Sonau Atyraudan Altaygha deyin  sozylyp jatqan úlan baytaq jerimizdi ata- babalarmyz attyng jalynda, týiening qomynda jýrip, aq bilekting kýshimen,   kók nayzanyng úshymen qorghap kelgen. Ata babalarymyz ne bir qily zamandy  basynan ótkergen. Myng ólip, myng tirilse de namysyn qoldan bermey, eldigin saqtap qalghan. Sol keshegi arqaly, aibyndy qazaqtyn,  «IYting jaman degende ólgenim-ay », deytin namysshyl  qazaqtyn  býgingi úrpaqtarynyng jayy qanday. Keshegi  jylqy minezdi qazaq, qalay qoy minezdi qazaqqa ainaldyq. «Qaryndastyng qamy ýshin» dep namys jyrtqan keshegi er azamat nege qanghybas bop itting kýnin kórip kóshede jýr. Erlermen birge namysyn jatqa bermeu ýshin jauyna qarsy shapqan qazaqtyng qyzdary , nege býgin kórigenge tәnin satyp jýr. Keshegi qazyna qarttar nege býgin qazymyr, qyljaqbas shalgha ainalghan. Qazaghymnyng osynday kýige týsuine  ne sebep? Aqiqatyn aitar bolsaq, búnyng basty sebebi araqta. Atam qazaq ishimdik ataulydan aulaq bolghan. Araqty qalay qaynatatynyn kórshi qalmaqtardan kórmedi deysiz be, kórdi. Araqtyng ziyandy ekenin bildi. Sol sebeptide olar araqty auylyna jolatpaghan. Qazbek bek atamyzdyng «Ózimnen týp túqiyanyma deyin» degen kitabynda: «Qalmaqtar sýtten araq qaynatyp  kóp ishedi, sondyqtan úsaq minezdi bolyp keledi», dep jazghan.

Sonau Atyraudan Altaygha deyin  sozylyp jatqan úlan baytaq jerimizdi ata- babalarmyz attyng jalynda, týiening qomynda jýrip, aq bilekting kýshimen,   kók nayzanyng úshymen qorghap kelgen. Ata babalarymyz ne bir qily zamandy  basynan ótkergen. Myng ólip, myng tirilse de namysyn qoldan bermey, eldigin saqtap qalghan. Sol keshegi arqaly, aibyndy qazaqtyn,  «IYting jaman degende ólgenim-ay », deytin namysshyl  qazaqtyn  býgingi úrpaqtarynyng jayy qanday. Keshegi  jylqy minezdi qazaq, qalay qoy minezdi qazaqqa ainaldyq. «Qaryndastyng qamy ýshin» dep namys jyrtqan keshegi er azamat nege qanghybas bop itting kýnin kórip kóshede jýr. Erlermen birge namysyn jatqa bermeu ýshin jauyna qarsy shapqan qazaqtyng qyzdary , nege býgin kórigenge tәnin satyp jýr. Keshegi qazyna qarttar nege býgin qazymyr, qyljaqbas shalgha ainalghan. Qazaghymnyng osynday kýige týsuine  ne sebep? Aqiqatyn aitar bolsaq, búnyng basty sebebi araqta. Atam qazaq ishimdik ataulydan aulaq bolghan. Araqty qalay qaynatatynyn kórshi qalmaqtardan kórmedi deysiz be, kórdi. Araqtyng ziyandy ekenin bildi. Sol sebeptide olar araqty auylyna jolatpaghan. Qazbek bek atamyzdyng «Ózimnen týp túqiyanyma deyin» degen kitabynda: «Qalmaqtar sýtten araq qaynatyp  kóp ishedi, sondyqtan úsaq minezdi bolyp keledi», dep jazghan.

Búl araq bizding qazaqqa «silekeyi sidik tatyghan» otarshylarmen birge kelgen. Sol kezden bastap qarghys atqyr araq bizding aramyzgha mysqyldap ene bergen.

Alla Taghala  Qasiyetti Qúranda  adamzat balasyna araq ishuge tyiym salghan. Payghambarymyz (s.a.u.)  «Araq ishpender! Sebebi araq barlyq  jamanshylyqtyng kilti» degen. Araq adam balasynyng azghandauyna sebep. Araq ishken adam barlyq adamgershilik qasiyetten aiyrylady. Araq ishken adamnan әueli iman ketedi, iman ketken song úyat ketedi, namys ketedi. Ishimdikke әues adamnan әlsiz, jigersiz, úyatsyz, namyssyz  ynjyq  úrpaq dýniyege keledi. Eger osylay kete beretin bolsaq, endi  70-80 jyldan keyin  boyy bir tútam, әlsiz beyshara  úrpaq dýniyege kelmek. Óz basyn  qorghay almaytyn erkek óz otbasyn, óz otanyn qalay qorghamaq. Shyghysymyzdy Qytaygha, batysymyzdy Orysqa, ontýstigimizdi Ózbekke berip, ózimiz solardyng malyn baghyp jýruimiz әbden mýmkin. Tipti sonau Qapqazda taulyqtardyng malyn baghyp jýruimiz de yqtimal.

Óziniz oilanyzshy, osy araq degen әzәzәil bizge qanshama qasiret alyp kelip jatyr. Qanshama ýiding otyn sóndirdi, qanshama ýiding baqytyn úrlady, berekesin  aldy. Arystay azamattarymyzdyn  qadirin qashyryp, beyshara halge jetkizip, qor qyldyrdy. Ayauly aru qyzdarymyzdyng aryn ayaqqa taptatty.

Osy әzәzil araqtyng kesirinen  jer betinen joyylyp ketken últtar da bar.

Osyny týsingen keybir halyqtar araqqa qarsy maydan ashqan. Reseyding Tuva Respublikasynda 5 jyldan beri auyldargha araqty jolatpaydy eken. Sonyng  nәtiyjesinde auyldaghy halyqtyng әl-auqaty jaqsarghan. Al sheshender araqty  tipti elden alastatqan.

Araqty jogharghy jaqtan zang shygharyp toqtatu mýmkin emes. Alpauyt Amerika araqpen 13 jyl kýresken, Týrkiya 3 jyl kýresken. Qyzyl imperiya  kezinde Gorbachevta kýresip kórgen. Biraq  barlyghy nәtiyjesiz ayaqtalghan. Nege deseniz, olar araqtyng ózimen ghana kýresken jәne sol zang shygharghan adamdardyng ózderi sol araqtan tyiylmaghan. Mysalgha «Til turaly» zannyng qabyldanghanyna 20 jylday uaqyt bolyp qaldy. Sol zannyng oryndalyp jatqany da shamaly. Óitkeni sol zandy shygharghan adamdardyng ózderi, olardyng balalary men nemereleri qazaqsha sóilemeydi. Sondyqtan da jogharghy jaqtan zang shygharyp búl araqty qúrta almaydy ekenbiz. Búl әzәzilmen әr adam sanaly týrde jәne jappay halyq bolyp kýresu kerek. Araq degen әzәzildi «últymyzdyng jauy» dep, oghan qarsy el bolyp qarsy shyghatyn uaqyt jetti. Búl soghys әdiletti kýres jәne bizding úrpaghymyz ýshin abyroyly kýres bolmaq. Ortaq jauymyzdy ýiimizden, auylymyzdan quayyq. Araqtyng qúly bolyp jýrgen bauyrlarymyzdy qúldyqtan qútqarayyq. Bәrimizdinde araqqa ketken kegimiz bar.

Barshanyzdy úrpaghymyzdyng bolashaghy ýshin Qasiyetti kýreske shaqyramyz !

Álimjan Bayqadamov, Saryózek  meshitinin  imamy

Almaty oblysy, Kerbúlaq audany

«Abay-aqparat