قازاقستان ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى بويىنشا 71 مەملەكەتتىڭ ىشىنەن 69 ورىندا تۇر. بۇل تۋرالى بۇكىلالەمدىك Numbeo دەرەكتەر جۇيەسىنىڭ ساراپتاما ماماندارى جاريالادى. ولار رەيتينگ جاساۋ بارىسىندا حالىقتىڭ ساتىپ الۋ يندەكسى، قاۋىپسىزدىك، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى تاعى باسقا بىرنەشە كريتەريلەردى نازارعا العان. 

ماماندار زەرتتەۋىنە سايكەس، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى ەڭ جوعارى مەملەكەتتەردىڭ ۇشتىگىنە دانيا، شۆەيتساريا، فينليانديا كىرگەن.

بۇگىندە بۇل مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى بۇكىل الەمدى قىزىقتىرىپ وتىرعانى بەلگىلى. ماسەلەن، دانيادا جان باسىنا شاققانداعى ءجىو  57 070,3 اقش دوللارىن قۇرايدى. ءسويتىپ، ءجىو بويىنشا الەمدە توعىزىنشى ورىندا تۇر. ونداعى 100 وتباسىنىڭ جارتىسىنان استامى ءوز مەنشىگىندەگى ۇيلەردىڭ ەگەسى.

ال، شۆەيتساريادا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 2,9% -دى قۇرايدى. ونداعى ءجىو-ءنىڭ 70% ءى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنان كەلەتىن كورىنەدى. سونداي-اق، ولار بۇكىل الەمگە ەڭ تومەنگى پايىزدىق مولشەرلەمەگە يە ۇلتتىق بانكتەرىمەن بەلگىلى.

سالىستىرمالى تۇردە قاراساق، اتالعان ەكى مەملەكەتتە دە تابيعي رەسۋرستار مەن مينەرالدار  جوق. سوعان قاراماستان، ولار ەكونوميكانى ساۋاتتى جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىندە وسىنداي كورسەتكىشكە جەتىپ وتىر. ال، فينليانديا ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ەڭ كوشباسشى ەلدەر ساناتىندا.

Numbeo جۇيەسىنىڭ ساراپتاما ماماندارى ەڭ تومەن ساتىداعى ۇشتىككە  قازاقستان، يران، ەگيپەت مەملەكەتتەرىن ورنالاستىرعان. يران مەن ەگيپەتتىڭ ەكونوميكالىق احۋالى قانداي ەكەنى قايدام، بىراق، بىزدەگى جاعدايدىڭ ءماز ەمەس ەكەنى راس. ماسەلەن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسياسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2018 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستانداعى جۇمىسسىزدار سانى 65 % بولعان. ياعني، بىزدەگى تىركەلگەن جۇمىسسىزدار سانى  1 ملن ادامدى قۇرايدى.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى قازاقستان ەكونوميكاسى وتە قيىن جاعدايدا قالعانى راس. ماسەلەن، 1994 جىلى ءوندىرىستىڭ قۇلدىراۋى 28% بولسا، ءبىر جىلدان كەيىن 45% كە دەيىن جەتكەن. بۇدان سوڭ، قازاقستان ۇكىمەتى 1996-1998 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما قابىلدايدى. الايدا، ول باعدارلاما ناتيجە بەرگەن جوق. سەبەبى، ونداعى جەكەشەلەندىرۋدى اياقتاۋ، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى قولداۋ، اۋىلشارۋاشىلىعىندا قوسىمشا شارۋاشىلىقتار قۇرۋ دەگەن جۇمىستار ورىندالماعان.

ءبىر جىلدان سوڭ، پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ “قازاقستان - 2030” اتتى جولداۋىن جولدايدى. ول باعدارلامادا ەل ەكونوميكاسىن داعدارىستان شىعارۋ مەن قازاقستاندى  دۇنيەجۇزىندەگى الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەر تىزىمىنە قوسۋ جوسپارى بولدى. بۇل باعدارلامانىڭ ناتيجەسىندە تەك 2000-2002 جىلدارى ءجىو جيىنتىق ءوسىمى 35,5 قۇرايدى. ايتپاقشى، سول جىلدارى “قازاقستان بارىسىن” قالىپتاستىرۋدىڭ دا جاڭا باعدارلاماسى ۇسىنىلعان بولاتىن.

ودان كەيىن دە مەملەكەت تاراپىنان بىرنەشە باعدارلامالار قابىلدانىپ جاتتى. بىراق، سولاردىڭ ناقتى ناتيجەسى حالىققا ءالى بەلگىسىز. ماسەلەن، 2002-2005 جىلدارى «اۋىل جىلى» اتتى باعدارلاما قابىلداندى. الايدا، اۋىل جۇرتى ونىڭ دا وڭ  ناتيجەسىن كورە المادى. كەرىسىنشە، بۇگىندە ءار وڭىردە بىرنەشە اۋىلدار جويىلىپ، جويىلماعانى ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ وتىر. بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە مينيستر ابىلقاسىموۆا سولتۇستىكتەگى 40-قا جۋىق اۋىلدىڭ جويىلاتىنىن ايتتى. ال، جويىلعان اۋىلدارداعى جەردىڭ تاعدىرى نە بولاتىنى تاعى بەلگىسىز؟

سونداي-اق، شالعاي ەلدى-مەكەندەردى اۋىز سۋمەن قامتۋعا ءتيىس «اق بۇلاق» باعدارلاماسىنىڭ دا سوڭى نە بوپ كەتكەنى تۇسىنىكسىز...

ءتۇيىن.

الەۋمەتتىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشا باعدارلاما قابىلدانىپ، ولارعا قانشا قارجى  جۇمسالعانى بەلگىسىز. جانە، ناقتى ناتيجەسى دە ايتىلمايدى. سونداي-اق، قازاقستاننىڭ سىرتقا ەكسپورتتالعان ونىمدەرىنەن حالىقتىڭ قازىناسىنا قانشا پايدا ءتۇسىپ، قانداي ماقساتتارعا جۇمسالعانى دا جۇمباق. الايدا، مۇنىڭ بارلىعىنىڭ ەسەبى بەرىلۋ كەرەك. جانە، كەتكەن كەمشىلىكتەر دە اشىق ايتىلىپ، قوعام تالقىسىنا سالىنسا، قاتەلىكتەردى تۇزەتۋگە مۇمكىندىك بولادى. ال، حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتامىز دەگەن قۇرعاق ۋادەنىڭ ۋاقىتى الدەقاشان وتكەنى انىق.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz