ءبىز وسىعان دەيىن وبلىس ورتالىعىندا «قوستاناي قايىرىمدىلىق مەكەمەسى» دەگەن ۇيىمنىڭ بارى تۋرالى «قايىرىمدىلىق مەكەمەسى مە، مەدرەسە مە؟» اتپەن ماقالا («قوستاناي تاڭى»، 2016 جىلعى 25 قازان، №116) جازعان بولاتىنبىز. ەل اراسىندا «پانسيونات» اتالاتىن ءۇش قاباتتى عيمارات اينالاسىندا بولىپ جاتقان تۇسىنىكسىز جاعدايلار جوعارىداعى ماقالامىزعا سەبەپ بولعان ەدى.

جالپى، ءبىز بارعان مەكەمە «جىبەك جولى» قايىرىمدىلىق مەكەمەلەر قاۋىمداستىعى» اتالاتىن بىرلەستىككە قارايدى. بۇل ۇلكەن ۇيىمنىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ وبلىس ورتالىقتارىندا، قالالارىندا، اۋدان ورتالىقتارىندا كوپتەگەن قايىرىمدىلىق مەكەمەلەرى بار. وسىنداي قايىرىمدىلىق مەكەمەلەرى قوستاناي جانە ارقالىق قالالارىندا ورنالاسقان.

اڭگىمە قالاي باستالىپ ەدى؟

سول جولى قالام الۋىمىزعا تۇرتكى بولعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – داۋرەنگۇل حۋاناي ەسىمدى ازاماتشانىڭ تۋعان باۋىرى قۋاتتىڭ «2014 جىلدىڭ تامىز ايىندا تۇركيا مەملەكەتىنە ءبىلىم الۋ ماقساتىندا سيانوۆ كوشەسىندە ورنالاسقان پانسيونات ارقىلى كەتكەن» دەگەن حاتى نەگىزگە الىندى. مەكەمە باسشىسىنا قويعالى بارعان ەكىنشى باستى سۇراعىمىز – مەكەمە تاربيەشىلەرى قاراماعىنا الىنعان ستۋدەنتتەرگە زاڭسىز ءدىني ءبىلىم بەردى دەگەن ماسەلە توڭىرەگى ەدى. ولاي دەيتىنىمىز، سول جىلى ارقالىق قالالىق سوتى «ارقالىق قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنىڭ» وقىتۋشىسى ۋ.ميناندى قر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 490 بابى 3 بولىگى بويىنشا ايىپتى دەپ تانىپ، وعان 100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (212 100 تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل سالۋ تۋرالى قاۋلى ەتتى.

باستاپقىدا جولىعۋعا ۋاعدالاسىپ تۇرعان مەكەمە قىزمەتكەرى دە سوزىنەن تايىپ، كەلىسكەن كۇنى كەلمەي قويعان-تىن. ال وسى ماقالا جارىققا شىعىسىمەن رەداكتسيامىزعا «قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنەنبىز» دەپ ارداق، مەيىرحان (مەيىرحاننىڭ ەسىمى ماقالا ىشىندە اتالادى) ەسىمدى ازاماتتار كەلىپ كەتتى. ولار باس رەداكتورعا دا كىرىپ-شىققان ەكەن. «تەرىستەۋ بەرىڭىزدەر، مۇندا جازىلعاندارمەن كەلىسپەيمىز» دەگەن سىڭايلى اڭگىمەلەر ايتىپ كەتتى. «ارينە، وزدەرىڭىزدى اقتاپ الارداي حات، جاۋاپ ماقالا دايىنداپ اكەلىڭىزدەر، گازەتكە جاريالاۋعا ءازىرمىز» دەپ ءبىز قالدىق. بىراق سول كەتكەننەن الگى ەكەۋ قايتىپ ات ءىزىن سالعان جوق.

مەشىت ەشۋاقىتتا زەكەت جيناۋعا شىقپايدى!

بۇل جولى دا وتكەن ماقالا ىزىمەن قالام تارتۋىمىزعا تۋرا كەلىپ وتىر. سونىڭ ءبىرى – «ارقالىق قايىرىلىمدىلىق مەكەمەسى» وكىلدەرىنىڭ ەل اراسىنان «مەشىت اتىنانبىز» دەپ ساداقا جيناۋى. وسى جايىن رەسمي ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوزى راستاپ وتىر.

وتكەن جازدا وبلىستىق پروكۋراتۋرانىڭ باستاماسىمەن ارقالىق قالاسى اۋماعىندا «حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ» اتتى شارا وتكەن بولاتىن. جەرگىلىكتى اكىمدىكتەن باستاپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق، قارجى، سالىق، ءدىن سالاسىنىڭ وكىلدەرىنەن قۇرالعان كوميسسيا سول وڭىردەگى قالا، اۋىل تۇرعىندارىن مازالاعان ماسەلەمەن تانىسىپ قايتقان ەكەن.

وسى ساپارشىلار قۇرامىندا ءدىن سالاسىنان فەدوروۆ اۋدانىنداعى جيەنتاي قاجى مەشىتىنىڭ باس يمامى ەسەت عابدىمالىكوۆ بارىپ كەلىپتى. حالىق اراسىندا ءدىن، رۋحاني جاعىنان ساۋال قويعانداردىڭ اراسىنان اتالعان پانسيوناتتىڭ كۇماندى تۇستارى جونىندە كوپ سۇراقتار قويدى دەيدى:

- ولار مالى بار قازاعى باسىم وڭتۇستىكتەگى اۋداندارعا بارعان. وڭىردەگى ونشاقتى اۋىلدى ارالاپ ۇلگەرىپتى. «ۇيىمىزگە كەلىپ، الدىمەن قۇران وقىپ، دۇعا باعىشتاپ، سودان كەيىن مەشىت اتىنانبىز دەپ زەكەت جينايدى»، وسى دۇرىس پا» دەپ سۇراعاندار تابىلىپ جاتتى. سەبەبى، «ءبىز مەشىتپەن بىرگەمىز، وكىل يمامدى، جەرگىلىكتى مەشىت باسشىلىعىن تانيمىز، نانباساڭدار، مىنە، سۋرەتى» دەپ بىرگە تۇسكەن سۋرەتتەرىن كورسەتەدى ەكەن. ودان كەيىن ايتاتىندارى – «ءبىز بۇل زەكەتتىڭ جارتىسىن مەشىتكە بەرەمىز، قالعانىن مەدرەسەمىزدە وقىپ جاتقان شاكىرتتەردى اسىراۋعا جۇمسايمىز» دەيتىن كورىنەدى. وسىلاي ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ، ابدەن سەندىرگەننەن كەيىن، ارينە، حالىق اللا رازىلىعى ءۇشىن ساداقالارىن قيىپ بەرەدى ەكەن. بىراق ارتىنان يمامداردان سۇراستىرعاندا، «قايىرىمدىلىق مەكەمە» وكىلدەرىنىڭ زاڭسىز قىزمەت جۇرگىزىپ كەلگەنى اشكەرە بولعان. سول جەردە اۋىل تۇرعىندارى بىزدەن «بۇل قايىرىمدىلىق مەكەمە قىزمەتىنىڭ باعىتى دۇرىس پا؟ قانداي دا ءبىر اعىم، سەكتا ەمەس پە؟ بۇلاردىڭ وكىلدەرىنە زەكەت، ءپىتىر، باسقا دا ساداقا بەرەيىك پە، جوق پا؟» دەپ سۇرادى. راس، بۇل مەكەمە ەشقانداي اعىمدى ۇستانبايدى، بىراق ولاردىڭ مەشىت اتىنانبىز دەپ ەل ارالاپ، ساداقا جيناپ جۇرگەنى زاڭسىزدىق! ەگەر بۇدان بىلاي ءويتىپ ساداقا، زەكەت جيناپ كەلەتىن بولسا، ەڭ جاقىن ورنالاسقان مەشىت يمامدارىنا نەمەسە قۇزىرلى ورگاندارعا حابار بەرىڭىزدەر.

ءدىن وكىلدەرى قايىرىمدىلىق مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوز بەتىنشە ءدىني ءبىلىم بەرۋگە حاقىسى جوق ەكەنىن ايتادى. سەبەبى، شاكىرت وقىتقان كۇننىڭ وزىندە ولارعا ارنايى كۋالىك بەرمەيدى. ارينە، ءدىني باسقارمامەن كەلىسىلگەن مەموراندۋم بار، سول بويىنشا مەشىت يمامدارىن شاقىرىپ ارنايى دارىستەر وتكىزۋگە رۇقسات بەرىلگەن. بىراق بۇعان دەيىن دە «پانسيونات» قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءدارىس بەرگەندىگى تۋرالى اشكەرە بولدى ەمەس پە.

ال بىلتىرعى قىركۇيەك ايىنىڭ ورتاسىندا «ۋاز» كولىگىمەن جانكەلدين اۋدانىنىڭ اقشىعاناق اۋىلىنا دەيىن بارعان «قايىرىمدىلىق مەكەمە» وكىلدەرى ول جاقتان قوي، اقشالاي «زەكەت» جيناپ اكەتىپتى. بۇل جونىندە تورعايداعى وسپان قوجا اۋليە مەشىتىنىڭ باس يمامى رۇستەم يسلامۇلى ەستىپ قالىپ، اۋىلدان شىعىپ بارا جاتقان كولىكتەن مالداردى ءتۇسىرتىپ الدىق دەيدى:

- اقشىعاناققا بارىپ، مەنىڭ فوتوسۋرەتىمدى كورسەتىپ، «يمامدارىڭدى تانيمىز، مەدرەسەدەن ارنايى كەلىپ تۇرمىز» دەگەن سوڭ اۋىل ادامدارى اقشاسى بارى اقشالاي، مالى بارى مالداي «زەكەت قورىنا» دەپ ساداقا قيىپ بەرگەن. سوسىن مەن ولارعا تەلەفون سوعىپ، «ءويتىپ جالعان جولمەن دۇنيە جيناۋشى بولماڭدار، العان مالداردى قالدىرىپ كەتىڭدەر» دەدىم. ايتەۋىر تاستاپ كەتىپتى عوي. العان اقشالارىن دا قايتارتىپ بەردىك. مەشىت وكىلدەرى ەشۋاقىتتا زەكەت جيناۋعا شىقپايدى. ونداي ساداقا ءتۇرىن ءار مۇسىلمان، سونىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ جاعدايى بار ادامدار عانا شىنايى نيەتىمەن مەشىت جانىنداعى ارنايى زەكەت قورىنا ءوز قولىمەن اكەلىپ بەرەدى.

مەكەمە نەگە «قىسپاققا» ۇشىراپ جاتىر؟

ماقالانى ازىرلەۋ بارىسىندا «قوستاناي قايىرىمدىلىق مەكەمەسى» ديرەكتورى ا.سەيىتجاپاروۆتىڭ قوستاناي مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ – ق.ق.) رەكتورى ە.ءابىل مەن وبلىستىق جاستار ءىسى جونىندەگى باسقارما باسشىسى ك.الىمجانوۆقا جازعان ارىزدارى (ورىس تىلىندە) قولىمىزعا ءتيىپ وتىر. قمپۋ باسشىلىعىنا جازعان ارىزدا 2 كۋرس ستۋدەنتى قۋات قاناتتىڭ اقپان ايىندا جوو اكىمشىلىگى تاراپىنان نەگىزسىز قىسپاققا ۇشىراپ، اقىرى قايىرىمدىلىق مەكەمەنى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعانىن كەلتىرىپتى. ال جاستار ءىسى جونىندەگى باسقارماعا جولداعان شاعىمىندا جوو قابىرعاسىندا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ قمپۋ مەن ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قمۋ اكىمشىلىگىنەن قوقان-لوقى كورىپ، وزدەرى پانالاۋعا العان تاربيەلەنۋشىلەرىنىڭ شىعىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن ەكەن.

ديرەكتور ا.سەيتجاپارپوۆ اتالعان ارىزىندا جوو تاراپىنان ستۋدەنتتەرگە قاتىستى زاڭسىز جانە نەگىزسىز ءىس-ارەكەت قابىلداندى دەمەكشى.  الايدا جوو قابىرعاسىندا ءبىلىم ءنارىمىن سۋسىنداپ جاتقان ستۋدەنتكە بىرىنشىدەن جوو جاۋاپتى، ەرتەڭ جوعارى ءبىلىمدى مامان بولىپ شىعۋىنا ۋنيۆەرسيتەت مىندەتتى. سەبەبى وقۋعا قابىلدانعان ۋاقىتتا ستۋدەنت پەن جوو كەلىسىم-شارت جاساسقان، ەكى تاراپ وسى شارتتى ورىنداۋعا مىندەتتى.

ال، قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنىڭ كوزدەگەنى ستۋدەنتتەرگە قايىرىمدىلىق كورسەتەمىزدەپ، مەكەمەگە جاتقىزىپ الىپ، ودان كەيىن، ستۋدەنتتتەر ءوزىن ءوزى قامتاماسىز ەتسىن دەمەكشى قۇندەلىكتى ءۇش مەزگىلدىك تاماق قورىنا جىلۋ نە زەكەت جيناتۋ (مالداي، اقشالاي جانە ت.ب.).

ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزشە، قايىرىمدىلىقتى اۋقاتتى، جاعدايى جاقى ازاماتتار نەمەسە مەتساناتتار ۇيىمداستىرۋشى ەدى. ال مىنا «جىبەك جولى» اسسوتسياتسياسىنا قاراستى جىلۋ جينايتىن قانداي قايىرىمدىلىق مەكەمەسى ەكەنىن حالىققا ءتۇسىنىپ ءبىلۋ قيىنداۋ بولىپ تۇرعان سياقتى.

«مۇندا ەشكىم قالعان جوق»

ءبىزدىڭ بۇل جولى «قوستاناي قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنە» قايتارا سوعۋىمىزعا وسى جاعدايدىڭ بارلىعى سەبەپ بولدى. الدىن الا ءبىراز ۋاقىت بويى ونىڭ باسشىسى ارداق سەيىتجاپاروۆپەن كەزدەسە الماي جۇردىك. بىرەسە استانادامىن، بىرەسە اۋىرىپ جاتىرمىن دەدى. دەگەنمەن ءبىز قوستانايدىڭ سيانوۆ كوشەسىندە ورنالاسقان مەكەمەگە قايتا باردىق. عيمارات ىشىندە ەشكىم بولمادى، اياعىمىزعا كەلىپ وراتىلىپ جاتا قالعان مىسىقتان باسقا ءتىرى پەندە كورمەدىك. ال سىرتقا شىققانىمىزدا جەڭىل كولىكپەن كەلىپ توقتاعان ءبىر ازاماتتى جولىقتىرىپ، گازەتتەن ەكەنىمىزدى ايتىپ، ءجون سۇراسقىمىز كەلىپ ەدى، قاشقاقتاي باستادى. ەسىمىن قاينار دەپ تانىستىردى. الماتىدان وسىندا جۇمىس ىستەپ كەلگەن ەكەن، جۋىق ارادا قايتا كەتەمىن دەدى. مەكەمە جاتاقحاناسىندا كىمدەر تۇراتىنىن سۇراپ ەدىك، «ەشكىم جوق، ءبارى كەتىپ قالعان» دەدى. جانە بارلىق سۇراقتى ارداق مىرزاعا قويىڭىزدار دەگەننەن اسقان جوق. ايتپاقشى، ءوزى دە ءبىزدى قالتا تەلەفوننىڭ كامەراسىنا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، اتى-ءجونىمىزدى قايتارا سۇراپ الەك.

باحىتبەك تاجىمبەت، قمدب قوستاناي وبلىسى بويىنشا وكىل يمامى:

مەشىت وكىلدەرى ەش ۋاقىتتا زەكەت جيناۋعا شىقپايدى. قمدب زەكەت قورى – زەكەت جانە قايىرىمدىلىق ساداقالاردى قابىلداپ، ونى شاريعات ۇكىمدەرىنە ساي تاراتۋدى جۇزەگە اسىرادى. بۇل قوردىڭ وبلىسىمىزدا ارنايى وكىلدىگى بار. ال ساداقا ءتۇرىن ءار مۇسىلمان، سو- نىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ جاعدايى بار ادامدار عانا شىنايى نيەتىمەن مەشىت جانىنداعى ارنايى زەكەت قورىنا ءوز قولىمەن اكەلىپ بەرەدى. ال مەشىتتىڭ اتىنانبىز دەپ ەل ارالاپ «جىلۋ» جي- ناۋ ەڭ الدىمەن زاڭىمىزعا دا، ءدىني باسقارما بەكىتكەن ەرەجە-تالاپقا دا قارسى.

قىدىربەك قيىسحانۇلى

Abai.kz