Abai.kz aqparattyq portalyna Almaty oblysyna qarasty Panfilov audanynan biraz kisi habarlasyp, Jarkent  qalasy, qalany ghana emes, qalagha jaqyn mandaghy eldi-mekenderdi tútas kýlimsi iyis túnshyqtyryp tastaghanyn aityp, janayqaylaryn jetkizdi. Tútas qala men audannyng biraz bóligi qazir әldebir nәjisting iyisine bókken. Tipti, jergilikti basshylargha da aryz-shaghymdaryn aitypty. Qarsylyq aksiyasyn ótkizgen. Ákim-qaranyng «shara qoldanamyz» degen qúrghaq uәdesine qúlaqtary qansha merte qanyp shyqqanymen, qolamtany qabatyn әlgi iyis әli qaytpay túr deydi. Audanda aua las, auru kóp.

Biz jergilikti atqa-minerlerden súrap, bildik. Sonymen, nәjis iysi qaydan shyghyp jatyr? Ony joygha ne kedergi? Jergilikti әkimdik qashan shara qoldanady?

Jarkent qalasy Almaty oblysynyng territoriyasynda ornalasqan. Qytaymen shekaralas aimaq. 44 mynnan astam halqy bar. Qala әkimi – Núrmoldaev Talghat Ghinayatúly.

Jarkent qalasy - Pafilov audanynyng ortalyghy. Al jalpy audanda 126 mynnan astam jan sany tirkelgen. 13 auyldyq okrug bar. Audan әkimi – Bektasov Temirlan Amangeldiúly.

Úly Jibek jolynyng boyynda, Ile ózenining jaghasyn jaylay qonystanghan -  tarihy meken. 7 ózen men 7 arasan ornalasqan shúrayly ónir. Sol ónirding júrty qazir qaldyq sudyng sasyq iyisine túnshyghyp otyr.

Mine, biz sóz etip otyrghan әlgi nәjis sasyghan kýlimsi iyis audan ortalyghy Jarkent qalasynyng irgesinde ornalasqan Sirne zauytynan shyghyp jatyr eken.

Islamghaly Ýrkimbayúly, aqyn, Jarkent qalasynyng túrghyny:

- Bizding Jarkent qalasynyng tómengi bóliginde «Krahmalo-patochnyy zauyt» degen bir zauyt payda boldy. Qazaqshalap aitsaq - Sirne zauyty. Búl zauyttyng qojasy Zәkirjan Kýziyev degen azamat.

Búl zauyt payda bolghannan keyin, 1 jylday typ-tynysh júmys istep jatty. Eshqanday sasyq iyis bolghan joq. Keyin birte-birte әlgi iyis sezile bastady. Mine, biylghy jyldyng basynan bastap sasyq iyis tútas qalagha jayyldy. Qalany qoyyp, ortalyqqa jaqyn mandaghy auyldardyng túrghyndary da osy jaghymsyz iyiske qatysty shaghymdaryn aita bastady. Masqara bolghanda, әlgi iyisting ýdegeni sonshalyq, qalanyng tómengi jaghynyng túrghyndary ýilerine  otyra almaytyn jaghdaygha jetti.

(Zәkirjan Pәrmúhamedúly Kýziyev. Almaty oblystyq Mәslihatynyng deputaty. Elbasynyng qolynan "Altyn Sapa" jýldesin alyp túr.)

Aqyry, júrt bizge kelip, shaghymdaryn jetkizdi. «Búl iyisti toqtatugha bolmay ma? Oghan ne kedergi? Basshylargha aitugha bolmay ma?» degen auandaghy aryz-shaghymdaryn aityp, bizge, «Qazaq tili» qoghamyna kelgen son, biz de ýn qostyq. Qala basshylaryna aittyq. Ákimshilikpen birlesip, jiyn ótkizdik.

Anyghynda qazir osy sasyq iyisten halyq ýlken zardap shegip otyr. Keshqúrym ýilerinde jata almaydy. Esik-terezelerin bitep tastasa da, sasyq iyis ýiding ishine deyin sinip ketken. Syrtqa shyghugha mýmkindik joq.

Búl neghylghan iyis? Bizge kelgen aryzdardyng nobayy boyynsha, әlgi sasyq iyis sol Sirne zauytynan shyghyp jatyr eken. Ol zauytta himiyalyq qospalar qoldanylady. Sol qospalardyng qaldyghy auagha tarap jatyr.

Ótkende osy mәselege qatysty qalalyq әkimdikte jiyn ótti. Ol kezde qala әkimi orynbasarynyng mindetin atqarushy Hasan Túrsynúly deytin azamat ta qatysqan. Sóitsek, zauyt iske qosylghan kýnnen bastap-aq, әlgindey himiyayq qospalardy paydalanady eken. Tek alghashqy uaqytta, onyng qaldyq suy jerge sinip, eshqanday iyis shyqpaghan. Al bizding Jarkentting astyndaghy su qabaty jogharghy qabatqa óte jaqyn ornalasqandyqtan, endi sol himiyalyq qaldyq sumen birge qaytadan joghary shyghyp jatyr eken. Sondyqtan, iyis auagha tarap jatyr. Búl sol Hasan Túrsynúlynyng bizge týsindirgeni.

Jasyratyny joq, qazir audanda auru-syrqau adam kóp. Ásirese, balalardyng demikpesi kóbeydi. Onyng ýstine balalardyng ýstine  úsaq bórtken shyghyp, teri aurulary qaptay bastady. Ýlken kisilerge de qiyn. Ásirese, qan-qasymy joghary adamdar qatty qinalyp jatyr. Sasyq iyispen demalghan son, adamnyng organizmine teris әseri bolady ghoy. Ol sasyq iyisting qúramynda himiyalyq qospalar bar dedik jana.

Sondyqtan, «múny toqtatynyzdar» dep, halyq qarsylyq bildirgen song Zәkirjan Kýziyev  degen azamat halyqqa uәde berdi. «Men múny toqtatamyn. Endi sony toqtatu qamyn oilap otyrmyz» dep ketken.   Onyng uәdesi qashan oryndalatyny da belgisiz. Óitkeni ol uәde bergeli de 6 ay boldy. Esh nәtiyje joq.

Arman Tazabekov, Panfilov audanynyng Túrghyn ýy kommunaldyq sharuashylyghy jәne Túrghyn ýy inspeksiyalyq bólimining basshysy:

- Jarkent qalasyndaghy payda bolghan iyis turaly biz byltyrdan beri ainalysyp jatyrmyz. Ol turaly Ekologiya departamentine habarlandy. Keyin ózimizding Qoghamdyq densaulyq saqtau basqarmasyna (SES) aittyq. Olar júrttyng aryz-shaghymynyng nәtiyjesinde birneshe tekseru jýrgizdi. Jaghymsyz iyisting shyghuynyng birneshe sebebin anyqtap berdi.

Birinshiden, bizding kәriz sularyn tazalaytyn ghimaratty iske qosu kerek boldy. Ekinshiden, Krahmal zauytyna ózining sýzgileu alanyn jasau kerek.  Odan keyin bizde mal óleksesin tastaytyn oryn bar. Onyng jan-jaghyn retteu jәne qalanyng tómengi bóliginde ornalasqan eski qoqys tógetin oryndy retteu kerek degen sheshimge keldik.

Biyl da jaghymsyz iyiske qatysty túrghyndardan shaghym kelip týsti. Biz Ekologiya departamentine habarlasyp, hat jazdyq. Osy iyis boyynsha taghy da bir tekseris jasap, anyqtap berulerin súradyq. Ol jaqtan maman kelip tekserip, iyisting payda boluy sebebin anyqtap berdi.  Naqty aitsaq, 3 sebep anyqtaldy.

Áueli, bizdegi polya filitrasiyada sarqyndy sudyng jerge sinbey qaluy.

Ekinshi sebep – Krahmal zauytynan shyqqan sarqyndy su men qalanyng kәriz suy qosylghandyqtan, ashu prosessining boluy. IYis sodan payda bouly da mýmkin.

Ýshinshi sebep – bizding  kәriz sularyn tazalaytyn ghimarattyng júmys jasamauy.

Endi osylar jayly jeke-jeke týsinikteme bere keteyin.

Túrghyndardan shyghym byltyrdan beri týsip jatyr. Byltyr da, biyl da ED-gha habarlasyp aittyq, túrghyndardyng shaghymyn jetkizdik.

Birinshiden, Jarkent qalasynyng kәriz suralryn tazalaytyn ghimaratty iske qostyq. Mine, 8-shildeden bastap júmys istep túr. Bәri avtomattandyrylghan jýie. KST jýiesi qazir qalypty júmys jasap jatyr.

Ekinshi, janaghy polya filitrasiyadaghy sudyng sinbey jatuyna baylanysty, ony tazalaugha oblystan qarjy súradyq.

Qalanyng kәriz su jýiesi men zauyttyng sarqyndy su aghyzatyn qúbyry birge qosylmauy ýshin ótkende zauyt ókilderi audan әkimining orynbasary Duman  Tórehanovqa kelip, eki tarap ortaq mәmile jasasqan. Mәseleni sheshuding ontayly joldaryn zauyt basshylyghy óz ishinde qarastyryp jatyr.

Panfilov su qúbyrynyng eski qúbyrymen ózderining sarqyndy sularyn ótkizip kelip, polya filitrasiyagha dep 4 gektar jerdi jalgha súrady. Sol  jerge ózderining stoktaryn qúru kózdelgen. Odan keyin ózderining su tazalau jýiesin saludy da qarastyratyn boldy.

Negizi qazirgi uaqytta Jarkent kәriz su jýiesi Krahmal zauytynyng sarqyndy suyn qabylday alady. Biraq, onyng shekteuli parametrleri bar. Sol shekten asyp ketpeui kerek. Odan asyp ketse, bizding qúrylghymyz isten shyghady.

Agressivti su kelgen kezde  datchikteri bar,  nasostary bar, membrannyy blok deytin óte qymbat qúrylghy bar, isten shyqsa, problemanyng kókesi sonda bolady.

Anau membrannyy blok degen óte qymbat qúrylghy. «Memrannyy kaseta» deydi, bizde әrqaysysy 13 million tengeden túratyn 12 kaseta túr qazir. Mamandardyng aituynsha, sol membrannyy bloktan tipti virus óte almaydy eken.

Onyng istemey túruynyng da sebebi bar.  Qúrylysy salynyp, ayaqtalghannan keyin ony jýrgizetin maman tappadyq. Europalyq tehnologiya bolghandyqtan, ony istetetin maman da kerek qoy. Ony qosu ýshin Reseyden eki ret maman keldi. Qúrylyspen ainalysqan merdiger mekeme 2 jylgha kepildik bergen. Sodan biz  iske qostyq. Al ol óship qalghan sayyn kepildik bergen merdiger Reseyden maman shaqyrtyp, iske qosyp berip otyrdy.

Osy qúrylghyny óndiretin Reseylik firmanyng Astanadaghy filialynan mamandar kelip, qazir, barlyq baghdarlamalaryn qúryp berdi. Iske qosyp, istetip otyrghan da solar. Aytpaqshy, qazir Astanadan kelgen mamandar Panfilov su qúbyry mekemesi mamandaryn oqytyp jatyr. Qazir 8 adam sol boyynsha bilim aluda.  Sondyqtan, biz de qolymyzdan kelgenshe әreketter jasap jatqanymyzdy aitqymyz keledi.

Týiin

Búl mәseleni Panfilov audanynyng әkimi Temirlan Amangeldiúly Bektasov myrza tez arada sheshuge  tiyis.  Kýlimsi iyiske Elbasynyng qolynan "Altyn Sapa" jýldesin alghan, dәl qazir Almaty oblystyq Mәslihatynyng deputaty bolyp jýrgen Zәkirjan Pәrmúhamedúly Kýziyevting qatysy bolsa, mansabyna qaramay el aldynda jauapqa tartyluy kerek.

Búl mәsele aldaghy uaqytta Abai.kz aqparattyq portalynyng nazarynda bolatynyn eskertemiz!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz