Jylda jenis kýni tayaghan sayyn, búdan 20 jyl búryn bastaghan jazbam eske týsedi. Jazylyp bir bitpedi. Uaqyt tapshy - qolgha alynbay jatqanyna da eki-ýsh jyl boldy. «Átten-ay!» - deuden basqa qayran joq.

Sondaghy jazbaghym Qarashúnaqtyng tarihy edi.

Tarbaghatay men Manyraq taulary tóniregin mekendegen júrt Qarashúnaqty «banda» deytin. Zaysan ónirindegi biletinder eske alsa, onyng әskerin kýni býginge deyin «Qarashúnaqtyng bandasy» deydi. Bilmegennen aitady.

Qarashúnaq - biz «Otan soghysy» dep jýrgen soghystan qashqan adam. Ertteuli attyng ýzengisinen asar-aspas boyy men bir qúlaghynyng syrghalyghy kem bolghan son, Jәndeli degen nyspysy úmytylyp, Qarashúnaq atalyp ketken ghoy. Soghysqa deyin anshy bopty. Anshy bolghanda da, qúralaydy kózge atqan mergen bolghan. Bizding bala kezimizde onyng mergendigi aitylyp bitpes anyz edi.

Sol Qarashúnaq Qarabúlaq auylynyng tórt-bes jigitin ózining «bandasyna» ertip bara jatqanda, kolhoz tóraghasy Ospan shal artynan quyp kelip: «Áy, Jәndeli, jigitterding obalyna qalma! Otanyn qorghaugha barsyn!» - demey me. Sonda Qarashúnaq: «Myng jyl bolghan qazaqty jiyrma jylghy orystyng soveti «halyq jauy» dep qyryp tastasa, sol - otan bop pa, solay desender - baryndar, qorghandar otandaryndy!» - degen eken. Jigitter Qarashúnaqpen birge ketipti.

Jylda jenis kýni tayaghan sayyn, búdan 20 jyl búryn bastaghan jazbam eske týsedi. Jazylyp bir bitpedi. Uaqyt tapshy - qolgha alynbay jatqanyna da eki-ýsh jyl boldy. «Átten-ay!» - deuden basqa qayran joq.

Sondaghy jazbaghym Qarashúnaqtyng tarihy edi.

Tarbaghatay men Manyraq taulary tóniregin mekendegen júrt Qarashúnaqty «banda» deytin. Zaysan ónirindegi biletinder eske alsa, onyng әskerin kýni býginge deyin «Qarashúnaqtyng bandasy» deydi. Bilmegennen aitady.

Qarashúnaq - biz «Otan soghysy» dep jýrgen soghystan qashqan adam. Ertteuli attyng ýzengisinen asar-aspas boyy men bir qúlaghynyng syrghalyghy kem bolghan son, Jәndeli degen nyspysy úmytylyp, Qarashúnaq atalyp ketken ghoy. Soghysqa deyin anshy bopty. Anshy bolghanda da, qúralaydy kózge atqan mergen bolghan. Bizding bala kezimizde onyng mergendigi aitylyp bitpes anyz edi.

Sol Qarashúnaq Qarabúlaq auylynyng tórt-bes jigitin ózining «bandasyna» ertip bara jatqanda, kolhoz tóraghasy Ospan shal artynan quyp kelip: «Áy, Jәndeli, jigitterding obalyna qalma! Otanyn qorghaugha barsyn!» - demey me. Sonda Qarashúnaq: «Myng jyl bolghan qazaqty jiyrma jylghy orystyng soveti «halyq jauy» dep qyryp tastasa, sol - otan bop pa, solay desender - baryndar, qorghandar otandaryndy!» - degen eken. Jigitter Qarashúnaqpen birge ketipti.

Rasynda, sondaghy jas jigitterding әkeleri kolhozdastyrudan taqyr kedey bolyp, keyinnen atylyp ketkenin eskersek, olargha «sovet» otan bop jarytyp pa edi?!! Qarashúnaqtyng sózinde qisyn joq dep aita almaysyn.

Sózi de mergendigi siyaqty mirding oghynday Qarashúnaqtyng «bandasynda» otyzgha tolar-tolmas qana adam bolghan. Qarapayym qazaqtyng shyrqyn almaghan. Kerisinshe, auzynan jyryp, barlyq tapqan-tayanghanyn soghysqa jóneltip jatqan qazaqqa qaraylasyp túrghan eken.

Birde Jarsu auylynan Zaysannyng bir púshpaghyndaghy Túghyl pristanine jýk apara jatqan keruendi toqtatyp, apiyn artqan eki arbany alyp ketipti. Sonda ónsheng әiel keruenshilerding basshysy bolghan mening әjeme Qarashúnaq: «Diynәzәiip, apiyn - as emes, Qytaygha aparyp, shay men qantqa aiyrbastap әkep berem, kemistigin maghan jaz!» - depti.

«Ákep berdi me?» - dep súraghanymda әjemnin: «Ákep bergende qanday, býkil auyldy qaryq qylyp ketetin», - degeni bar.

Ájemning әngimesinen taghy bir estigenim: Manyraqtyng malshylary NKVD-nyng azyq jinaushylary men sanaqshylary sottatyp jibere me dep ash otyrsa da, aram ólgen qoydyng da etin jeuden qorqady eken. Sonda týndeletip suyt kelip ketetin Qarashúnaq: «Bir arqardy atyp, sudyng basyna tastap kettim, kórshilerinmen bólisip alyndar», - deydi eken.

Bizding jaqta «arqarmen asyraghan» degen sóz qaldyrghan sol Qarashúnaqty NKVD-nyng eki bólimshe әskeri Kensaydyng shoqysy degen jerde qorshaugha alady. Sonda suyrdyng inine tyghylyp jatyp atysqan shynashaqtay mergen ózin qorshap alghan әskerge qaratyp aighaylapty: «Qazaqtar, bastaryndy kótermey jatyndar, al sovetterdi qúrdyng qorazynday ghyp qyramyn!» - dep. Rasynda, sol atystan keyin 20 soldattan alty qazaq qana Zaysangha aman qaytqan eken. Al Qarashúnaq sol kýni týndeletip, Qytaygha ótip ketedi.

«Búl Ermúrat búnyng bәrin nege byljyratyp otyr?!» - deui mýmkin, sayasattan sóz andyghan oqyrman. Sayasaty sol - Qytay jerinen Qarashúnaqty ústap әkelip, NKVD-gha tapsyrghan -ózimizding qazaqtyng eki jigiti. Olar sovetting «chekiysi» bolghan ghoy. Soghys jyldarynda ainaladaghy auyldardyng ash qazaghyn asyraghan mergendi taba almadyq dep qaytsa, jýrgen izderin kim andyr edi?!

Búl 1948-shi jyl bolatyn. Qarashúnaq atylyp ketti.

...Almatynyng irgesindegi Duman auylynda jer súrap, ereuilge shyqqan qazaqty qoyday toghytyp, týrmege tyghyp jatqan qazaq polisaylaryn kórgende, búl qazaq sol 48-shi jyldan beri qanshalyqty ózgerdi deymin ghoy.

Al siz aitasyz: «Jenis! Jenis!» - dep.

Kimdi jendik, neden jenildik?

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 16 (99) 04 mamyr 2011 jyl