Memleket Basshysy HHI ghasyrdaghy últtyq sanany janghyrtudyng birneshe baghytyn úsyndy. Bәsekege qabilettilik, pragmatizm, últtyq biregeylikti saqtau, bilimning saltanat qúruy, Qazaqstannyng evolusiyalyq damuy, sananyng ashyqtyghyna shaqyrghan oilar ruhany janghyrudyng negizine ainalmaq.

Yaghni, Elbasy, Últ kóshbasshysy N.Á. Nazarbaevtyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty maqalasy Qazaqstannyng ýshinshi janghyruyna serpin beretin jana iydeyalargha toly ekeni aitpasa da týsinikti. Ásirese, qoghamdyq jәne gumanitarlyq ghylymdar salasynyng ókilderi ýshin jýkteletin mindetterge berilgen basymdyq sala ghalymdaryn serpiltip tastaghany anyq.

Songhy jiyrma jyl kóleminde әlemdik qauymdastyqta payda bolghan últtyq bәsekelestik týsinigi qarymdy taldau men sayasy qúralgha ainaldy. Sondyqtan ekonomikalyq damu men bәsekelestikting zamanauy jahandanu sharttaryndaghy últtyq bәsekelestik qúbylysy manyzdy teoriyalyq jәne tәjiriybelik mәnge iye. Últtyq bәsekelestikting bolmysy, kórsetkishi men ólshemderi turaly mәselelerding teoriyalyq sheshimderi negizinde kóptegen el manyzdy súraqtargha jauap tabugha tyrysady, ekonomikalyq ósim baghyttary men memlekettik retteu mýmkindikterin aiqyndaydy. Búl baghytta «Sifrly Qazaqstan», «Ýsh tilde bilim beru», «Mәdeny jәne konfessiyaaralyq kelisim» baghdarlamalarynyng manyzdylyghy joghary.

Pragmatizmdegi eng basty úghym retinde tanymnyng mәni men tetikterin týsinu sanalady. Greksheden «is», «әreket» dep audarylatyn pragmatizm ahualgha baylanysty qimyldar qúraldarymen sanasyp, tәjiriybelik tәsilderge sýienedi. Aqiqat úghymyn týsindirude pragmatizm ókilderi aksiologiyagha ekpin bere otyryp qúndylyqtardy sipattaydy. Tabys әkeletin, әreketterge qyzmet etetin nәtiyjeler aqiqat retinde baghalanyp, baq-berekege әkeledi. Maqalada Elbasy ótken ghasyrdyng ortasynda oryn alghan nemqúraylylyqtargha mәn berip, realizm men pragmatizm tayau onjyldyqtyng úrany bolatynyna sendiredi.

Adamzattyng qazirgi damuyn baqylau barysynda halyqtar, memleketter, mәdeniyetterding jaqyndasuy kórinis tauyp otyr. Erterekte әlemning jekelegen elderi men halyqtary bir-birinen oqshaulanghan edi. Býginde olar ózara tereng baylanystargha týsti, barlyghy bir-birimen tyghyz qatynasta. Álemdik qauymdastyqta memleketter men halyqtardyng sayasi, mәdeni, ekonomikalyq jәne basqa da qatynastaryn retteytin halyqaralyq jәne aimaqtyq úiymdar bar. Osy zamanauy sharttarda últtyq biregeylikti saqtau ýshin qazaqstandyqtardyng eshqashan búljymaytyn eki erejesi dәiekteldi: «Birinshisi – últtyq kod, últtyq mәdeniyet saqtalmasa, eshqanday janghyru bolmaydy. Ekinshisi – algha basu ýshin últtyng damuyna kedergi bolatyn ótkenning kertartpa tústarynan bas tartu kerek».

Memleketimizding túraqty ekonomikalyq jәne әleumettik damuyn qamtamasyz etuding negizgi jýgi bilim beru jýiesine tiyesili. Býgingi kýnde HHI ghasyrdyng kóshbasshy memleketi bolu bilim beruding tiyimdi jýiesin qalyptastyrumen baylanysty. Býginde bilim – әlemdegi barlyq memleketterding negizgi basymdyqtarynyng biri. Sondyqtan qazirgi bәsekelestik sharttarynda qoghamdyq jәne gumanitarlyq bilim beruding manyzdylyghy joghary.

Últ kóshbasshysy jastargha tek bilim tabysqa jetuding kilti ekendigin týsindirdi: «Tabysty boludyng eng irgeli, basty faktory bilim ekenin әrkim tereng týsinui kerek. Jastarymyz basymdyq beretin mejelerding qatar¬ynda bilim әrdayym birinshi orynda túruy shart. Sebebi, qúndylyqtar jýiesinde bilimdi bәrinen biyik qoyatyn últ qana tabysqa jetedi».

Sondyqtan zamanauy joghary damyghan tehnologiyalyq qoghamnyng ilgeri damuy ýshin bilimdi jәne adal azamattar, qoghamdyq ómirding jana qaghidalaryn qalyptastyratyn túlghalar qajet. Qoghamdaghy ómirdi qalyptastyru jolynda qoghamdyq-gumanitarlyq bilimderding manyzdylyghy myna qaghidalarmen baylanysty: birinshiden, bilimdi qogham qarapayym aqparattyq qana emes, manyzdy qúndylyqtar qoryn qúratyn túlghalyq әleuetting qoghamdyq jәne adamy damu ilimderine sýienetin qogham. Ekinshiden, ekologiyalyq jәne әleumettik daghdarystar sharttaryndaghy adamnyng kәsiby qyzmeti boljamdaryna sәikes keletin qoghamnyng qauipsizdigi men damu basymdyqtaryn qamtamasyz etetin qogham.

Álemdik qauymdastyq Últ kóshbasshysynyng evolusiyalyq damudyng jaqtaushy liyder ekendigin moyyndady. Elbasy ózining sayasy kóshbasshylyq rólinde – tarihilyq pen logikalyqtyn, dәstýrshildik pen janashyldyqtyn, batysshyldyq pen shyghysshyldyqtyn, tipti músylmandyq pen әlemdik dinder ýilesimdiligin sheber paydalana bildi. Múnday konvensionalistik sayasat birjaqtylyqqa úrynbaugha, әlem damuyndaghy jana, ozyq, tiyimdi, paydaly modeliderdi óz tәjiriybemizge alugha mýmkindik berdi. 1991 jyldardan bastau alghan múnday әdis keshikpey-aq nәtiyjesin kórsetti. Býginde búl ústanymdy basshylyqqa alu óz tiyimdiligin dәiektep berdi. Sondyqtan evolusiyalyq damu qaghidasy әrbir qazaqstandyqtyng jeke basynyng derbes baghdaryna ainalatynyna Elbasy senimdi.

Maqalada sananyng ashyqtyghyn bildiretin zerdening ýsh ereksheligi aiqyndaldy. Búl erekshelikterdi dәiekteu ýshin túlghalyq qúndylyqtardyng mynaday ólshemderine mәn beru qajet siyaqty: jaqsy men jaman jóninde kýndelikti tolghanu; ómirding mәnin týsinu; qalyptasyp qalghan jeke qúndylyqtargha kýmәn keltiru mýmkindigi; sananyng jana synaqtargha ashyqtyghy; ózge adamdardyng kózqarastary men ústanymdaryn týsinuge úmtylu; óz kózqarastaryn ashyq aitu jәne talqylaulargha dayyn bolu; minez-qúlyqtyng jýieligi jәne sóz ben isting sәikestiligi; qúndylyq mәselelerine bayypty kózqaras; týbegeyli mәselelerge tabandylyq pen tózimdilik tanytu; jauapkershilik pen belsendilik.

Maqalada úsynylghan últtyq sanany janghyrtudyng baghyttary jýieli jәne óz merziminde jýzege asyru ruhany janghyrudyng irgetasy sanalady. Sondyqtan elimiz ýshin manyzdy kózqarastar Otanymyzdyng jana úly jetistikteri men tabystaryn jalghastyrudaghy tiyimdi órkendeuding tura әri berik baghyttaushysy bolmaq. Otandastarymyz qazirgi kezendegi auyrtpalyqtargha qaramastan, El Preziydenti qoyghan baghyttardy orynday alatynyna senemiz. Nәtiyjesinde órkendegen, gýldengen, damyghan jәne qauipsiz elimizdi keler úrpaqqa qaldyramyz.

 Múrat Nasimov, sayasy ghylymdarynyng kandidaty

Abai.kz