مەملەكەت باسشىسى ءححى عاسىرداعى ۇلتتىق سانانى جاڭعىرتۋدىڭ بىرنەشە باعىتىن ۇسىندى. باسەكەگە قابىلەتتىلىك، پراگماتيزم، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ، ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى، قازاقستاننىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋى، سانانىڭ اشىقتىعىنا شاقىرعان ويلار رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ نەگىزىنە اينالماق.

ياعني، ەلباسى، ۇلت كوشباسشىسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىنا سەرپىن بەرەتىن جاڭا يدەيالارعا تولى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. اسىرەسە، قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالاسىنىڭ وكىلدەرى ءۇشىن جۇكتەلەتىن مىندەتتەرگە بەرىلگەن باسىمدىق سالا عالىمدارىن سەرپىلتىپ تاستاعانى انىق.

سوڭعى جيىرما جىل كولەمىندە الەمدىك قاۋىمداستىقتا پايدا بولعان ۇلتتىق باسەكەلەستىك تۇسىنىگى قارىمدى تالداۋ مەن ساياسي قۇرالعا اينالدى. سوندىقتان ەكونوميكالىق دامۋ مەن باسەكەلەستىكتىڭ زاماناۋي جاھاندانۋ شارتتارىنداعى ۇلتتىق باسەكەلەستىك قۇبىلىسى ماڭىزدى تەوريالىق جانە تاجىريبەلىك مانگە يە. ۇلتتىق باسەكەلەستىكتىڭ بولمىسى، كورسەتكىشى مەن ولشەمدەرى تۋرالى ماسەلەلەردىڭ تەوريالىق شەشىمدەرى نەگىزىندە كوپتەگەن ەل ماڭىزدى سۇراقتارعا جاۋاپ تابۋعا تىرىسادى، ەكونوميكالىق ءوسىم باعىتتارى مەن مەملەكەتتىك رەتتەۋ مۇمكىندىكتەرىن ايقىندايدى. بۇل باعىتتا «تسيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» باعدارلامالارىنىڭ ماڭىزدىلىعى جوعارى.

پراگماتيزمدەگى ەڭ باستى ۇعىم رەتىندە تانىمنىڭ ءمانى مەن تەتىكتەرىن ءتۇسىنۋ سانالادى. گرەكشەدەن «ءىس»، «ارەكەت» دەپ اۋدارىلاتىن پراگماتيزم احۋالعا بايلانىستى قيمىلدار قۇرالدارىمەن ساناسىپ، تاجىريبەلىك تاسىلدەرگە سۇيەنەدى. اقيقات ۇعىمىن تۇسىندىرۋدە پراگماتيزم وكىلدەرى اكسيولوگياعا ەكپىن بەرە وتىرىپ قۇندىلىقتاردى سيپاتتايدى. تابىس اكەلەتىن، ارەكەتتەرگە قىزمەت ەتەتىن ناتيجەلەر اقيقات رەتىندە باعالانىپ، باق-بەرەكەگە اكەلەدى. ماقالادا ەلباسى وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا ورىن العان نەمقۇرايلىلىقتارعا ءمان بەرىپ، رەاليزم مەن پراگماتيزم تاياۋ ونجىلدىقتىڭ ۇرانى بولاتىنىنا سەندىرەدى.

ادامزاتتىڭ قازىرگى دامۋىن باقىلاۋ بارىسىندا حالىقتار، مەملەكەتتەر، مادەنيەتتەردىڭ جاقىنداسۋى كورىنىس تاۋىپ وتىر. ەرتەرەكتە الەمنىڭ جەكەلەگەن ەلدەرى مەن حالىقتارى ءبىر-بىرىنەن وقشاۋلانعان ەدى. بۇگىندە ولار ءوزارا تەرەڭ بايلانىستارعا ءتۇستى، بارلىعى ءبىر-بىرىمەن تىعىز قاتىناستا. الەمدىك قاۋىمداستىقتا مەملەكەتتەر مەن حالىقتاردىڭ ساياسي، مادەني، ەكونوميكالىق جانە باسقا دا قاتىناستارىن رەتتەيتىن حالىقارالىق جانە ايماقتىق ۇيىمدار بار. وسى زاماناۋي شارتتاردا ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ءۇشىن قازاقستاندىقتاردىڭ ەشقاشان بۇلجىمايتىن ەكى ەرەجەسى دايەكتەلدى: «ءبىرىنشىسى – ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى. ەكىنشىسى – العا باسۋ ءۇشىن ۇلتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارىنان باس تارتۋ كەرەك».

مەملەكەتىمىزدىڭ تۇراقتى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى جۇگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە تيەسىلى. بۇگىنگى كۇندە ءححى عاسىردىڭ كوشباسشى مەملەكەتى بولۋ ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋمەن بايلانىستى. بۇگىندە ءبىلىم – الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەردىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان قازىرگى باسەكەلەستىك شارتتارىندا قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى جوعارى.

ۇلت كوشباسشىسى جاستارعا تەك ءبىلىم تابىسقا جەتۋدىڭ كىلتى ەكەندىگىن ءتۇسىندىردى: «تابىستى بولۋدىڭ ەڭ ىرگەلى، باستى فاكتورى ءبىلىم ەكەنىن اركىم تەرەڭ ءتۇسىنۋى كەرەك. جاستارىمىز باسىمدىق بەرەتىن مەجەلەردىڭ قاتار¬ىندا ءبىلىم ءاردايىم ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى شارت. سەبەبى، قۇندىلىقتار جۇيەسىندە ءبىلىمدى بارىنەن بيىك قوياتىن ۇلت قانا تابىسقا جەتەدى».

سوندىقتان زاماناۋي جوعارى دامىعان تەحنولوگيالىق قوعامنىڭ ىلگەرى دامۋى ءۇشىن ءبىلىمدى جانە ادال ازاماتتار، قوعامدىق ءومىردىڭ جاڭا قاعيدالارىن قالىپتاستىراتىن تۇلعالار قاجەت. قوعامداعى ءومىردى قالىپتاستىرۋ جولىندا قوعامدىق-گۋمانيتارلىق بىلىمدەردىڭ ماڭىزدىلىعى مىنا قاعيدالارمەن بايلانىستى: بىرىنشىدەن، ءبىلىمدى قوعام قاراپايىم اقپاراتتىق قانا ەمەس، ماڭىزدى قۇندىلىقتار قورىن قۇراتىن تۇلعالىق الەۋەتتىڭ قوعامدىق جانە ادامي دامۋ ىلىمدەرىنە سۇيەنەتىن قوعام. ەكىنشىدەن، ەكولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك داعدارىستار شارتتارىنداعى ادامنىڭ كاسىبي قىزمەتى بولجامدارىنا سايكەس كەلەتىن قوعامنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دامۋ باسىمدىقتارىن قامتاماسىز ەتەتىن قوعام.

الەمدىك قاۋىمداستىق ۇلت كوشباسشىسىنىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋدىڭ جاقتاۋشى ليدەر ەكەندىگىن مويىندادى. ەلباسى ءوزىنىڭ ساياسي كوشباسشىلىق رولىندە – تاريحيلىق پەن لوگيكالىقتىڭ، داستۇرشىلدىك پەن جاڭاشىلدىقتىڭ، باتىسشىلدىق پەن شىعىسشىلدىقتىڭ، ءتىپتى مۇسىلماندىق پەن الەمدىك دىندەر ۇيلەسىمدىلىگىن شەبەر پايدالانا ءبىلدى. مۇنداي كونۆەنتسيوناليستىك ساياسات بىرجاقتىلىققا ۇرىنباۋعا، الەم دامۋىنداعى جاڭا، وزىق، ءتيىمدى، پايدالى مودەلدەردى ءوز تاجىريبەمىزگە الۋعا مۇمكىندىك بەردى. 1991 جىلداردان باستاۋ العان مۇنداي ءادىس كەشىكپەي-اق ناتيجەسىن كورسەتتى. بۇگىندە بۇل ۇستانىمدى باسشىلىققا الۋ ءوز تيىمدىلىگىن دايەكتەپ بەردى. سوندىقتان ەۆوليۋتسيالىق دامۋ قاعيداسى ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ جەكە باسىنىڭ دەربەس باعدارىنا اينالاتىنىنا ەلباسى سەنىمدى.

ماقالادا سانانىڭ اشىقتىعىن بىلدىرەتىن زەردەنىڭ ءۇش ەرەكشەلىگى ايقىندالدى. بۇل ەرەكشەلىكتەردى دايەكتەۋ ءۇشىن تۇلعالىق قۇندىلىقتاردىڭ مىناداي ولشەمدەرىنە ءمان بەرۋ قاجەت سياقتى: جاقسى مەن جامان جونىندە كۇندەلىكتى تولعانۋ; ءومىردىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋ; قالىپتاسىپ قالعان جەكە قۇندىلىقتارعا كۇمان كەلتىرۋ مۇمكىندىگى; سانانىڭ جاڭا سىناقتارعا اشىقتىعى; وزگە ادامداردىڭ كوزقاراستارى مەن ۇستانىمدارىن تۇسىنۋگە ۇمتىلۋ; ءوز كوزقاراستارىن اشىق ايتۋ جانە تالقىلاۋلارعا دايىن بولۋ; مىنەز-قۇلىقتىڭ جۇيەلىگى جانە ءسوز بەن ءىستىڭ سايكەستىلىگى; قۇندىلىق ماسەلەلەرىنە بايىپتى كوزقاراس; تۇبەگەيلى ماسەلەلەرگە تاباندىلىق پەن توزىمدىلىك تانىتۋ; جاۋاپكەرشىلىك پەن بەلسەندىلىك.

ماقالادا ۇسىنىلعان ۇلتتىق سانانى جاڭعىرتۋدىڭ باعىتتارى جۇيەلى جانە ءوز مەرزىمىندە جۇزەگە اسىرۋ رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ ىرگەتاسى سانالادى. سوندىقتان ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى كوزقاراستار وتانىمىزدىڭ جاڭا ۇلى جەتىستىكتەرى مەن تابىستارىن جالعاستىرۋداعى ءتيىمدى وركەندەۋدىڭ تۋرا ءارى بەرىك باعىتتاۋشىسى بولماق. وتانداستارىمىز قازىرگى كەزەڭدەگى اۋىرتپالىقتارعا قاراماستان، ەل پرەزيدەنتى قويعان باعىتتاردى ورىنداي الاتىنىنا سەنەمىز. ناتيجەسىندە وركەندەگەن، گۇلدەنگەن، دامىعان جانە قاۋىپسىز ەلىمىزدى كەلەر ۇرپاققا قالدىرامىز.

 مۇرات ناسيموۆ، ساياسي عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz