Biz osyghan deyin oblys ortalyghynda «Qostanay qayyrymdylyq mekemesi» degen úiymnyng bary turaly «Qayyrymdylyq mekemesi me, medrese me?» atpen maqala («Qostanay tany», 2016 jylghy 25 qazan, №116) jazghan bolatynbyz. El arasynda «pansionat» atalatyn ýsh qabatty ghimarat ainalasynda bolyp jatqan týsiniksiz jaghdaylar jogharydaghy maqalamyzgha sebep bolghan edi.

Jalpy, biz barghan mekeme «Jibek joly» qayyrymdylyq mekemeler qauymdastyghy» atalatyn birlestikke qaraydy. Búl ýlken úiymnyng respublikamyzdyng oblys ortalyqtarynda, qalalarynda, audan ortalyqtarynda kóptegen qayyrymdylyq mekemeleri bar. Osynday qayyrymdylyq mekemeleri Qostanay jәne Arqalyq qalalarynda ornalasqan.

Ángime qalay bastalyp edi?

Sol joly qalam aluymyzgha týrtki bolghan mәselening biri – Dәurengýl Huanay esimdi azamatshanyng tughan bauyry Quattyng «2014 jyldyng tamyz aiynda Týrkiya memleketine bilim alu maqsatynda Siyanov kóshesinde ornalasqan pansionat arqyly ketken» degen haty negizge alyndy. Mekeme basshysyna qoyghaly barghan ekinshi basty súraghymyz – mekeme tәrbiyeshileri qaramaghyna alynghan studentterge zansyz diny bilim berdi degen mәsele tóniregi edi. Olay deytinimiz, sol jyly Arqalyq qalalyq soty «Arqalyq qayyrymdylyq mekemesinin» oqytushysy U.Minandy QR Ákimshilik qúqyq búzushylyq turaly Kodeksining 490 baby 3 bóligi boyynsha aiypty dep tanyp, oghan 100 ailyq eseptik kórsetkish (212 100 tenge) kóleminde aiyppúl salu turaly qauly etti.

Bastapqyda jolyghugha uaghdalasyp túrghan mekeme qyzmetkeri de sózinen tayyp, kelisken kýni kelmey qoyghan-tyn. Al osy maqala jaryqqa shyghysymen redaksiyamyzgha «qayyrymdylyq mekemesinenbiz» dep Ardaq, Meyirhan (Meyirhannyng esimi maqala ishinde atalady) esimdi azamattar kelip ketti. Olar bas redaktorgha da kirip-shyqqan eken. «Teristeu berinizder, múnda jazylghandarmen kelispeymiz» degen synayly әngimeler aityp ketti. «Áriyne, ózderinizdi aqtap alarday hat, jauap maqala dayyndap әkelinizder, gazetke jariyalaugha әzirmiz» dep biz qaldyq. Biraq sol ketkennen әlgi ekeu qaytyp at izin salghan joq.

Meshit eshuaqytta zeket jinaugha shyqpaydy!

Búl joly da ótken maqala izimen qalam tartuymyzgha tura kelip otyr. Sonyng biri – «Arqalyq qayyrylymdylyq mekemesi» ókilderining el arasynan «meshit atynanbyz» dep sadaqa jinauy. Osy jayyn resmy din qyzmetkerlerining ózi rastap otyr.

Ótken jazda oblystyq prokuraturanyng bastamasymen Arqalyq qalasy aumaghynda «Halyqtyng qauipsizdigin qamtamasyz etu» atty shara ótken bolatyn. Jergilikti әkimdikten bastap, auyl sharuashylyghy, densaulyq, qarjy, salyq, din salasynyng ókilderinen qúralghan komissiya sol ónirdegi qala, auyl túrghyndaryn mazalaghan mәselemen tanysyp qaytqan eken.

Osy saparshylar qúramynda din salasynan Fedorov audanyndaghy Jiyentay qajy meshitining bas imamy Eset Ghabdimәlikov baryp kelipti. Halyq arasynda din, ruhany jaghynan saual qoyghandardyng arasynan atalghan pansionattyng kýmәndi tústary jóninde kóp súraqtar qoydy deydi:

- Olar maly bar qazaghy basym ontýstiktegi audandargha barghan. Ónirdegi onshaqty auyldy aralap ýlgeripti. «Ýiimizge kelip, aldymen qúran oqyp, dúgha baghyshtap, sodan keyin meshit atynanbyz dep zeket jinaydy», osy dúrys pa» dep súraghandar tabylyp jatty. Sebebi, «biz meshitpen birgemiz, ókil imamdy, jergilikti meshit basshylyghyn tanimyz, nanbasandar, mine, sureti» dep birge týsken suretterin kórsetedi eken. Odan keyin aitatyndary – «biz búl zeketting jartysyn meshitke beremiz, qalghanyn medresemizde oqyp jatqan shәkirtterdi asyraugha júmsaymyz» deytin kórinedi. Osylay ishi-bauyryna kirip, әbden sendirgennen keyin, әriyne, halyq Alla razylyghy ýshin sadaqalaryn qiyp beredi eken. Biraq artynan imamdardan súrastyrghanda, «qayyrymdylyq mekeme» ókilderining zansyz qyzmet jýrgizip kelgeni әshkere bolghan. Sol jerde auyl túrghyndary bizden «Búl qayyrymdylyq mekeme qyzmetining baghyty dúrys pa? Qanday da bir aghym, sekta emes pe? Búlardyng ókilderine zeket, pitir, basqa da sadaqa bereyik pe, joq pa?» dep súrady. Ras, búl mekeme eshqanday aghymdy ústanbaydy, biraq olardyng meshit atynanbyz dep el aralap, sadaqa jinap jýrgeni zansyzdyq! Eger búdan bylay óitip sadaqa, zeket jinap keletin bolsa, eng jaqyn ornalasqan meshit imamdaryna nemese qúzyrly organdargha habar berinizder.

Din ókilderi qayyrymdylyq mekeme qyzmetkerlerining óz betinshe diny bilim beruge haqysy joq ekenin aitady. Sebebi, shәkirt oqytqan kýnning ózinde olargha arnayy kuәlik bermeydi. Áriyne, Diny basqarmamen kelisilgen memorandum bar, sol boyynsha meshit imamdaryn shaqyryp arnayy dәrister ótkizuge rúqsat berilgen. Biraq búghan deyin de «pansionat» qyzmetkerlerining dәris bergendigi turaly әshkere boldy emes pe.

Al byltyrghy qyrkýiek aiynyng ortasynda «UAZ» kóligimen Jankeldin audanynyng Aqshyghanaq auylyna deyin barghan «qayyrymdylyq mekeme» ókilderi ol jaqtan qoy, aqshalay «zeket» jinap әketipti. Búl jóninde Torghaydaghy Ospan Qoja әulie meshitining bas imamy Rýstem Islamúly estip qalyp, auyldan shyghyp bara jatqan kólikten maldardy týsirtip aldyq deydi:

- Aqshyghanaqqa baryp, mening fotosuretimdi kórsetip, «imamdaryndy tanimyz, medreseden arnayy kelip túrmyz» degen song auyl adamdary aqshasy bary aqshalay, maly bary malday «zeket qoryna» dep sadaqa qiyp bergen. Sosyn men olargha telefon soghyp, «óitip jalghan jolmen dýnie jinaushy bolmandar, alghan maldardy qaldyryp ketinder» dedim. Áyteuir tastap ketipti ghoy. Alghan aqshalaryn da qaytartyp berdik. Meshit ókilderi eshuaqytta zeket jinaugha shyqpaydy. Onday sadaqa týrin әr músylman, sonyng ishinde ózining jaghdayy bar adamdar ghana shynayy niyetimen meshit janyndaghy arnayy zeket qoryna óz qolymen әkelip beredi.

Mekeme nege «qyspaqqa» úshyrap jatyr?

Maqalany әzirleu barysynda «Qostanay qayyrymdylyq mekemesi» diyrektory A.Seyitjaparovtyng Qostanay memlekettik pedagogikalyq institutynyng (uniyversiytetining – Q.Q.) rektory E.Ábil men oblystyq jastar isi jónindegi basqarma basshysy K.Álimjanovqa jazghan aryzdary (orys tilinde) qolymyzgha tiyip otyr. QMPU basshylyghyna jazghan aryzda 2 kurs studenti Quat Qanattyng aqpan aiynda JOO әkimshiligi tarapynan negizsiz qyspaqqa úshyrap, aqyry qayyrymdylyq mekemeni tastap ketuge mәjbýr bolghanyn keltiripti. Al jastar isi jónindegi basqarmagha joldaghan shaghymynda JOO qabyrghasynda oqityn studentterding QMPU men A.Baytúrsynov atyndaghy QMU әkimshiliginen qoqan-loqy kórip, ózderi panalaugha alghan tәrbiyelenushilerining shyghyp jatqanyn atap ótken eken.

Diyrektor A.Seytjaparpov atalghan aryzynda JOO tarapynan studentterge qatysty zansyz jәne negizsiz is-әreket qabyldandy demekshi.  Alayda JOO qabyrghasynda bilim nәrimin susyndap jatqan studentke birinshiden JOO jauapty, erteng joghary bilimdi maman bolyp shyghuyna uniyversiytet mindetti. Sebebi oqugha qabyldanghan uaqytta student pen JOO kelisim-shart jasasqan, eki tarap osy shartty oryndaugha mindetti.

Al, qayyrymdylyq mekemesining kózdegeni studentterge qayyrymdylyq kórsetemizdep, mekemege jatqyzyp alyp, odan keyin, studenttter ózin ózi qamtamasyz etsin demekshi qýndelikti ýsh mezgildik tamaq qoryna jylu ne zeket jinatu (malday, aqshalay jәne t.b.).

Bizding týsinigimizshe, qayyrymdylyqty auqatty, jaghdayy jaqy azamattar nemese mesanattar úiymdastyrushy edi. Al myna «Jibek joly» assosiasiyasyna qarasty jylu jinaytyn qanday qayyrymdylyq mekemesi ekenin halyqqa týsinip bilu qiyndau bolyp túrghan siyaqty.

«Múnda eshkim qalghan joq»

Bizding búl joly «Qostanay qayyrymdylyq mekemesine» qaytara soghuymyzgha osy jaghdaydyng barlyghy sebep boldy. Aldyn ala biraz uaqyt boyy onyng basshysy Ardaq Seyitjaparovpen kezdese almay jýrdik. Birese Astanadamyn, birese auyryp jatyrmyn dedi. Degenmen biz Qostanaydyng Siyanov kóshesinde ornalasqan mekemege qayta bardyq. Ghimarat ishinde eshkim bolmady, ayaghymyzgha kelip oratylyp jata qalghan mysyqtan basqa tiri pende kórmedik. Al syrtqa shyqqanymyzda jenil kólikpen kelip toqtaghan bir azamatty jolyqtyryp, gazetten ekenimizdi aityp, jón súrasqymyz kelip edi, qashqaqtay bastady. Esimin Qaynar dep tanystyrdy. Almatydan osynda júmys istep kelgen eken, juyq arada qayta ketemin dedi. Mekeme jataqhanasynda kimder túratynyn súrap edik, «eshkim joq, bәri ketip qalghan» dedi. Jәne barlyq súraqty Ardaq myrzagha qoyynyzdar degennen asqan joq. Aytpaqshy, ózi de bizdi qalta telefonnyng kamerasyna suretke týsirip, aty-jónimizdi qaytara súrap әlek.

Bahytbek TÁJIMBET, QMDB Qostanay oblysy boyynsha ókil imamy:

Meshit ókilderi esh uaqytta zeket jinaugha shyqpaydy. QMDB Zeket qory – zeket jәne qayyrymdylyq sadaqalardy qabyldap, ony sharighat ýkimderine say taratudy jýzege asyrady. Búl qordyng oblysymyzda arnayy ókildigi bar. Al sadaqa týrin әr músylman, so- nyng ishinde ózining jaghdayy bar adamdar ghana shynayy niyetimen meshit janyndaghy arnayy zeket qoryna óz qolymen әkelip beredi. Al meshitting atynanbyz dep el aralap «jylu» ji- nau eng aldymen zanymyzgha da, Diny basqarma bekitken ereje-talapqa da qarsy.

Qydyrbek QIYSHANÚLY

Abai.kz