Elbasy Núrsúltan Nazarbaev ózining ekonomikany túraqtandyrugha baghyttalghan reformalarynyng arqasynda Qazaqstandy damudyng jana satylaryna kóterdi. Preziydent jyl sayyn halyqqa Joldau arnap, keleshekte atqaryluy tiyis isterdi josparlaydy. Memleketting ekonomikalyq, qarjylyq jәne әleumettik salalar boyynsha strategiyasyn aiqyndap, ishki-syrtqy sayasy ústanymyn belgileydi.

«Qazaqstandyqtardyng әl-auqatynyng ósui: tabys pen túrmys sapasyn arttyru» atty Elbasynyng biylghy Joldauy aldynghy Joldaulardyng zandy jalghasy. Degenmen, búl qújatta janadan kóterilgen manyzdy mәseleler az bolmady. Halyqtyng kókeyinde jýrgen talay әleumettik problemalar qozghaldy. Ásirese, qarjy sektoryn damytugha basa nazar audaryldy. Óitkeni, býgingi tanda memleketting algha jyljuy, qarapayym azamattardyng әl-auqatynyng ósui tabys pen qarjygha kelip tireletini jasyryn emes.

Eng bastysy, Elbasynyng kóregendi sayasatynyng arqasynda búrynghy Kenester Odaghynyng qúramynda bolyp, eleusiz kýy keshken Qazaq eli Euraziya qúrlyghynyng kindiginde sayasy túraqty, ekonomikasy myqty memleketke ainalyp keledi. Osy maqsatqa jetu jolynda halqymyz ayanbay enbek etude. Búl rette Joldau Qazaqstan júrtshylyghyn ortaq iske júmyldyrushy, halyqtyng kýsh-jigerin asyl múrattargha baghyttaushy rólge iye. Býginde biz elimizben maqtanamyz. Qazaqstan ekonomikalyq, sayasy qiyndyqtargha qaramastan әlemdik órkeniyetting kóshinen qalmay, damudyng jarqyn ýlgisin kórsetude. Tәuelsizdik alghan jyldar ishinde barlyq sala boyynsha elimizde ilgerileushilik bayqaluda. Ónerkәsip qayta qolgha alynyp, industriyalandyru baghdarlamasy arqyly kóptegen jana kәsip- oryndar payda boldy. Qazaqstanda sifrlandyru dәuiri bastalyp, úmyt qalghan ruhany qúndylyqtar qayta janghyryp jatyr.

Elimiz ekonomikalyq, qarjylyq qiyndyqtargha tótep beru ýshin kәsipkerlik salasy myqty boluy kerek. Shaghyn jәne orta biznesi damyghan memleketter kez kelgen daghdarysqa qarsy túra alady. Sondyqtan da bizding elde jeke kәsipkerlikting qanatyn kenge janyna bar jaghday jasaluda. Alayda, jalpy ishki ónimde shaghyn jәne orta biznesting alar ýlesi әli de kóp emes. Sol ýshin de memleketting endigi maqsaty jeke kәsipkerler sanyn arttyru bolyp otyr. Óitkeni, kәsibin ashqan azamattar kóbeyse, budjetke salyq esebinde týsetin kirister de molaya týsedi. Al, memleket qazynasy qomaqty bolsa, әleumettik mәselelerdi sheshuge qarjy tapshylyghy qolbaylau bolmaydy.

Preziydent biylghy Joldauynda salyqqa baylanysty Ýkimetke birneshe tapsyrma jýktedi. Sonyng ishinde kelesi jyldyng 1 qantarynan bastap salyq zannamasyn búzghandargha kóriletin sharalardy kýsheytip, aiyppúl kólemin 50 myng ailyq eseptik kórsetkishke deyin ósirudi tapsyrdy. Sonymen birge, salyqtyng negizgi somasy tólengen jaghdayda ósim men aiyppúldardy alyp tastap, shaghyn jәne orta biznes ókilderine «salyq amnistiyasyn» jýrgizudi mindettedi. Sonday-aq, kólenkeli ekonomikamen qatang kýresuge shaqyrdy. Osyghan baylanysty Ýkimetke ekonomikadaghy kólenkeli ainalymdy kem degende 40 payyzgha qysqartu jóninde tapsyrma berdi. «Qolma-qol aqshasyz ekonomikagha» kóshu turaly mәselege kónil audardy. Sebebi, kólenkeli biznes eldi tabystan aiyratyn qylmystyq әreketterding biri. Búghan qaramastan, jylda budjet kólemi artyp, júmystar oidaghyday atqarylyp keledi.

Osy rette memleket qazynasynyng biylghy týsimderine toqtalsaq, Týrkistan oblysy boyynsha memlekettik kirister departamenti 2018 jyldyng 10 aiynyng qorytyndysymen memlekettik budjet josparyn tolyghymen oryndady. On aigha bekitilgen memlekettik budjet jospary 109,9 mlrd. tenge bolsa, budjetke naqty 111,6 mlrd. tenge óndirilip, jospar 1,7 mlrd. tengege artyq nemese 102 payyzgha oryndaldy. Onyng ishinde respublikalyq budjet 101 payyzdy qúrady jәne 0,5 mlrd. tenge artyq týsim týsti (jospar – 67,2 mlrd. tenge bolsa, naqty týsim – 67,7 mlrd. tengege jetti). Al, jergilikti budjet 103 payyzgha oryndalyp, qosymsha týsim 1,2 mlrd. tengege artty (jospar 42,7 mlrd. tenge bolsa, naqty týsim 43,9 mlrd. tengeni qúrady).

Biylghy 10 ailyq kórsetkishti 2017 jyldyng tiyisti kezenimen salystyrghanda, memlekettik budjet týsimderi 109 payyzgha nemese 9,5 mlrd. tengege ósken. Onyng ishinde respublikalyq budjet týsimderining ósu qarqyny 112 payyzdy nemese 7,4 mlrd. tengeni qúrasa, jergilikti budjet týsimderi 105 payyzgha ósip, 2,1 mlrd. tenge týsim artyq týsti.

2018 jyldyng 10 aiynda salyqtar men kedendik tólemderdi әkimshiliktendiru nәtiyjesinde memlekettik budjetke qosymsha anyqtalghan rezervter esebinen bәrin qosqanda 9,5 mlrd. tenge óndirildi. Onyng 8,9 mlrd. tengesi respublikalyq, 0,9 mlrd. tengesi jergilikti budjetke tiyesili. Qosymsha kiris kózderin anyqtau birneshe baghyt boyynsha jýrgizildi. Atap aitqanda, baqylau-ekonomikalyq (salyqtyq tekseru) júmystardyng nәtiyjesinde 468 mln. tenge, kameraldyq baqylauda 4 mlrd. tenge, mәjbýrlep óndiru sharalary boyynsha 542,3 mln. tenge, kedendik qúndy týzetude 4 mlrd. 463 mln. tenge, Euraziyalyq ekonomikalyq odaq shenberindegi janama salyqtardy әkimshiliktendiru qorytyndysymen 28,8 mln. tenge anyqtaldy.

15 qarasha – Últtyq valuta kýni men qarjy salasy mamandarynyng kәsiby merekesi. Osy orayda oblys túrghyndaryn jәne qarjygerlerdi býgingi aituly merekelerimen shyn jýrekten qúttyqtaymyn! Qarjy salasynda ter tógip jýrgen azamattardyng el ýshin jasap jatqan enbekteri qashan da zor. Sondyqtan olargha qanday qúrmet kórsetilse de jarasady. Al, tól tengemizding tәuelsiz elimiz ýshin orny erekshe ekeni belgili. Endeshe, últtyq valutamyz túrghanda azat elding aibyny әrqashan biyik bolary sózsiz.

Álibek TILEGENOV, Týrkistan oblysy boyynsha memlekettik kirister departamentining basshysy

Abai.kz