(poema)

Súltanmahmút Torayghyrovtyng 125 jyldyghyna arnalady

(Búl shygharma 2017 jyly Alash qozghalysynyng 100 jyldyghyna arnalghan «Alash armany – Tәuelsiz Qazaq eli» atty halyqaralyq mýshayrada ekinshi jýldege ie bolghan)

 

                                      Qaranghy qazaq kógine,

                                      Órmelep shyghyp kýn bolam!

                                                                               Súltamahmút

                                     Endigi tileu, elimizge tileu – elimizge es kirip,

                                     er etegin týiip, jer-su, ýrim-bútaqtyng qamyn

                                     oylatar kýn bolsyn!

                                     Sonda Alash tuy jelkildep týrlenersin,

                                     sonda Alash balasy irgeli el bolarsyn!

                                                                            Jýsipbek Aymauytov

Bastau

Qosatyn qútqa qayyr, yrysqa mәn,

Tósinde tughan da aman, tuys ta aman.

Qyzyltau Áuliyeli, Bayanaula,

Bauyrynnan qanat qaghyp kim úshpaghan!

 

 

Qúyatyn jýreging men jýiene núr,

Basyndy ie de bil, sýie de bil.

Tósinde Mәshhýr Jýsip danam tughan,

Búl ózi – iyeli ónir, kiyeli ónir!

 

Zamannyng japqan kezde múng qabaghyn,

Armanda ketken talay túlghalarym.

Alashtyng aimandayy Aymauytov –

Ol-daghy perzenti edi búl dalanyn!

 

Jyljyghan jaybaraqat sayda kóshi,

Sol dala – tany núrly, mayda keshi.

Qazaqtyng mandayyna syimay ketken,

Tayshyqov Qadyr tughan aimaq osy!

 

Kýndi ansap sol jaqsylar kermettey,

Qoldary nege jetti, nege jetpey?!

Kýnirenip Súltanmahmút ol da ketken,

Týnekte sham ainalghan kóbelektey!

 

Beretin kelbetimen jangha qayrat,

Osy edi jaqsylardan qalghan aimaq.

...Ýmitin Alashynyng algha baylap,

Búl jerden kim ótpegen armanaylap!

 

Torayghyrdaghy auyl. Súltanmahmút

Áride – teri tondy týrkimiz dep.

Beride – baytaq dala júrtymyz dep,

Bastayyq bir әngime, al, endeshe,

Álqissa,  aitar sózding kiltin izdep.

 

Bayantau – beri tartsaq anyzdy elden,

Osy ghoy әngimege manyz bergen.

...Kez edi shilde kóship, shóp sarghayyp,

Taranyp tau ishine tamyz kelgen.

 

Keshegi qonyrayyp barqyn dalan,

Taqyrgha oty qashqan mal túrmaghan.

Qorynday kón sabanyng sarqylmaghan,

Aydyny Torayghyrdyng salqyndaghan.

 

Ana tau myna taudan kem kórinbey,

Aydyn kól qol ainanyng shenberindey.

Saryala tartqan dala kógi azayyp,

Sәbiyding juylmaghan jórgegindey.

 

Qaraghay tasqa órmelep, qyrgha qúlay,

Kәri jon, qariya tau – qúndaghy bay.

Kýzekke oralmaghan bay auyly,

Jaylaugha jyljyp ketken jyldaghyday.

 

Búlttardyng buyryna týndik ilgen,

Aqbetting túman asyp kindiginen.

Jataqta qalyp qoyghan qarasha júrt,

Kýn keshken jaybaraqat tirligimen.

 

Aytylmay bayaghysha әn-jyr, ólen,

Qoynauda qarasha auyl sәl jýdegen.

Sýringen kebisine kәri-qúrtan,

Jalyqqan kýndegi aitar әngimeden.

 

Mang tóbet manq etuge erinedi,

Kýngeyde kәri mysyq keriledi.

Susyny tórt-bes ýiding – birer sauyn,

Mýlgigen kýn astynda jelidegi.

 

Jalyqqan auyl-ýiding óseginen,

Erikken erkekkindik esebi kem.

Kýngeyde kýnkildeydi kәri-qúrtan:

«Mahmút qalay eken keshegiden?!».

 

–E, osylay sónedi de jalghan-shyraq,

Qu dýniye, ketedi eken, aldamshy baq...

–Kim bilsin, beri qarar... tang aldynda,

Ishipti birer jútym saumal súrap...

 

–Ay, qaydam, beti qatty keselinin,

...Alladan basqa biraq sheshedi kim?!..

–Jaratqan kóp kórdi ghoy búny bizge,

Jan edi janyp tughan keshegi kýn..!

 

–...Kelmese Kerekuding dәrigeri,

Kólik joq aparugha әri-beri...

Osylay kýnkildesken tórt-bes adam,

Qaraydy qarasha ýige әridegi.

 

...Arta almay ýmit-qayyr ertenine esh,

Kýn-keruen qasiretten ertedi kósh.

Qarasha ýy anau túrghan aulaqtaghy,

Auyldyng kózi sonda erteli-kesh.

 

Beymәlim, boljausyz kýn túrsa ilgeri,

Beyqamdau jatqan auyl bilsin neni?

Tórinde qarasha ýiding – Súltanmahmút,

Aryghan, auru mýjip, qúr sýlderi.

 

Jabysqan osy bir dert kóldenennen,

Ne payda keudede jan ólmegennen.

...Aq ishsem azghana kýn aiygharmyn,

Dep byltyr Semey jaqtan elge kelgen.

 

Jabysqan osy kesel qos ókpeden,

Alysyp astynda aghash tósekpenen.

Qan qúsyp jatyr aqyn,

saghatpenen,

Qaldyghyn ghúmyrynyng eseptegen!

 

«Qúbylyp qogham nege kermeksiydi,

Nelikten el de óksiydi, jer de óksiydi?!».

Ah úryp auru aqyn osyny oilap,

Amalsyz tóseginde dónbekshiydi.

 

«Ýzilse orta jolda erte ólenim,

Ómir-ay, dәl osynsha kelte me edin?!

Kóbirek jýre túryp aranyzda,

Kelip edi, elim, saghan erkelegim!

 

Taghdyrdyng týsip endi synaghyna,

Tepsenge tikken tuym qúlady ma?!

Kýn bolam Qazaghyma dep oilaushy em,

Qayteyin, jete almadym múradyma!

 

Qayteyin, jete almadym múradyma,

Taghdyrdyng búl-daghy bir synaghy ma?!

Alashtyng atyn jazyp túmaryma,

Aynalsam dep oilaushy em úranyna!

 

Qylam dep qoldan kelse qalay dәrmen,

Artyma qayta-qayta qaraylaumen.

Qayteyin, óte shyqty qysqa ghúmyr,

Qaranghy el Qazaq degen – seni oilaumen.

 

Ayyrmay arsyz benen arlyny kim,

Aghayyn, óte me eken bar ghúmyryn?

Ghasyrdyng almaghayyp kezeninde,

Ne bolar endi sening arghy kýnin?!

 

Tabylmay tal boyynnan qadyr-qayrat,

Ózinning – ózing jýrsing baghyng baylap.

Ey, Qazaq, ne bolady arghy kýnin,

Jýrgende janyndy oilap, malyndy oilap?!

 

Basqagha baqastyqpen bolyp әigi,

Tartpaytyn bir halyqsyng jany qayghy.

Kórmeysing óz jaqsyndy órge tartar,

Bermeysing nadandyqtan taghy bәigi.

 

Bәribir, kóseuing ne, kóseming ne,

Atatyn dayyn túrar keseging de!..»

...Ótkizip sanasynan osyny aqyn,

Amalsyz kýrsinedi tóseginde!

 

Jaqsynyng shygharmaytyn tórge birin,

Ne tabar aitqanmenen elge múnyn.

Aqyndy qinaytyny – ózi ketse,

Taghdyry ne bolary enbeginin!

 

Jýrseng de jer betinde tiri túryp,

Kim útyp kýn keshedi, kim útylyp.

Oylaydy:  «Ózim ketsem jazghanymnyn

Barlyghy qala ma dep úmytylyp?!».

 

Jaratqan bergenmenen sanagha qút,

Bir saual tynym bermey mazany alyp:

Ómirden býgin ótse, óleng týgili,

Ózi de úmytylyp qalary anyq...

 

Tenemey qoysyn tipti shyn asylgha,

Izdeytin adam joq pa, rasynda?!

Artynda qalghan jazba múrasyn da,

Jaramay joqtasugha, súrasugha.

 

Beremeydi dauasyz dert múrsattaudy,

Jan-jaghy jar menen qúz, qúrsaqtauly.

Basynda keregening qara qorjyn,

Ishinde bar jazghany túr saqtauly.

 

Maqsaty, arman menen talaby da,

Ishinde qara qorjyn qalady ma?

Joghalyp kete me eken birjolata,

Nemese bireu izdep tabady ma?!

 

Toqtamas uaqytqa jyljyp erip,

Atatyn býgin taghy kýndi kórip.

Jatqanda osyny oilap Súltanmahmút,

Esikten bir jengesi kirdi kelip.

 

Jatqanda oiyng azyp, ýmit jýdep,

Shama joq әzildeser týrip bilek.

Jengesi ayaqpenen saumal әkep,

Úsyndy: «Tandayyndy jibitshi!» – dep.

 

–Qaytesing qua berip sary uayymdy,

Azyraq jibitshi endi tandayyndy.

Shamaly ter shyghypty, – dedi jenge,

Sýlgimen sýrteyinshi mandayyndy!

...Aytpaqshy, Jýsipbek kep jatyr deydi,

Súrapty әrkimderden hal-jayyndy...

 

–Jýsipbek?! Qashan kepti? Aman ba eken?!

Apyrmay, bizding jaqqa soghar ma eken?

Bayangha kelgen shyghar Qúday aidap,

Qapyda tildese almay qalar ma ekem?!

 

Adaldyng aq perishte joldasy bar,

Jibergen múnda sirә, Alla shyghar!..

Sony aityp Súltanmahmút sәl núrlandy,

Janyna jýgirgendey bolmashy nәr.

 

–Adam ghoy shet jayylghan, qiyr jýrip,

Halyqtyng ketpekshi de kýiin bilip.

Semeyden keshe kelip әdeyi arnap,

Bayanda jatyr deydi jiyn qylyp.

 

Bergesin Tәnir sәule zerdesine,

Azamat alady ghoy eldi esine.

Semeyden keshe kepti, –dep taghy da,

Bilgenin aityp jatyr jengesi de.

 

–Apyray, bersek eken qalay habar?!

Sogha ma bizding jaqqa alayda olar...

Bayangha kim bar eken júmsaytúghyn,

Jeneshe, súrau salshy manaygha bar!

 

–...Jylqydan kelip edi týnemelik,

Ázirde bolghan shyghar týregelip.

Ininiz Qaraghyzdyng Áshimi bar,

Sol úldy habarshy ghyp jiberelik...

 

–Endeshe shaqyr, jenge, sol balany,

Qaynyndy dayyn etshi jolgha kәni.

Jetkizse bir japyraq hatymdy alyp,

Qúdaydyng qoldaghany sol bolady!

Jol ýstinde. Áshim

Kóginen tarqap múnary,

Aqbettau bólek túr әni.

Miyghyn jalap jartastyn,

Mizamnyng altyn shuaghy.

 

Dir etip beti samaldan,

Aumaytyn nәrkes janardan.

Jasybay – aina,

jaghalay,

Qaraghay, qayyng taranghan.

 

Kólenke qúlap tau-shynnan,

Aynala jartas qausyrghan.

Qaraqat semip, mezgil búl,

Dolana basy tausylghan.

 

Qaraghay, jartas jan-jaghy,

Asugha bettep aldaghy.

Qúlama jolmen tyrmysyp,

Keledi jalghyz arbaly.

 

Asudan asyp ótkelen,

Jaghalap qúzdy tep-teren.

Búl Áshim edi arbaly,

Bayangha qaray bettegen.

 

Qaptaldap qiya, tóbeni,

Shu-shulep Áshim keledi.

Qoynyna tyqqan ýshbu hat,

Súltekeng jazghan sәlemi.

 

Alaqanday-aq kólemi,

Aghasy jazghan sәlemi.

Jýsipbekke sony jetkizu,

Sapardyng mynau sebebi.

 

Torayghyr – Bayan arasy,

Jarym kýn sapar shamasy.

Duangha bolghan ortalyq,

Bayanauyldyng qalasy.

 

Aghamnyng jazghan búl hatyn,

Jetkize alsam ghoy, qúrysa tym.

Tapsyrsam Jýsipbekke men,

Jenildeter em syrqatyn!

 

Jýsekeng mýmkin bolmay qap,

Bere almay qalsam sor qaynap...

Sony oilap Áshim keledi,

Shu-shulep atyn órge aidap.

 

Maqsat qyp sapar әrige,

Auyldan shyqqan sәride.

Asyqqanymen búl Áshim,

Jete almay keled әli de.

Bayanauylda. Jýsipbek

Jalghasyp aidau joldyng óresi әri,

Jetkizer myna sapar emes әli.

Degende, kishi besin shamasynda,

Kórindi Bayannyng da tóbesi әni.

 

Asudan asyp týsce shamalyda,

Jerde túr tayaq tastam qala myna.

Bayqasa Sabyndynyng jaghasyna,

Jinalghan biraz adam qara-qúra.

 

Kóz salyp, sәl ayaldap manaygha jay,

«Jýrem be teris ketip abaylamay».

Dep Áshim, bileyin dep búl ne jiyn,

Týzedi attyng basyn solay qaray.

 

Jinalghan әr auyldan so shamada,

Kelipti biraz adam osy aragha.

Ishinde enseli ýiding jiyn, sirә,

Kýzetshi bir jigit túr bosaghada.

 

Jinaghan tóresin de, qarasyn da,

Bayqasa talay adam bar osynda.

Jeroshaq týtindeydi jaybaraqat,

Aulaqtau túrghan eki ýy arasynda.

 

Top-top bop kenesken júrt anadayda,

Kelding dep búghan eshkim qaramay ma...

Jaqyndap jón súrady Áshim endi,

Kiretin basa-kóktep shama qayda.

 

Kelgesin kópshilikting arasyna,

Bayqady birer adam jana, sirә.

–Ay, qalqam, kim bolasyn? – dedi bireu,

Bú jaqtyng úqsamaysyng balasyna.

 

–Jaylaghan Torayghyrdyng tóniregin,

Aydabol, Ábet auyly – mening elim.

Arqalap bir aghamnyng amanatyn,

Arnayy osy aragha kelip edim.

 

Dedi Áshim: «Sәlemshi bop aragha biz,

Kep qaldyq, jat bireuge sanamanyz.

Esimin estip jatqan shygharsyzdar,

Deytúghyn Súltanmahmút bar aghamyz.

 

 

Jetkenmen bolyp býgin jolym aman,

Búl ara shulasqan júrt, tolyp adam.

Haty bar Súltekenning Jýsipbekke,

Tapsyru kerek edi sony maghan...

 

Bir týstik jýrip ketsek jol aramyz,

Jayymdy mening endi jobalanyz.

Súlteken... estip jatqan shygharsyzdar,

Syrqauly byltyrghydan sol aghamyz...».

 

–Qaraghym, bayqap túrmyn kýiindi úghyp,

Kelipsing biraz jerden qiyn jýrip.

Izdegen Jýsipbeging anau ýide,

Kesheden jatyr búnda jiyn qúryp.

 

Qazaqpyz tausylmaytyn ósegi eptep,

El jatyr shaghym aityp, eselep kep.

Jýsipbek sony qarap jatyr, bilem,

Ázirshe kire almassyng basa-kóktep.

 

Týk te joq búl arada uayymdaytyn,

Jýsekeng jaqsy adam ghoy payymdaytyn.

Birinen ýige kirgen pysyqtardyn,

Hatyndy berip jiber, jayyndy aityp.

 

Jobasyn kelgen elding shamalaghan,

Dep solay aqyl berdi janaghy adam.

Sebebi ýige kiru onay emes,

Jan-jaqtan halyq mynau qamalaghan.

 

Apyrmay, jaghday endi ne bolady,

Jalghaytyn kimdi tabam dep arany.

Túrghanda ayaq asty Qúday aidap,

Kez bola ketti tanys el adamy.

 

Amanat oryndalsa ardyng isi,

Tapsyru ýshbu hatty – bar júmysy.

–Oy, Áshim, qashan keldin, el aman ba?

Dep sosyn jón súrady әlgi kisi.

 

Bayqausyz bolmasyn dep teris úghym,

Mәnisin jetkizdi Áshim kelisinin.

Kórsetti qoynyndaghy hatyn alyp,

Aytqasyn amandyghyn el ishinin.

 

–Shulaghan mynau elden ilgeri ótip,

Maghan ber, tapsyrayyn birdene etip.

Jýsekeng hatyndy alsa, kim biledi,

Ózinmen qalady ma birge ketip...

 

Sharuandy bereyinshi sheship tegi,

Erterek dúrys bolar esitkeni.

Hatty alghan әlgi kisi, – dedi sosyn,

Bireuden tapsyrarmyn esiktegi.

 

Betke alyp shuyldasqan tamam eldi,

Hatty alyp janaghy adam bara berdi.

...Dogharyp arbadaghy qaragerdi,

Tosumen Áshim bala qala berdi.

 

Kezdeysoq tap bolghanday tosyn jaygha,

Tildeser adam tappay osyndayda,

Túrghanda, bie sauym uaqyt ótpey,

Dauystap bireu shyqty: «Áshim qayda?».

 

–Shulama, ai, aghayyn, qúr jamyrap,

Esikting yghysyndar bir jaghyn ap.

Ábetting auylynan Áshim qaysyn,

Kirsin dep jatyr múnda jyldamyraq!

 

Dauysty estigesin kóp qaramay,

Jóneldi Áshim endi topqa qaray.

Jýsekeng kirsin depti, ras bolsa,

Ishinen: «Tәube, – dedi, haq Taghala-ay!».

 

Alla dep, bosaghadan attap әri,

Áshimning týsti kópke qos janary.

Bayqasa Sýiindikting osy arada,

Jinalghan jaysany men qasqalary.

 

Jasqanbay jaqsylardan janary әli,

Kózimen kópting ishin aralady.

Qalasha kiyim kiygen tórdegi adam,

Jýsipbek sol shyghar dep shamalady.

 

Aq jeyde, jaghasy tik, әrlengen,

Syrtynda qara beshpent sәni kelgen.

Qyr múryn, qayyrma shash, jazyq manday,

Túlghasy bólek mynau qalyng elden.

 

Otyrghan oryn sonau alyp tórden,

Shyraqtay jan-jaghyna jaryq bergen.

–Senbisin, oi, inishegim, – dedi әlgi adam,

Sәlemin Súltekenning alyp kelgen?

 

Beretin Alla bólip yrysyndy әr,

Jinalghan bótening bar, tuysyng bar.

Búl bala Súltekenning inisi eken,

Qanekey, oryn berip yghysyndar!

 

Jinalghan jaqsylary el ishinin,

Kim bilsin serisi kim, perisi kim.

Áshimdi balasynbay Jýsekeng de,

Búl jaqqa jayyn aitty kelisinin:

 

«Jetkesin Bayantaudyng alabyna,

Tyndaymyz ýlkendi de, balany da.

Habardar bolu ýshin keldim múnda,

Aytatyn elding tilek, talabyna.

 

Ázirshe bar jaghday osy, bala,

Jýrermiz, Alla jazsa, besin aua.

Súltekeng shaqyrghanda bara almasam,

Dep jýrmin ol kisini nesine agha?

 

Qyzyltau – Bayanaula tóniregin,

Dese de bәri aghayyn, mening elim.

Biraq ta Súltekenning jóni bólek,

Ózim de bir kórsem dep kelip edim.

 

Tirlikte ýzilmegen aralasym,

Agham edi syilaytúghyn qara basyn.

Al, bauyrym, dedi sosyn, abyrjyma,

Jýremiz myna jiyn taraghasyn.

 

Torayghyrdaghy auyl. Súltanmahmút. Jýsipbek

...Asudan kóz barynda ótip alyp,

Jatayyq birjolata jetip anyq.

Dep mine, besin aua qos arbaly,

Attandy Torayghyrdy betine alyp.

 

–Bayqaymyn, bala ekensing júmysqa adal,

Salayyq shama kelse jýriske bar.

Jýsekeng dedi Áshimge: «Joldy basta,

Jyghylsaq jetip alyp dúrys bolar».

 

Shydaytyn beldi at qana salmaghyna,

Sapar bar әjeptәuir alda myna.

Aqbettau, Nayzatas pen Arqar asu,

Op-onay jol emes búl arbalygha.

 

Jaratqan bere gór dep denge nәsip,

Jyljumen taudan asyp, belden asyp.

Keledi qos arbaly ayandaumen,

Say menen ózekti ótip, órge basyp.

 

Biyigi artta qalyp talay qyrdyn,

Kýn batyp, tartty bir sәt manay kýlgin.

El jata jolaushylar qos arbaly,

Ilindi jaghasyna Torayghyrdyn.

 

Alghanday týnnen myna dala sabyr,

Tym-tyrys kýy keshkendey tamasha bir.

Bes-alty ýy qarauytqan qyr astynda,

Kórindi qaranghyda qarasha auyl.

 

Basyna tósegining shyraq qúryp,

Kisiden kirip-shyqqan súrap bilip.

Úiyqtamay Súltekeng de jatyr edi,

Tyqyrgha daladaghy qúlaq týrip.

 

Qobaljyp kónil degen sirә, myna,

Tózimning tausylghanday shydamy da.

It ýrip bir mezgilde, әldekimnin,

Sóilesken dauysy jetti qúlaghyna.

 

«A, Qúday, Jýsipbek pe shynymenen,

Tosqanym osy edi ghoy týnimenen.

Áyteuir amanatymdy aityp ketsem,

Arman joq desem-daghy «býgin ólem!».

 

Sanaghan ómirining әr saghatyn,

Tanylghan tósegine sharshap aqyn.

Qayteyin, shamam da joq dep ókindi,

Daladan qúshaqtasyp qarsy alatyn.

 

Tәnirding jazghanynan asa ma adam,

Qaytemin, tosam endi osy aradan.

Degenshe, «Ou, Súlteke, qaydasyn?!» – dep,

Jýsipbek ózi attady bosaghadan.

 

Úmytyp qayghy menen múng azyghyn,

Kónilding serpigendey qúlazuyn.

–Oypyrmay, meni izdeytin jan bar eken,

Qúday-au, býgin alsang razymyn!

 

Dedi aqyn quanyshtan alqynyp bir,

Jýzinde qyzyl boyau sharpylyp núr.

Túrugha tóseginen shamasy joq,

Sәbiydey qolyn sozyp talpynyp qúr.

 

–Jýregim jarylmasyn nege menin,

Qúsadan kelmey ketseng óler edim!

–Súlteke, óidemeniz, shynym osy,

Shaqyru aitpasang da keler edim.

 

–Taghdyrdyng tap bolghasyn túsauyna,

Basynnan baqtyng qúsy úshady ma.

Ózindi saghynumen otyr edim,

Kel, qane, alayynshy qúshaghyma!

 

Dert mynau, jatqan kýnde tәndi ýgip jep,

Jetpeseng ne bolar ed dәl býgin kep!

Súltekeng qúshaqtady Jýsipbekti,

Dauysy quanyshtan sәl dirildep.

 

Jadyrap kónili de kermektengen,

Quanyp Súltekeng de sergektengen.

–Jenshem oyau ma eken, shay әkelsin,

Týri bar Jýsipbekting shóldep kelgen...

 

Shaydyng da bola jatar ishilmegi,

Is boldy-au, kórgendey bir týsimdegi.

Seni izdep jatyr edim, ei, bauyrym,

Sherimdi tarqaly ishimdegi!

 

Osylay qayghy-múnnan arylysyp,

Jengening dastarhannan dәmin iship.

Kóz ilmey tang atqansha syrlasyp ed,

Qos bozdaq jolyghysqan saghynysyp.

 

Jýsipbek:

–Súlteke, jyraq kettim men de mýlde,

Bilesiz, kep jatqam joq elgen kýnde.

Áyteuir tәube deymin Jaratqangha,

Ózindi sau-salamat kórgenime!

 

Tirlikting shyr ainalghan shenberinde,

Tatamyz tәttisin de, kermegin de.

Shamam joq qasynyzda birge bolyp,

Derting men qasiretindi teng bóluge!

 

Zamannyng qaraymyz da qabaghyna,

Kónemiz it tirlikting amalyna.

Shyny sol, Maghjan aqyn jay jazghan joq,

Búl tirlik abaqty ghoy – sanalygha.

 

Ómirden alatúghyn ýlesing ne,

Kim bilsin, jylaysyng ba, kýlesing be?

Jaralghan dýniyege pende shirkin,

Osylay taghdyrmenen kýresuge.

 

Sol taghdyr – aiyratyn shyray baqtan,

Sol taghdyr – torgha qamap, múng oilatqan.

...Kýrese bilu kerek qiyndyqpen,

Súlteke, jaramaydy búlay jatqan.

 

Bolsa da qazaq ýshin baghang әigi,

Jaqsygha jaman kelip jolamaydy.

Semeyge alyp ketem erteng birge,

Dәl búlay jata bergen jaramaydy.

 

Kýn bolyp qúyam dep eng eline núr,

Taghdyrdyng kez boldy ma joly nebir.

Ayaqtan túsaydy ghoy syrqat degen,

Armannyng úmtylghanmen órine qúr.

...Ózindi alyp ketip Semeyge erten,

Qartam doghdyr tauyp qoly jenil...

 

Súltanmahmút:

Rahmet, peyiline, әi, bauyrym,

Ózindey shyn janashyr qayda býgin!

Mynaday zaman keldi,

sózin qúptar,

El búzghysh ailaly men paydalynyn.

 

Aulaqta audarylyp kóshi-jýgim,

Aghannyng syrqat bop túr dosy býgin.

Jýsipbek, әi, bauyrym, onay bolmas,

Qatargha mening endi qosyluym.

 

Aryndap sýiregenmen arman algha,

Kim bilgen qúlataryn jalghan orgha.

Túruym endi mening eki talay,

Ne bolady ózimdi-ózim aldaghanda.

 

Tatpaghan búl ómirding kermegin kim,

Jatyrmyn bastan keship men de búl kýn.

Qinaytyn ólim emes,

sonymdaghy,

Taghdyry azyn-aulaq enbegimnin.

 

Baghalar jaqsyny kim, kórkemdi kim?

Osy uayym ózegimdi órter býgin.

Qorqamyn qala ma dep ayaq asty,

Kózderim júmylghanda ertengi kýn!

 

Sókpegin berildi dep mún-qayghygha,

Búl jalghan basta mәngi túrmaydy da.

Adamdy qúndamaytyn myna halyq,

Qaghazgha jazghanyndy qúndaydy ma?!

 

IYilgen qaraghayday jeldi kýnde,

Kez boldym bir syrqatqa men býginde.

Múramdy azdy-kópti qaghazdaghy,

Bilmeymin tapsyrarymdy endi kimge.

 

Syrqatqa jatqannan song shyrmalyp kep,

Sóileytin shamam da joq yrghalyp kóp.

Jazghanym sende bolsa, jerde qalmas,

Ózinmen shamang kelse birge alyp ket.

 

Jýrgende әrkim ózi bas qamynda,

Óter dep mynau ómir qas qaghymda.

Qayteyin, kýn bolam dep talpynyp em,

Qazaqtyng qara týnek aspanynda!

 

Tirlikte jetkeninshe qansha halym,

Jasalghan halqym ýshin barsha amalym.

Azghana ghúmyrymda basqa bolmay,

Qaghaz ben qalam boldy ansaghanym.

 

Menireu qogham biraq eleng etpey,

Bilmeymin, nege jettim, nege jetpey.

Túmannan jol tabam dep janúshyrdym,

Týnekte sham ainalghan kóbelektey.

 

Júbatar jalghan sózding keregi ne,

Pendesi taghdyr salsa kónedi de.

Rahmet, Alla kuә, men riza,

Ózinmen alyp ketem degenine.

 

Sarqylyp tirlik degen búlaghy әnnin,

Jýsipbek, haly osylay búl aghannyn.

Dәrigerge әure bolma, men býginde,

Arjaqqa betin búrghan bir adammyn.

 

Shygha almay býgin, mine, dalagha attap,

Jatyrmyn tatar suym shamaly-aq qap.

Jalghyz-aq, jazghan-syzghan enbegimdi,

Ózine tapsyramyn amanattap.

 

Kelgening әdeyi izdep sening býgin,

Azyraq sergitkendey kónil múnyn,

Sen aman jýrer bolsan, enbegimnin,

Bir jaryq kórerine senimdimin!

 

 

***

Kýn shyghyp, shuaq shashyp aray qyrgha,

Bólendi atqan tanmen manay núrgha.

Eki aqyn eng songhy ret syr shertisip,

Osylay qoshtasyp ed Torayghyrda.

 

Arman bop syrqat ýshin әr atqan kýn,

Árige ýmitindi sabaqtar kim?

«Jylamay qoshtasayyq, – dedi Mahmút,

Búl daghy syny shyghar Jaratqannyn!».

 

«Bosatyp kónilindi jasy berme,

Múnaysan, qasireting tasidy órge.

Baqúl bol, – dedi Mahmút, –Alla qossa,

Týbi kýn kezdesermiz baqily elde!».

 

Qalghanda eskerusiz jalghanda óner,

Shyn shyghar, aqyn degen armanda óler.

–Qosh, agha, qosh, qosh, agha, – dedi Jýsipbek,

Qayteyin amalym joq qoldan keler!

 

Ótkenning kim týsingen sirә, mәnin,

Bolyp ek balasynday bir ananyn.

Súlteke, aman jýrsem enbegindi,

Týbi kýn kitap etip shygharamyn!

 

Jaryqqa jeteleytin shyraghy eldi,

Men barda joghalmaydy múrang endi.

Al, qosh, – dep, kórsetpeuge kózin jasyn,

Jýsipbek qarasha ýiden shygha berdi...

 

Týiin

Oygha alsaq jazamyz dep nemeneni,

Jetken bir sol zamannan derek edi.

Jýsipbek pen Súltanmahmút әngimesi,

Áyteuir bir aitylu kerek edi.

 

Ónerding órge sýirep túmasyn-nәr,

Osynday ótken bir kez shyn asyldar.

Jýsipbek berip ketti keyingige,

Jinalghan Súltanmahmút múrasyn bar.

 

Eske alsang sonau zaman, әrini ótken,

Keremet dep oilaysyng mәni netken.

Sol edi Súltanmahmút – qazaghynyn,

Kóginen júldyz bolyp aghyp ótken!

 

Jaqsysy aidalumen, atylumen,

Búzylghan sol bir qogham aqyly umen.

Baylanyp jalghyz týiir qorghasyngha,

Jýsipbek ol da ketken ah úrumen.

 

Keletin ýmit artyp kýnderine,

Jaqsylar ótken sonday ilgeride.

Alashtyng el bolaryn bir zamanda,

Bildi me, solar biraq bilmedi me?

 

Ótkizip arada jyl, arada kýn,

El jatyr tanyp býgin baghalaryn.

Jýsipbek bildi me eken,

úmytylyp,

Alpys jyl ótkennen song oralaryn?!

 

Ayta almay oiyndaghy bar asylyn,

Tirlikte tappay ótken janashyryn.

Oylaysyn, bildi me eken Súltanmahmút,

Tәuelsiz el bolaryn Alashynyn?...

 

Osylar aityp ótken tirliginde:

«Qayratyn, Qazaq, sening – birliginde!

Múradyng biyik bolsa armanynmen,

Túrady kýn jarqyrap týndiginde!».

...Býginde eling jetti sau-salamat,

Ekeuing ansap ótken núrly kýnge.

Jas úrpaq, esinde ústa, aspanynda,

Jýsipbek, Súltanmahmút – eki júldyz,

Jol siltep bolashaqqa túr býginde!

Saylau Baybosyn

Abai.kz