سوناۋ اتىراۋدان التايعا دەيىن  سوزىلىپ جاتقان ۇلان بايتاق جەرىمىزدى اتا- بابالارمىز اتتىڭ جالىندا، تۇيەنىڭ قومىندا ءجۇرىپ، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن،   كوك نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ كەلگەن. اتا بابالارىمىز نە ءبىر قيلى زاماندى  باسىنان وتكەرگەن. مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلسە دە نامىسىن قولدان بەرمەي، ەلدىگىن ساقتاپ قالعان. سول كەشەگى ارقالى، ايبىندى قازاقتىڭ،  «ءيتىڭ جامان دەگەندە ولگەنىم-اي »، دەيتىن نامىسشىل  قازاقتىڭ  بۇگىنگى ۇرپاقتارىنىڭ جايى قانداي. كەشەگى  جىلقى مىنەزدى قازاق، قالاي قوي مىنەزدى قازاققا اينالدىق. «قارىنداستىڭ قامى ءۇشىن» دەپ نامىس جىرتقان كەشەگى ەر ازامات نەگە قاڭعىباس بوپ ءيتتىڭ كۇنىن كورىپ كوشەدە ءجۇر. ەرلەرمەن بىرگە نامىسىن جاتقا بەرمەۋ ءۇشىن جاۋىنا قارسى شاپقان قازاقتىڭ قىزدارى ، نەگە بۇگىن كورىگەنگە ءتانىن ساتىپ ءجۇر. كەشەگى قازىنا قارتتار نەگە بۇگىن قازىمىر، قىلجاقباس شالعا اينالعان. قازاعىمنىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسۋىنە  نە سەبەپ؟ اقيقاتىن ايتار بولساق، بۇنىڭ باستى سەبەبى اراقتا. اتام قازاق ىشىمدىك اتاۋلىدان اۋلاق بولعان. اراقتى قالاي قايناتاتىنىن كورشى قالماقتاردان كورمەدى دەيسىز بە، كوردى. اراقتىڭ زياندى ەكەنىن ءبىلدى. سول سەبەپتىدە ولار اراقتى اۋىلىنا جولاتپاعان. قازبەك بەك اتامىزدىڭ «وزىمنەن ءتۇپ تۇقيانىما دەيىن» دەگەن كىتابىندا: «قالماقتار سۇتتەن اراق قايناتىپ  كوپ ىشەدى، سوندىقتان ۇساق مىنەزدى بولىپ كەلەدى»، دەپ جازعان.

سوناۋ اتىراۋدان التايعا دەيىن  سوزىلىپ جاتقان ۇلان بايتاق جەرىمىزدى اتا- بابالارمىز اتتىڭ جالىندا، تۇيەنىڭ قومىندا ءجۇرىپ، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن،   كوك نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ كەلگەن. اتا بابالارىمىز نە ءبىر قيلى زاماندى  باسىنان وتكەرگەن. مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلسە دە نامىسىن قولدان بەرمەي، ەلدىگىن ساقتاپ قالعان. سول كەشەگى ارقالى، ايبىندى قازاقتىڭ،  «ءيتىڭ جامان دەگەندە ولگەنىم-اي »، دەيتىن نامىسشىل  قازاقتىڭ  بۇگىنگى ۇرپاقتارىنىڭ جايى قانداي. كەشەگى  جىلقى مىنەزدى قازاق، قالاي قوي مىنەزدى قازاققا اينالدىق. «قارىنداستىڭ قامى ءۇشىن» دەپ نامىس جىرتقان كەشەگى ەر ازامات نەگە قاڭعىباس بوپ ءيتتىڭ كۇنىن كورىپ كوشەدە ءجۇر. ەرلەرمەن بىرگە نامىسىن جاتقا بەرمەۋ ءۇشىن جاۋىنا قارسى شاپقان قازاقتىڭ قىزدارى ، نەگە بۇگىن كورىگەنگە ءتانىن ساتىپ ءجۇر. كەشەگى قازىنا قارتتار نەگە بۇگىن قازىمىر، قىلجاقباس شالعا اينالعان. قازاعىمنىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسۋىنە  نە سەبەپ؟ اقيقاتىن ايتار بولساق، بۇنىڭ باستى سەبەبى اراقتا. اتام قازاق ىشىمدىك اتاۋلىدان اۋلاق بولعان. اراقتى قالاي قايناتاتىنىن كورشى قالماقتاردان كورمەدى دەيسىز بە، كوردى. اراقتىڭ زياندى ەكەنىن ءبىلدى. سول سەبەپتىدە ولار اراقتى اۋىلىنا جولاتپاعان. قازبەك بەك اتامىزدىڭ «وزىمنەن ءتۇپ تۇقيانىما دەيىن» دەگەن كىتابىندا: «قالماقتار سۇتتەن اراق قايناتىپ  كوپ ىشەدى، سوندىقتان ۇساق مىنەزدى بولىپ كەلەدى»، دەپ جازعان.

بۇل اراق ءبىزدىڭ قازاققا «سىلەكەيى سىدىك تاتىعان» وتارشىلارمەن بىرگە كەلگەن. سول كەزدەن باستاپ قارعىس اتقىر اراق ءبىزدىڭ ارامىزعا مىسقىلداپ ەنە بەرگەن.

اللا تاعالا  قاسيەتتى قۇراندا  ادامزات بالاسىنا اراق ىشۋگە تىيىم سالعان. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.)  «اراق ىشپەندەر! سەبەبى اراق بارلىق  جامانشىلىقتىڭ كىلتى» دەگەن. اراق ادام بالاسىنىڭ ازعانداۋىنا سەبەپ. اراق ىشكەن ادام بارلىق ادامگەرشىلىك قاسيەتتەن ايىرىلادى. اراق ىشكەن ادامنان اۋەلى يمان كەتەدى، يمان كەتكەن سوڭ ۇيات كەتەدى، نامىس كەتەدى. ىشىمدىككە اۋەس ادامنان ءالسىز، جىگەرسىز، ۇياتسىز، نامىسسىز  ىنجىق  ۇرپاق دۇنيەگە كەلەدى. ەگەر وسىلاي كەتە بەرەتىن بولساق، ەندى  70-80 جىلدان كەيىن  بويى ءبىر تۇتام، ءالسىز بەيشارا  ۇرپاق دۇنيەگە كەلمەك. ءوز باسىن  قورعاي المايتىن ەركەك ءوز وتباسىن، ءوز وتانىن قالاي قورعاماق. شىعىسىمىزدى قىتايعا، باتىسىمىزدى ورىسقا، وڭتۇستىگىمىزدى وزبەككە بەرىپ، ءوزىمىز سولاردىڭ مالىن باعىپ ءجۇرۋىمىز ابدەن مۇمكىن. ءتىپتى سوناۋ قاپقازدا تاۋلىقتاردىڭ مالىن باعىپ ءجۇرۋىمىز دە ىقتيمال.

ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، وسى اراق دەگەن ءازازاىل بىزگە قانشاما قاسىرەت الىپ كەلىپ جاتىر. قانشاما ءۇيدىڭ وتىن ءسوندىردى، قانشاما ءۇيدىڭ باقىتىن ۇرلادى، بەرەكەسىن  الدى. ارىستاي ازاماتتارىمىزدىڭ  قادىرىن قاشىرىپ، بەيشارا حالگە جەتكىزىپ، قور قىلدىردى. اياۋلى ارۋ قىزدارىمىزدىڭ ارىن اياققا تاپتاتتى.

وسى ءازازىل اراقتىڭ كەسىرىنەن  جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتكەن ۇلتتار دا بار.

وسىنى تۇسىنگەن كەيبىر حالىقتار اراققا قارسى مايدان اشقان. رەسەيدىڭ تۋۆا رەسپۋبليكاسىندا 5 جىلدان بەرى اۋىلدارعا اراقتى جولاتپايدى ەكەن. سونىڭ  ناتيجەسىندە اۋىلداعى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارعان. ال شەشەندەر اراقتى  تىپتى ەلدەن الاستاتقان.

اراقتى جوعارعى جاقتان زاڭ شىعارىپ توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس. الپاۋىت امەريكا اراقپەن 13 جىل كۇرەسكەن، تۇركيا 3 جىل كۇرەسكەن. قىزىل يمپەريا  كەزىندە گورباچەۆتا كۇرەسىپ كورگەن. بىراق  بارلىعى ناتيجەسىز اياقتالعان. نەگە دەسەڭىز، ولار اراقتىڭ وزىمەن عانا كۇرەسكەن جانە سول زاڭ شىعارعان ادامداردىڭ وزدەرى سول اراقتان تىيىلماعان. مىسالعا «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ قابىلدانعانىنا 20 جىلداي ۋاقىت بولىپ قالدى. سول زاڭنىڭ ورىندالىپ جاتقانى دا شامالى. ويتكەنى سول زاڭدى شىعارعان ادامداردىڭ وزدەرى، ولاردىڭ بالالارى مەن نەمەرەلەرى قازاقشا سويلەمەيدى. سوندىقتان دا جوعارعى جاقتان زاڭ شىعارىپ بۇل اراقتى قۇرتا المايدى ەكەنبىز. بۇل ازازىلمەن ءار ادام سانالى تۇردە جانە جاپپاي حالىق بولىپ كۇرەسۋ كەرەك. اراق دەگەن ءازازىلدى «ۇلتىمىزدىڭ جاۋى» دەپ، وعان قارسى ەل بولىپ قارسى شىعاتىن ۋاقىت جەتتى. بۇل سوعىس ادىلەتتى كۇرەس جانە ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز ءۇشىن ابىرويلى كۇرەس بولماق. ورتاق جاۋىمىزدى ۇيىمىزدەن، اۋىلىمىزدان قۋايىق. اراقتىڭ قۇلى بولىپ جۇرگەن باۋىرلارىمىزدى قۇلدىقتان قۇتقارايىق. بارىمىزدىڭدە اراققا كەتكەن كەگىمىز بار.

بارشاڭىزدى ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن قاسيەتتى كۇرەسكە شاقىرامىز !

ءالىمجان بايقاداموۆ، سارىوزەك  مەشىتىنىڭ  يمامى

الماتى وبلىسى، كەربۇلاق اۋدانى

«اباي-اقپارات