýlesin atalghan kompaniyanyng negizin qalaushylardan Vladimir Kim 2006 jyly satyp alghan bolatyn. Al The Gulf Daily News sayty Aziyanyng eng iri paydaly qazba óndiru kompaniyalarynyng biri bolyp sanalatyn ENRCding býgingi kýngi naryqtaghy qúny 12 milliard funt sterlingtey bolatynyn, yaghny 19 milliard dollardan asyp ketetinin aitady.

BAGhALY KENDER

Halyqaralyq naryqta Qazaqstannyng iri kompaniyalarynyng qúndy qaghazdaryna súranys ta erekshe ósip otyr. Blumberg agenttigi búl «elding kóp mólsherde paydaly qazba eksporttaytynymen týsindiriledi»  degen Londondaghy Argo Capital Management kompaniyasynyng diyrektory Yen Makkoldyng sózin keltiredi. 

Al dәl osy Blumbergtin  taghy bir mәlimeti boyynsha, sonau 2000  shi jyldary qúrylghan Qazaqstannyng Últtyq múnay qoryndaghy qarajat biyl qauyrt ósip, kólemi 34 milliard dollardyng manyna jetken. Agenttik aqparatynda, Núrsúltan Nazarbaev qol qoyghan jarlyq boyynsha Últtyq múnay qoryndaghy aqsha mólsheri 2020 jyly 90 milliard dollargha jetui tiyis delinedi. 

«Trend» internet basylymy Qazaqstan men Qytaydyng tayauda ghana asa iri mólsherde uran satyp alu turaly kelisim-shartqa otyrghanyn jazady. Atalghan kelisim- shart boyynsha, eldegi «Qazatomónerkәsip» kompaniyasy urandy Qytaygha 2020 jylgha deyin jylyna 24 myng tonnadan astam mólsherde eksporttap otyratyn boldy. Qytay Qazaq elinen uran satyp alu kólemi boyynsha shet memleketter ishinen birinshi oryn alady eken.

ENG ÝZDIK EL

Uran keni de dýniyejýzilik naryqta ýsti - ýstine qymbattap barady.  Mamandar múnyng sebebin, Qytay elining óz atom industriyasyn ýdemeli damytudy maqsat etken josparlarymen baylanystyryp otyr. Reyter agenttigining habarlauynsha, uran totyghynyng baghasy dýniyejýzilik naryqta 1 funtine 60 dollar dengeyine kóterilgen.

Tayauda Qytaydyng yadrolyq agenttigining tóraghasynyng orynbasary Chjao Chenkun óz elindegi atom elektr stansalarynyng quatyn 2020 jyldary 40 myn  megavatqa jetkizu turaly josparlar qayta qarastyrylady, dep mәlimdedi. Yaghni, atalghan kórsetkishter úlghaytylady.

Al yadrolyq otyn salasynda júmys isteytin Cameco firmasynyng ókilderi Qytay atalghan kórsetkishterdi 2 ese mólsherinde arttyruy mýmkin deydi. Al osy urannyng 1 funty 2001 jyly halyqaralyq naryqta nebәri 7 dollar ghana túrghan edi, dep jazady Blumberg.

Qazaqstan ekonomikasy  2010 jyldyng birinshi jartysynda 8 payyzdan artyq qarqynmen ósipti. Osydan kórinip túrghanday, elding daghdarysty ensergeni aidan anyq, dep jazady italiyandyq Libero basylymy. Al The Asia Times Online sayty «Qazaqstan ekonomikasy tez ósuding qarqynyna qayta ie boldy» dep jazypty. Basylym maqalasynda, «2009 jylmen salystyrghanda 2010 jyldaghy birinshi jarty jyldyqta últtyq ekonomika әldeqayda tez damyghan jәne  2011, 2012 jәne  2013 jyldary da el ekonomikasy ósui tiyis», delingen.

Sonymen, eldegi daghdarys aldyndaghy keng zaman, búiyrtsa, oralyp kele jatqan synayly. Daghdarystyq jyldary eldegi iri 4 bank defoltqa úshyrap, Batystaghy iri qarjy ortalyqtary Qazaqstan bankilerine nesie berudi toqtatty. Endi el bankilerine degen senim qayta oralyp kele jatqanynyng nyshandary bilinip jatyr.

Búl Qazaqstandaghy ekonomikalyq ahualdyng túraqtalghanymen baylanysty bolyp otyr. Mәselen, daghdarystan beri alghash ret iri Qazaqstan banki KKV Batys naryghynan qaytadan iri kólemdi, 750 million dollar qaryzdy elge alyp keluge qadam jasap otyr. KKV  nyng múnysyna halyqaralyq JPMorgan (Djey Py Morgan) men UBS (y By Es) alpauyt qarjy mekemeleri kómektespekke resmy uәde bergen, dep jazady the Euroweek.

The Daily News basylymy Aziya damu banki Qazaqstangha Ortalyq Aziyadaghy kólik dәlizin damytu ýshin 800 million dollar nesie bólip otyrghanyn habarlaydy. Atalghan dәliz Europa Odaghy men Qytay arasyndaghy saudany qyzdyrugha  bola alady eken.

EO men Qytay arasyndaghy sauda kólemi 2009 jyly 700 milliard dollargha jetse, 2015 jylgha taman 1 trillion dollardyng tabaldyryghyn attauy mýmkin degen sóz bar. Múnyng 20 payyzdayy Qazaqstan jerimen ótse, el jol shetinde otyryp  aq, shash  etekten paydagha kenelui mýmkin degen joramal aitylady.

Al Forexpros sayty Dýniyejýzilik bankting «Biznesti qoldaushy reformalar jýrgizuden 2010 jyly eng ýzdik el» degen ataghyn Qazaqstannyng jenip alghanyn jazyp jatyr. Búl bәigege Qazaqstannan ónge әlemning 117 memleketi týsip, baq synaghan eken.

«Abay-aqparat»