Bizde osy keyingi kezderi «biz óitip jatyrmyz, biz býitip jatyrmyz» dep syrty  býtin, ishi týtin deytindey jyltyraq esep berude aldymyzgha jan salmaytynday yldam-jyldam bolyp shyqtyq pa dep qorqamyn. Sonau kenes odaghy kezindegi joghary jaqqa asa únaytyn raport berip, odan keyin «kýl bolmasa, búl bolsyn» dep jaybaraqat otyra beretin syrqat qazir qayta qozghan synayly. Ózgesi ózge, qúrylghanyna kóp bolmasa da atynan at ýrketindey qaharly mekeme - Memlekettik qyzmet isteri jәne jemqorlyqqa qarsy is-qimyl Agenttigining jyl basynan bergi atqarghan isterine bir sәt kóz jiberelik. Olardyng barlyq sayttargha shyqqan esebin ózimizshe taldap kórelik.

Agenttikting baspasóz qyzmeti elimizdegi 30-dan astam әkim men onyng orynbasarlary para aldy dep kýdiktenetini turaly habarlaydy. Aldymen «E, bәse. Paraqorlar jazasyn alghan eken» dep quanyp qaldyq. Alayda olardyng tizimine kóz salghanda ol quanyshymyz su sepkendey basyldy. Esepten ony ózderiniz de bayqar edinizder. Janaghy ústalghan 31 әkimning bireu oblystyq dengeyde, 4 qalalyq, 5 audandyq jәne 21 audandyq әkim kórinedi. Búl aqparattan agenttikting pәrmeni negizinen auyldyq, ary ketkende qala men audan әkimderine ghana jetetini kózge úryp túr. Búdan ary qaray agenttik janaghy әkimderding ne istegenin tәptishtep týsindiredi. Mәselen, Pavlodar oblysyndaghy Qalqaman aulynyng әkimining neni býldirgenin, sonday-aq Almaty oblysy Bayserke auyly әkimi orynbasarynyng memleketke qanday ziyan tiygizgenin, búdan әri Aqmola oblysy Arshaly audany Jibek joly auyly әkimining kәsipkerlerden qansha para alghany, múnymen qatar osy oblystaghy Qosshy auylynyng әkimining 200 myng tengeni qaltagha basqany jipke tizgendey etip aityp shyghady. Odan song әriyne, sóz arasynda bir-eki qala men audan әkimderining zansyz qylyqtary jayly da sóz qozghay ketedi.

Al eng bastysy, jogharyda bir ataghan oblys әkimi jayly jaq ashpaydy. «Ol qay oblystyng әkimi, neni býldiripti, qanday jaza alypty?» degen saualdargha mýlde jauap joq. Sonda búl ne qylghan sypayylyq? Jalpy búl agenttikting basty mindeti para alghandardy tek múrnynan tizip ústau emes, eng aldymen múnday zansyzdyqtardy boldyrmau ekenin mýldem úmytyp ketedi. Al qanday qylmystyng aldyn aludyng basty qaghidasy - qanday da dәrejedegi әkim bolmasyn, onyng siyqsyz qylyghyn ashyp aitu emes pe? Sonda ghana ózgeler taghylym alyp,  tәbetin tiigha úmtylary sózsiz. Al biz bolsaq, «Bas synsa bórik ishinde, qol synsa jeng ishinde» degen ózimizge tym ynghayly sayasat ústap otyrmyz. Múnday әreketpen úzaqqa barmaytynymyz sózsiz.

Jә, janaghy «asa qúpiya» әkimimizge qaytyp oralalyq. Jaraydy, atyn aitudy ar sanasaq ta onyng basshy esebindegi jauapkershiligin qayda qoyamyz? Jalpy bizde qanday da basshy qaramaghandaghylar ýshin jauap beru kerek ekenin nege eske salyp otyrmaymyz? Álde oblys әkimi zandy belshesinen basyp, oiyna kelgenin istese de oghan «Áy deytin әje, qoy deytin qoja» bolmaghany ma? Múnday úghymmen qayda baryp tirelemiz? Eger qaramaghyndaghylar ne istep jatsa da, múrtyn balta kespeytin basshydan ne ýmit, ne qayyr kýtuge bolady?

Mәselen, alysqa barmay-aq, jaqynda ghana ýiinen anau-mynau emes darday 1,5 million dollar tabylghan elimizding Syrtyq ister ministrligining bildey bir jauapty hatshysyn qayda qoyamyz? Adamnyng miyna syimaytyn osynshama orasan qarjyny esh qymsynbastan qaltagha basqan joghary lauazymdy qyzmetshining basshysy eng bolmasa moralidyq jauapqa tartylmay ma? Ol qansha degenmen ministliktegi ministrden keyingi ekinshi adam emes pe? Osy vedomostvogha bólinetin milliondaghan, tipti milliardtaghan aqshany ashsa alaqanynda, júmsa júdyryghynda ústaytyn adamdy  eshbir baqylamay, tym erkine jibergen ministr sudan taza, sýtten aq pa? Áriyne, kýni erteng «Men eshtene bilgen joqpyn. Arym taza. Mening kinәm oghan tek qúlay senip qalghandyghym» dep op-onay qútyla salary sózsiz. Endeshe «Ústalmaghan úry emes» deymiz de qoyamyz-daghy. Osyndayda orystardyng «Doveryay, no proveryay» degen maqaly eske týsedi. Biraq biz ony basshylyqa almaymyz ghoy. Óitkeni óz aqylymyz ózimizge jetedi. Qaydaghy bir halyqtyng aitqanyn tyndasaq, taghymyzdan týsip qalmaymyz ba? Odan da ózimizding «Sen tiymesen, men tiymen badyraq kóz» degen maqaly әldeqayda ynghaly, әldeqayda paydaly.

Alysqa barmay-aq óz oblysymyzdy mysalgha keltire ketelik. Bir kezde  oblystyng tizginin ústaghan ózimizding Núraly Sәduaqasovtyng da «joly» boldy. Ol basqarghan tústa Qostanay qalasynyng әkiminen bastap, talay lauazymdy jandar ústalyp jatsa da qatang jauapkershilikke tartylghan joq. Múny aitamyz, ol «qyzmetten óz erkimen ketuine baylanysty» ornyn bosatty. Búlaysha halyqty aldaudyng qanday qajettiligi bar? Múny ótirik sylap-sipamay-aq, «әkim qyzmetin dúrys atqarmay, qaramaghandaghylardy qatang qadalamaghany ýshin qyzmetinen bosatylady»  dep ashyghyn aitsa, ózgelerge jaqsy bir sabaq bolmas pa edi?

Álde bizde «Kórmes, týieni de kórmes» degen ústanym әldeqayda ynghayly da senimdi me? Alayda múnyng týbinde tyghyryqqa tireytinin bizding biylikting әli de bilmey otyrghany tang qaldyrady.

Aytpaqshy jaqynda jaqsy habar estidik. Atalmysh agenttikting basshysy A.Shpekbaevtyng aituyna qaraghanda osy vedomostvanyng jay qyzmetkerlerining ailyghy orta eseppen 330-350 myng tengege kóteriletinin júrtqa jayyp saldy. Múnyng qajettilikten tughan jaqsy qadam ekeni sózsiz. Alayda tek jalaqany kóbeyte beruden olardyng júmystary jaqsara qoysa iygi. Basshynyng mәselening osy jaghyna da kónil bólgeni jón sekildi.

Jaybergen Bolatov, Qostanay

Abai.kz