Ómir dialektikasy degen sol, beynebir aq pen qara jolaqtar alma-kezek auysyp túrady. Abay atamyz «qary qalyng qatty qystyng artynan kógi mol jaqsy jaz kelmeushi me edi» degenindey, Alla Taghala birde pendelerining kesirin kórsetip qoysa,  birde saghan shuaqty kýnder syilap, jaqsynyng sharapatyn tiygizedi. Sóitip, Rabbymyz «meyirimdi, iygi jandar tek kóne tarih qoynauynda qaldy deme, dәl osy shaqta da asyldyng synyghynday naghyz músylmandar osy bir súp-súr, «kýnәhar» dep jýrgen qogham ishinde ómir sýrip jatuy mýmkin» degen siyaqty fәlsapany bizge isharamen ýiretip qoyghanday...

Halqymyzda «jaqsynyng jaqsysyn ait núry tasysyn» degen sóz bar. Sol siyaqty dana biyler ósiyetinde  «aqty aq dep baghala, qarany qara dep qarala» deydi. Bәri niyetke baylanysty. Eger sózinning týpki, shynayy maqsaty – osydan últqa ghibrat, úrpaqqa taghylym tuyndasyn, jaqsylardyng núry tasysyn,  abyroyy arta týssin degen niyetten bolsa, ol, әriyne,sharighatqa qayshy emes.

Biylghy, 2018 jyly, tamyz aiynda músylman әlemining qasiyetti ortalyqtary Mekke-Mediynege ýlken qajylyqqa ýsh myngha juyq qazaqstandyq músylman attansa, solardyng ishinde besinshi paryzdy óteu baqyty maghan da nәsip bolypty.  Osy jerde Islamnyng demokratiyalyq mazmúnyna birden bir dәlel keltire ketsek bolady. Ol – diny paryzdardyng barlyghy  erge de, әielge de birdey ortaq jýktelgeninde.

Qajylyqqa baruyma tikeley sebepshi bolyp, ruhany kenes berip, úsynys jasap, qarjylandyru jolyn qarastyrghan Qazaqstan músylmandary Diny basqarmasynyng tóraghasy, QR Bas mýftiyi, haziret Serikbay-qajy Satybaldyúly Oraz edi. Álbette, әrqashan aldymen jýreginde niyet tuady, soghan qaray Alla Taghalanyng «bol!» degen ýkimi shyghady. Dinimizde qajylar turaly «Allanyng qonaqtary», «Alla Ózi qasiyetti Mekkege shaqyrdy» dep aitatyny tegin emes. Desek te, adamnyng da róli zor. Qúday pendelerge qalau men tandau erkindigin bergen. Mening Ál-Faraby atyndaghy QazÚU-daghy kóp jylghy pedagogikalyq enbegim, әsirese qazaq jerindegi Islam dinining taraluy taqyrybynda jazylghan ghylymy monografiyalarym QMDB tarapynan elenip, eskerilse kerek.

Nәtiyjesinde mýftiyattyng sheshimimen birneshe ziyaly túlghalargha (múghalim, dәrigerler) Qazaqstan Respublikasyndaghy Birikken Arab Ámirlikteri elshiligining birlese úiymdastyruymen «Joghary mәrtebeli sheyh Zayd bin Súltan әl Nahayyannyng ruhyna arnalghan  qayyrymdylyq  qajylyq jobasy» ayasynda qúrylghan hajj-missiya qúramynda 14-30 tamyz aralyghynda Mekke-Mediynege qajylyqqa baryp mýmkindigi búiyrdy.

Áriyne, osynday tamasha hәdiya jasap, ziyaly qauym ókilderin  qúrmettep, demeu kórsetken Dinbasymyzgha, onyng jana komandasyna, sol siyaqty sponsorlargha «Alla Taghala razy bolsyn» degennen basqa aitarymyz joq. Jalpy, 2017 j. jeltoqsan aiynda elge jana mýftiy saylanghaly beri Diny Basqarmanyn, meshitterimizding tynys-tirshiliginde janghyru belgileri bayqaldy: aitalyq, búryn jetispey jatatyn demokratiyalyq, әdilettilik ruhy, kadr mәselesinde traybalizmge jol bermeu, dәstýrli islam qúndylyqtaryn ghylymy negizdeu, t.b.

Úshaq Almatydan tikeley Djidda әuejayyna alty saghatta baryp qondy. Qaytqanda «Medina-Almaty» reysimen esh qiyndyqsyz oraldyq. Osydan birneshe jyl búryn qajylardyng mashaqaty búdan kóbirek bolypty, sebebi Ystambul arqyly, t.b. tranzittik jolmen baratyn edi. Endi tóte jol ashylghany ýshin de Allagha shýkir. «Tawaf travel» turistik kompaniyasynyng qajylyqty úiymdastyru dengeyine, qyzmetine riza boldyq, bәri de joghary dengeyde oilastyrylghan;  qyzmetteri zaman talaptaryna say, qonaq ýileri jayly, t.s.s.

Saudiya memleketining qajylyq mausymy kezinde zamanauy jetistikterdi molynan paydalanyp, údayy janalyqtardy iske qosyp jatuyna qaramastan, әlemning týpkir-týpkirinen birneshe million qajylar Mekke siyaqty megapoliysqa bir mezgilde jinalyp, iyin tiresken kezde adam men kólikting jýrip qozghaluy kýrt qiyndap, tipti tynysaludyng ózi auyrlaydy desek artyq aitqanymyz emes.

Osynday, ghylymy tilmen aitqanda,  obektivtik qolaysyzdyq jaghdayynda (aptap ystyq óz aldyna),  «Tauaf trevel» firmasynyng diyrektory, sonymen qatar Qazaqstannyng birneshe qajylyq kompaniyalaryn júmyldyryp,  ýilestirushilik qyzmet jasap jýrgen Aydar Mihaylovich Salqynbaev bauyrymyzdyng úiymdastyru qabiletine, kәsibiyligine, qanday da bolsyn, tipti fors-majorlyq jaghdaylarda tez sheshim tauyp, iykemdilik pen mobilidilik, iskerlik ýlgisin kórsete alatynyna  tәnti boldyq (ózi Reseyding tumasy eken, biraq jaydary, qazaqy minezdi jigit). Sol siyaqty giyd-imamdar býkil bilimin, qabiletterin júmyldyryp, otandastarynyng qasiyetti saparyn jenildetuge bar kýshin salyp jatty.

Bәri de onay emes: úshaqqa otyrghyzu, avtobustardy jaldau, aralarynda әjeler men aqsaqaldar da úshyrasatyn qajylardy top-topqa bólip, qúlshylyq oryndaryna ertip jýru, ghibadattardy  óteuding tiyimdi joldaryn ýiretip, instruksiyalar berip otyru, ruhany túrghydan shyndau, adamdardyng qauipsizdigin qamtamasyz etu, qonaq ýilerge aparyp jayghastyru, tamaqtandyru, t.b. Oilap qarasanyz, ret-retimen bolyp otyratyn osy manyzdy is-sharalardyng artynda shyn mәninde qyruar júmys, kóp jyldyq tәjiriybe, iskerlik kelissózder, qanshama qújattar, ýgit-nasihat, jarnama, t.b. túr.

Arab, týrik tilderin erkin mengerip alyp, shet elde jýrip ysylghan, endi әpke, aghalary men әje-atalaryna qajylyqta qyzmet jasap zyryldap jýrgen qazaqtyng dindar jigitterin kórgende quanasyn, «tәuba, aman bolyndar!» degen tilek aitasyn. Sosyn maghan únaghan bir jәit: Mekkede qajylyqty úiymdastyru barysynda bizding adamdar týrikmen, ózbek, týrik aghayyndarmen, solardyng úiymdarymen jaqyn jýrip, kenesip, yntymaghy jarasyp ketedi eken. Qonaq ýileri de jaqyn ornalasqan, ashanada ózbek aspazdary júmys istedi, t.b.  Qan tartady ghoy, sosyn mentaliytetimiz, dәstýrimiz ortaq, alys jerde shynymen  «ózbek – óz agham» ekenin moyyndaysyn. Naghyz «týrki dýnie birligi» degen osynday bereke-birlikten kórinedi emes pe?

Sóitip, 2018 jyly Tәuelsiz Qazaqstannyng kók bayraghy qasiyetti Mekkede taghy bir ret jelbiredi.  Tipti «Qazaqstan» dep jazylghan kiyim formalarymen de qajylarymyz dýniyejýzilik islam qauymdastyghynyng tenqúqyly mýshesi, Múhammedting (s.gh.s) ýmbetine jatatyn derbes Qazaqstan degen el, qauym bar ekenin әlem músylmandaryna jarnamalap jýrgendey boldy.

Payghambardyng (s.gh.s.) kindik qany tamghan jerdi, qasiyetti Qúran týsken, Islam alghash nasihattalghan ruhany órkeniyet ortalyghyn óz kózimizben kórip, tan-tamasha boldyq, ruhany quattandyq.   Zәm-zәm suyn iship, jadyradyq. «Núr tauy» dep atalatyn Mekkedegi taudy, ondaghy Payghambargha alghashqy uahy kelgen Hira ýngirin tamashalugha ekskursiya boldy.  Álemdegi eng ýlken, toghyz múnaraly ataqty «әl-Haram» meshitinde 3 milliongha juyq  (!) kópúltty jamaghatpen birge júma namazgha qatysudyng ózi, әriyne, – bir ghaniybet, keremet sauap alu mýmkindigi.

Esten ketpes eki aptalyq uaqytty ýzdiksiz ghibadat-qúlshylyq, namazben ótkizdik, imamdardyng әserli uaghyzdaryn tyndadyq. Sonymen birge, Payghambar men sahabalar, keshegi ata-babalarymyz kórgen qiyndyqtarymen esh salystyrugha kelmeytin bolsa da,  ózimizshe biraz sharshap shaldyghyp, qinalyp ta kórdik (ýy jaqtaghy komfort joq, jayau jýristerden ayaqqa auyrtpalyq týsedi eken, qúrghaq tropikalyq klimattyng ne ekenin et pen terinmen naqty sezinesin, t.s.s). Biraq ol – zandylyq, onsyz «ruhany tazaru», «kýnәdan arylu» bolmaytyny sózsiz.

Qasiyetti Qaghbany ainalghanda, Arafat tauy jazyghynda tik túryp dúgha-tilegen sәtterde bizder, әriyne, tek qara basymyz emes, halqymyzdyn, Qazaq elimizding amandyghy men abyroyyn, jarqyn bolashaghyn tiledik. Mәselen, «Alla Taghala, tughan halqyma  iman baylyghyn ber, dosqa kýlki, dúshpangha taba qylma!» degen siyaqty astarly dúgha-tilek. Sol siyaqty óz basym diny kitaptarda músylmandargha úsynylatyn «Lә illәha illә әntә sýbhanәka, inny kuntu min әz-zalimiyn!» degen Jýnis (gh.s.) payghambardyng әigili dúghasyn óz basym, әulet, tútas qazaq últy atynan da kóp qaytalap, jýregimmen bekittim. Búl ózi –  tәubege kelu dúghasynyng ýlgisi ghoy, qysqa da núsqa, ótkir, shyn yqylaspen aitylghan. Osy siyaqty dúghalar arqyly pende kýnәharlyghyn, yaghny Allagha qarsy bolghan isterin sanaly týrde moyyndap, «shynynda da  men zalymdardan boldym!» degenge sheyin ózining «menin» tómendetedi.

Biz túrmaq, әuliye, hakim bolghan Qoja Ahmet Yassauy babamyz, Hikmetterdi oqysaq, ózin Jaratushy aldynda qalay tómen ústady, ózin kýnәhardyng kýnәharymen tenep, zarlap, jylady. Al HH ghasyrdaghy qazaq qauymynda ateizm sayasaty kesirinen nebir auyr kýnәlar taraghany barshagha ayan... Mening oiymsha, beynelep sóilesek, qazaq halqynyng HH ghasyrdaghy taghdyry – sol erte zamanda Allanyng kahary men synaghyna týsip, keme apaty kezinde alyp bir balyq (kit dep esepteledi) ishine tastalghan Jýnis payghambardyng qissasyna úqsaydy. Alla Taghala Jýnisting dúghasyn qabyl etip, keshirip, ózining sheksiz qúdyretimen ony balyqtyng ishinen aman-sau alyp shyqqan. Biz, bәlkim, 1991 jyly «qyzyl kittin» ishinen aman-esen shyqsaq ta,  әli de sýikimdi músylman qauymyna ainala qoyghan joqpyz.  Eger kitke metaforalyq maghyna bersek (yaghny «kiyt» – otarshyldyq, odan da tereng qarasaq – dýniyeqúmarlyq pen materializm túzaghy t.s.s) , ol pәlening ishinen tipti ózi shyqtyq pa, joq  әlde sandalyp,  qaranghy labirintterinde әli de shyrmalyp jýrmiz be? - dep te oilap qalasyng keyde.

Tarihshy bolghandyqtan oi-sanan, mentaldyq jýieng ózgeshe qúrylghan. Sondyqtan bir qyzyghy, Mekkede jýrgende, Mina shatyrlarynda týnegen kezderi de ótkenimiz, últymyzdyng dramagha toly taghdyrynyng epizodtary jii eske týse berdi (shynymdy aitsam, osy siyaqty sebepterden men kópshilikten alystau jýruge tyrystym; óz psihologiyalyq qauipsizdigim ýshin. Mәselen, «iyә,iyә» dep jyly qabaq tanytyp, biraq qajy-apalardyng әngime-dýken qúru, yaghny keshki «tusovkalaryna» qatyspay...). Sonda meni kóbinese «býgin» men «kesheni» salystyrmaly taldau, sol siyaqty tarihy aliternativalar mәselesi tolghandyrdy («әttegen-ay, biz bayaghyda Birikken Arab Ámirlikteri dengeyinde bolar edik – eger Mәskeu Álihan men Mústafany qúrtpasa...», t.s.s.).

Nemese Tayau Shyghys músylmandaryn, shetinen zor deneli bolyp keletin arabtardy kórip otyryp eriksiz: «Qazaqtyng qasiretining  mynnan biri de ózge  músylman halqynyng basyna týsken emes. Palestina da, Chechnya da, Siriya da, eshkim kórgen joq ondaydy. Mәselen, bizding Asharshylyq-Genosid – ol anau-mynau, qúrmamen jartylay ashyghu emes – kisi etin jeuge deyin barghan últtyq tragediya edi ghoy; nemese Semey atom poligonynyng zardaptary, t.b. Al nege osylay  boldyq, nege, nege???» degen jauaby joq meta-tarihi, filosofiyalyq súraqtar kele beredi.

Sosyn әlbette eng aldymen qajygha barghan ata-babalarymyz jayly tolghanys. Tarihy túlghalar kóz aldyma elestegendey, sonda «yapyr-ay, Qúnanbay-qajy, basqa da qazaq qajylarymyz bir kezde osylay jýrgen eken-au, ihram kiyip alyp... Mýmkin, olar dәl osy Minada qatty qinalghan shyghar, bir tamshy sugha zar bolyp, jolda óldi me keybiri...  Mynau shatyrlar ol kezde bolghan joq qoy, sonda qaytty eken, qalay shydady eken, ә?» degen siyaqty, әiteuir, shytyrman oilar. Aqyry,  «jaryqtyqtar, tek jandaryng jannatta bolsyn» dep qoyamyn ishimnen.

Bizdegi qajylyq tarihy XIX-XX gh. bas kezindegi materialdar boyynsha ghana belgili. Birinshi dýniyejizilik soghys jyldarynda  halyqtyng materialdyq jaghdayy kýrt nasharlap, oghan qosa 1916 jylghy últ-azattyq kóterilis búrq etip, diny ómirge qatty núqsan keldi. Aqyry 20-shy jyldardyng sonynda Kenesting zúlmat sayasaty dindi tolyq túnshyqtyryp, qajylyq týgili, namaz ben orazany úmytqyzdy, eldi qara týnek basty. Halqymyz ýshin Qaghba, Mekke, Mediyne – bir saghym siyaqty, endi eshqashan qol jetkizbeytin, oryndalmaytyn armangha ainaldy, ol turaly sóileuding ózi adamdardyng ómirine qauip tóngizdi.

Shamamen 70-80 jylday, yaghny Kenes dәuirinde Qazaqstannan Saud Arabiya jerine  bir adamnyng tabany tiymey keldi (40-50-shy jyldardan bastap KGB-nyng qatang baqylauymen Ortalyq Aziya músylmandary Diny basqarmasynyng biren-saran qyzmetkerlerin qajygha aparghanyn esepke almaghanda). Aq týiening qarny jarylghan tarihy sәt – ol, әriyne,  HH gh. 90-shy jyldary boldy.  «Qol jetti, mine, ansaghan kýnge...Quanyshymdy jasyra almadym!»... IYә, eshkim oilamaghan ghajayyp nәrseler bolyp jatty, Qúdaydyng rahmeti men qúdyretimen. Sóitip, tipti Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaev әppaq ihramgha oranyp, qasiyetti Mekkege kishi qajylyqqa bardy sol jyldary. Ol ýshin Allagha sansyz shýkirshilik!

Yaghny  «qajylyq  tarihy», «qajy babalarymyz» degende kóbinese Resey patshalyghy túsyndaghy XIX-XX gh. bas kezin eske týsiremiz.  Sonau Úly Dala tósinen Mekkege jer sharynyng jartysyn ainalghanday bolyp búralang keruen joldarymen әreng jetetin qazaq qajylary. Olar miday dalada kýnning ystyghynda qaqtalyp (qolshatyr da joq, býgingi kondisionerler túrmaq), atpen, týiemen, parohodqa, keyinirek poezgha da minip, jyldan astam uaqyt ótkende, tabandary qúm men tastan tilim-tilim bolyp, shan-tozang jútyp barghan. Dәl sol zamanda músylman Shyghys elderining jaghdayy nasharlap ketken: qalalar kýl-qoqysqa toly, auyz su tapshylyghy, oba indeti qaupi, tolassyz sayasiy-әskery qaqtyghystar, jol boyy keruen tonaushy qaraqshylar...

XXI ghasyrda Mekke kóshelerinde elektrondyq bilezikterin taghyp alyp, rukzaktaryn arqalap,  qazaqsha dauysy qattyraq shyghyp birdeneni aityp, asyghys ketip bara jatqan bir top otandastaryma qarap túrghanda ishimdegi «mazasyz tarihshy» taghy da aruaqtarmen «sóilesti»:  «Qayran qazaghym! Bir kezde qalyng júrtym, «Álhamdulilla!» dep, saqal-múrtyndy týzep, shapan, sәlde, taqiyandy jarastyryp, sәnin keltire kiygen babalarym, aq jaulyqty, aq kiymeshekti әjelerim! Eshkimnen artyq bolmasa kem emes músylman qauym eding ghoy, tipti jәy músylman emes, «ar», «mәrttik», «әuliye» dep sóileytin. Qalay ghana adastyng keyin, ne boldyn? Endi, mine, «tәnirshil» atandyng ba, nebir pәleler jabysty ... Tandaulylaryng Allanyng qonaghy bolyp, әr kezde osy qasiyetti jerge jettinder ghoy, aryp-ashyp, pysynap, terlep tepship... Sosyn, sirә, mynalar siyaqty eski Mekke kóshelerinde tympyndap jýrdinder-au qajy bolyp, dauystaryng alystan sanqyldap estiletin anghal, kenpeyil saharalyqtar, dalanyng erkin qústary sekildi.  Kele sala jýrekterindi aiqara ashyp, «dinbauyrym» dep arabtarmen qúshaq jaya sәlemdesip, shýiirkelesip kettinder  me? Maldas qúryp otyra qalyp, kýlimsirep, qauqyldasyp, әr halyqtyn, qauymnyng hal-jayyn jeke-jeke  súrap, habar-oshar jinap...Sosyn Qaghbany kórip kózine jas alyp, týiemen Mediynedege jetkende, sәbiydey pәk kónilinmen «Payghambarym!» dep taghy da  bir egilip jylap alyp...».

Oylansaq, Qazaqstannyng batys, ontýstik aimaqtary Arabstangha bir taban bolsa da jaqyndau ghoy, al mening tang qalyp, qayran qalatynym – bizde sonau Qytaymen shekaralas, Altay, Tarbaghataydan da qajygha barghandar boldy ghoy. Geografiyalyq kartagha bir sәt ýnilsek, súmdyq qashyqtyq ekenin kóremiz. Sonda qalay batyly bardy qajylyq sapargha tәuekel etuge? Qanday iman qúdyreti olardy jeteledi?! Mәselen, ózimning naghashylarymnan Mekkege barghan  Saqqúly-qajy Mazybayúly degen kisi, anamnyng әngimeleri boyynsha,  aman-esen eline  oralyp, 97 jasynda 1924 j. dýnie salghan eken. Tuyp ósken jeri: Shyghys Qazaqstan, Qalbatau, Tarbaghatay óniri. Keyin tarih qújattarynan  esimin izdep tauyp, babamyz qajygha 1901 j. 74 jasynda barghanyn anyqtadym. «Shoyyn jolmen jýrdik», «otarbagha mindik», «halqy kedey bolady eken, qayyr tileushiler ayaghyna oralyp jýrgizbegen song aqshany maydalap alyp, jýrgen kezde jolgha uystap alyp tiyn shashyp otyramyz» dep әngimeleydi eken. Sol kezde әlemdik kommunikasiyalyq jýieleri, kólik týrleri damyp, poyyzben Qara teniz porttaryna, odan Ystambulgha, sosyn Djiddagha baratyn jana marshrut payda bolghan. Ásirese tatarlar  men Kaukaz músylmandy sol jolmen jýre bastaghan. Saqqúly babamyz Semeyden shyqqan qajylarmen birge Mekkege solay jetken siyaqty.

Auylda «bәitollanyng jabuy» dep atalyp ketken Qaghba ýstine jabylatyn kisuanyng bir metrliktey kólemdegi jyrtysyn mening anam bala kezinde kórgen eken, qolymen ústap ta kóripti. Halyq qasterlegeni sonshalyq,  bireu qatty auyrsa, әielder tolghatqanda әlgi «qasiyetti» jyrtysty jalynyp súrap әketip, nauqastyng bas jaghyna qoyyp qoyady eken. (Bir qyzyghy ejelgi qisua týsi aqshyldau nemese týrli-týsti me, әiteuir qazirgidey qara týsti bolmaghany anyq, óte qalyng toqylghan mata, altyndaghan ong-kesteleri  bar delinedi (ol – «keste» emes, arabsha jazu, Qúran ayattary, әriyne). IYә, «qazaq dinge nashar bolghan» degen tezis – bos sandyraq. Ghalamat qashyqtyq, ólim qaupi tónip túrghanyn bile túra ejelgi kaharman batyrlar siyaqty qazaq azamattarynyng Mekkege «jihatqa», yaghny qajylyqqa attanuy – ol  qazaq halqynyng myzghymas músylmandyq senimine búltartpaytyn tarihiy-logikalyq dәlel bolyp tabylady.

Jalpy, qajylyqtan alghan diniy-ruhany әserimizdi  әzirshe sózben aityp jetkizu mýmkin emes. Oi-pikirlerdi, alghan әserlerdi, qajetti aqparatty qorytu ýshin belgili uaqyt kerek siyaqty. Sózsiz, búl sapardyng taghylymy mol boldy. Búl oqigha dinning mәnine terendey týsuge, imanymyzdy shyndaugha, óz-ózimizdi psihologiyalyq túrghydan tanugha jeteledi. Qúday jazsa, júrtshylyqqa paydaly esse, filosofiyalyq maqalalar jazu oiymyzda bar.

Ázirshe barlyq qajylargha aitarym: jasaghan qúlshylyqtarynyz qabyl bolsyn! Jyldan jylgha Qazaqstan qajylarynyng sany ghana emes, sapasy da artyp, olardyng sana, bilim dengeyi, mәdeniyeti,  ózining «qajy» degen beyresmy ruhany mәrtebesine say әdebi, imandylyghy jetile berisin degen tilek aitqym keledi. Qajydan keyingi kiyim-kiyisimiz, sóilesu mәdeniyetimiz  – barlyghy dini, últtyq talaptargha say boluy kerek. Sonymen qatar, әsirese riyagha jol bermeu manyzdy, «qajymyn» dep manghazdanu – ýlken kýnә әri etikalyq túrghydan úyat nәrse ekenin esten shygharmaghan dúrys. Sayyp kelgende qajylyqty sen óz shybyn janyng ýshin, «tozaqqa týsip qalmayyn» dep shyryldap atqardyn, mynau qogham, ózgeler ýshin emes.

Taghy da  auyzsha tarih mәlimetterinen, shejirelerden mysal keltirsek, Qúnanbay-qajy Mekkeden oralghan son, «endi dýnie sózin sóilemeymin!» dep ózine sert berip, aitys-tartystardan, u-shudan aulaq bolu ýshin tipti elmen aralaspay, ýy ishinde shymyldyq qúryp alyp, oqshaulanyp, diny kitaptar oqyp, qúlshylyqpen ghana ainalysypty deydi... XXI ghasyrda dýniyeni tәrk etpesek de, Qasiyetti Qúran, Payghambar sýnneti, últtyq әdep erejelerimen jýruge tyrysayyq. Qajylyghymyzdyng ruhany dengeyin tómendetip almayyq, músylman bauyrlar.  Sebebi «qabyl bolghan qajylyqtyng syiy – tek qana jәnnat» (hadiys).

Nazira Núrtazina, Ál-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiytetining professory

Abai.kz