Qazaqstan ómir sýru sapasy boyynsha 71 memleketting ishinen 69 orynda túr. Búl turaly býkilәlemdik Numbeo derekter jýiesining saraptama mamandary jariyalady. Olar reyting jasau barysynda halyqtyng satyp alu indeksi, qauipsizdik, densaulyq saqtau, ómir sýru sapasy taghy basqa birneshe kriyteriylerdi nazargha alghan. 

Mamandar zertteuine sәikes, ómir sýru sapasy eng joghary memleketterding ýshtigine Daniya, Shveysariya, Finlyandiya kirgen.

Býginde búl memleketterding ekonomikalyq ósimi býkil әlemdi qyzyqtyryp otyrghany belgili. Mәselen, Daniyada jan basyna shaqqandaghy JIÓ  57 070,3 AQSh dollaryn qúraydy. Sóitip, JIÓ boyynsha әlemde toghyzynshy orynda túr. Ondaghy 100 otbasynyng jartysynan astamy óz menshigindegi ýilerding egesi.

Al, Shveysariyada júmyssyzdyq dengeyi 2,9% -dy qúraydy. Ondaghy JIÓ-ning 70% i qyzmet kórsetu salasynan keletin kórinedi. Sonday-aq, olar býkil әlemge eng tómengi payyzdyq mólsherlemege ie Últtyq Bankterimen belgili.

Salystyrmaly týrde qarasaq, atalghan eki memlekette de tabighy resurstar men miyneraldar  joq. Soghan qaramastan, olar ekonomikany sauatty jýrgizuding nәtiyjesinde osynday kórsetkishke jetip otyr. Al, Finlyandiya bilim beru men densaulyq saqtau salasynda eng kóshbasshy elder sanatynda.

Numbeo jýiesining saraptama mamandary eng tómen satydaghy ýshtikke  Qazaqstan, Iran, Egiypet memleketterin ornalastyrghan. Iran men Egiypetting ekonomikalyq ahualy qanday ekeni qaydam, biraq, bizdegi jaghdaydyng mәz emes ekeni ras. Mәselen, Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyasynyng mәlimetinshe, 2018 jyldyng mamyr aiynda Qazaqstandaghy júmyssyzdar sany 65 % bolghan. Yaghni, bizdegi tirkelgen júmyssyzdar sany  1 mln adamdy qúraydy.

Tәuelsizdik alghan jyldary Qazaqstan ekonomikasy óte qiyn jaghdayda qalghany ras. Mәselen, 1994 jyly óndiristing qúldyrauy 28% bolsa, bir jyldan keyin 45% ke deyin jetken. Búdan son, Qazaqstan Ýkimeti 1996-1998 jyldargha arnalghan baghdarlama qabyldaydy. Alayda, ol baghdarlama nәtiyje bergen joq. Sebebi, ondaghy jekeshelendirudi ayaqtau, shaghyn jәne orta kәsipkerlikti qoldau, auylsharuashylyghynda qosymsha sharuashylyqtar qúru degen júmystar oryndalmaghan.

Bir jyldan son, Preziydent N.Nazarbaev “Qazaqstan - 2030” atty joldauyn joldaydy. Ol baghdarlamada el ekonomikasyn daghdarystan shygharu men Qazaqstandy  dýniyejýzindegi aldynghy qatarly memleketter tizimine qosu jospary boldy. Búl baghdarlamanyng nәtiyjesinde tek 2000-2002 jyldary JIÓ jiyntyq ósimi 35,5 qúraydy. Aytpaqshy, sol jyldary “Qazaqstan barysyn” qalyptastyrudyng da jana baghdarlamasy úsynylghan bolatyn.

Odan keyin de memleket tarapynan birneshe baghdarlamalar qabyldanyp jatty. Biraq, solardyng naqty nәtiyjesi halyqqa әli belgisiz. Mәselen, 2002-2005 jyldary «Auyl jyly» atty baghdarlama qabyldandy. Alayda, auyl júrty onyng da ong  nәtiyjesin kóre almady. Kerisinshe, býginde әr ónirde birneshe auyldar joyylyp, joyylmaghany ólmesting kýnin keship otyr. Byltyrghy jyldyng ózinde ministr Ábilqasymova soltýstiktegi 40-qa juyq auyldyng joyylatynyn aitty. Al, joyylghan auyldardaghy jerding taghdyry ne bolatyny taghy belgisiz?

Sonday-aq, shalghay eldi-mekenderdi auyz sumen qamtugha tiyis «Aq búlaq» baghdarlamasynyng da sony ne bop ketkeni týsiniksiz...

Týiin.

Áleumetting әleuetin kóteru ýshin memleket tarapynan osy uaqytqa deyin qansha baghdarlama qabyldanyp, olargha qansha qarjy  júmsalghany belgisiz. Jәne, naqty nәtiyjesi de aitylmaydy. Sonday-aq, Qazaqstannyng syrtqa eksporttalghan ónimderinen halyqtyng qazynasyna qansha payda týsip, qanday maqsattargha júmsalghany da júmbaq. Alayda, múnyng barlyghynyng esebi berilu kerek. Jәne, ketken kemshilikter de ashyq aitylyp, qogham talqysyna salynsa, qatelikterdi týzetuge mýmkindik bolady. Al, halyqtyng jaghdayyn jaqsartamyz degen qúrghaq uәdening uaqyty әldeqashan ótkeni anyq.

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz