Túratbek Mantay óte sabyrly, jany jomart jan bolatyn. Túnghiyq әlemi aitaryn syrtqa shygharmay, óz ishine tartyp әketetinin jasyrghysy kelse de, janyndaghy adamdargha birden bilinip túratyn. Ol sonda da kýlip qana qoyatyn nemese ýnsiz qaludy jón sanaytyn.

Adamnyng kóniline qarap qalghan, taza adam edi. Jany izgi agha edi.

23-tamyzda Shymkent qalasyndaghy oblystyq "Ádet-ghúryp jәne salt-dәstýr" ortalyghynyng baspasóz hatshysy Mantay Túratbek Serikbayúly 34 jasqa qaraghan shaghynda mezgilsiz dýniyeden ótti.

Ol týrki dýniyesin tereng bilimimen, úshqyr oilarymen, ghylymy izdenimpazdylyghymen moyyndata bastaghan tarihshy,  bolashaq ghalym bolatyn.

Túratbek Serikbayúly Mantaytyng elge kelip, qyzmet ete bastaghanyna eki jylday ghana bolghan.

Ol ghylymdaghy izdenisin 2007 jyly Týrkiyada bastap, sol elde magistraturasyn sәtti qorghady. Doktoranturasynyng da oqu dәristerin sәtti ayaqtap,  dissertasiyasyn jazyp, qorghauyna az ghana uaqyt qalghanda aitusyz ajal ortamyzdan alyp ketti.

Týrik elindegi ghylymy kenesshisi Osman Karatay myrzanyng jetekshiligimen Izmir qalasyndaghy Ege uniyversiytetinde Túratbek Serikbayúly "BİR etnik teşkilatlanma modeli olarak Kazak uruk ve boy sistemi" ("THE Kazakh Clan and tribal system as a model of ethnic organization" taqyrybynda irgeli zertteulerin bastaghan edi. Qazaqtardaghy rulyq-taypalyq jýiening halyq retinde qalyptasudaghy ornyn zerdeleude Túratbek Mantay kólemdi aqparattardy iygerudi niyet etti.

Euraziyalyq geosayasat erekshelikteri men  etnikalyq prosesterding qalyptasu kezenderi, qazaq últynyng etnogenezi boyynsha keshegi, býgingi zertteu derek kózderi sipaty, geneologiya, foliklor,  onomastika, arheologiya resurstary boyynsha arhiv derekterin jýieleude talay aqparattyq materialdar jinady.

Túratbek Serikbayúly úrpaq jýiesi, ghasyrlar boyy qalyptasqan  qazaqtardyng geneologiya prinsiypi, shyghu tegi, tarihy turaly syndy elimizdegi arhiv materialdarynan tys mәlimetterge tereng saraptama jasay alatyn.

Qazaq rulary tarihy men ataulary, ru atalaryna tarihy otandyq әri týrkilik derekter boyynsha zertteu jasaugha,  әsireee, shetel derekterin týsinip, zertteuge  shet tilin tereng bilu qajet bolsa,  onyng týrik tilin jetik, óz ana tilindey mengerui  ghylymy tújyrymdarynyng sәtti shyghuyna jol ashatyn edi. Qyrghyz, ózbek tarihyn da bir kisidey mengergen bolatyn.

Túratbek aghamen bizdi bilim jolyndaghy saparymyz tanystyrdy. Týrkiyadaghy oquymyzda zamandas, agha-qaryndas retinde tez til tabysyp kettik. Uaqyt óte kele búl azamat aghamday bolyp ketti. Keyinnen tipti Meni ýnemi ózining qaryndasymen salystyryp, "Totymday kóremin" deytin... Qamqor bolatyn. Ghylymy pikirlerimen, oilarymen,  iydeyalarymen jii bólisetin edi.

Onyng "biyik shyndardy baghyndyrsam" degen arman-tilekteri biyik edi.

Áytse de, erterekte bauyrlary ómirden erte ketkenin, otbasynyng tiregi ózi ekenin sanasyna sinirip ósken jan deuge bolatyn. Qaryndasy men әpkelerining aitqanyna ýnemi qúrmetpen qaraytyn әri olardy óz mýddesindegi oilary men armanynan әrdayym joghary qoyatyn. Ákesi turaly "tәtem" dep jii әngimeleytin. Anasynyng densaulyghyna da jiyi  alandaytyn.  Tughandarynyng qay-qaysysy bolsa da, ol ýshin әrqaysysynyng orny bólek edi.

Otbasy bolyp, әuletine kelin әkeletinin de Túratbek agha ózi aitty. Shymqalagha "jengenning shayyn ishesing dep" jii shaqyratyn. Perzent sýiip, әke atanghan quanyshyn da bólistik. Shyn kónilimizben baqyt tiledik. IYә, jaghymdy janalyqtarymen qashan da ózi bólisetin.   Al...

Al Ákesining qazasy Túratbek aghagha qatty batty. Osy jyldyng  mausym aiynda ol: "Jan dýniyem búl dýniyege siyar emes. Men - jalghyzbyn. Qayghymdy bóliser jan izdedim. Ákemning jetisin ótkizdik" dep qonyrau shaldy. Ákesining qaraly habaryn estirtedi dep tipti oilamadym. Bilmegen edim. Qapelimde auzyma sóz de týspedi. Tez qoshtasyp, telefondy qoydym.  Qúrban aittyng alghashqy kýnine qarsy Túratbek aghadan taghy da qonyrau qalypty telefonymda. Mening tarapymnan jauapsyz qonyrau... Endi kórdim. Suyt habardy býgin estidim.  Tynymsyz  tirshilikte kónil bólip, qaryndas retinde jan-dýniyesin qúlaq salugha da uaqytym az bolypty. Jauapsyz qalghan telefon qonyraularymen birge Túratbek aghanyng ortagha salar talay tyng iydeyalary da jauapsyz qaldy-au...

Taghylymdy tәrbiyesimen, tereng bilimimen týrikterdi tanday qaqtyrghan Túratbek aghamyzdan, dosymyzdan airyldyq. Tarihtyng talay shynyn baghyndyryp, týrki әlemin moyyndatar bolashaqtyng bir ghalymynan qapyda kóz jazyp qaldyq...

Ayauly anasyna, Aqmaral, Ayagýl әpkelerine, Toty qaryndasyna, barlyq tughandary men jaqyndaryna kónil aitamyz. Túratbek Serikbayúlynyng topyraghy torqa bolyp, jany jәnnattyng tórinen oryn alghay!

Aray Jýndibaeva, әdebiyettanushy,  filosofiya doktory (PhD), qauymdastyrylghan professor, Shәkәrim uniyversiytetining qazaq әdebiyeti kafedrasynyng mengerushisi

Abai.kz